مقدمه

حمل و نقل در اصطلاح به معنی جابجایی انسان، خدمات، کالا و انرژی است که به روش‌های مختلفی انجام می‌شود. روش‌هایی نظیر حمل و نقل زمینی یا جاده‌ای، حمل و نقل هوایی، حمل و نقل دریایی و حمل و نقل ریلی که هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارند. به طور مثال، از مزایای حمل و نقل ریلی می‌توان به حفظ سلامت محیط زیست اشاره کرد. مزیت حمل و نقل هوایی نیز سرعت بالای آن است که در کمترین زمان ممکن کالاها و مسافران را جابجا می‌کند.

کافیست نگاهی اجمالی به تاریخچه حمل و نقل بیاندازیم که در آن حمل و نقل ریلی پس از زمینی قدیمی‌ترین شیوه جابجایی است؛ به گونه‌ای که اولین واگن باربری مربوط به قرن ۱۶ میلادی و رنسانس است. جایی که چند مهندس آلمانی برای سهولت کار معدنچیان اقدام به ساخت ریل‌های چوبی کردند تا از طریق آن ارابه‌های حمل ذغال‌سنگ و طلا به راحتی از معدن خارج شوند. ابتدا، این ارابه‌ها به کمک نیروی انسانی حمل می‌شدند؛ اما، پس از گذشت سال‌ها و اختراع اولین ماشین بخار در قرن ۱۹، ارابه‌های کوچک جای خود را به لوکوموتیو‌های غول‌پیکر دادند و اینگونه بود که حمل و نقل ریلی پا به عرصه گذاشت. امروزه از این سیستم حمل و نقل در بسیاری از کشورها استفاده می‌شود که در ادامه این مطلب شرکت حمل و نقل بین المللی ستاره آبی دریا قصد داریم در خصوص آن صحبت کنیم.

جایگاه حمل و نقل ریلی در ایران

متاسفانه، به دلیل کم‌کاری‌های نهادهای ذیربط هنوز از مزایای حمل و نقل ریلی در کشور به خوبی استفاده نشده و تنها این شرکت‌های حمل و نقل خصوصی هستند که در حال خدمات‌رسانی نوین هستند. اگر به قانون اساسی کشور نگاهی بیاندازیم تنها یکبار با واژه راه‌آهن مواجه می‌شویم؛ این امر نشان می‌دهد که جایگاه حمل و نقل ریلی در کشور بسیار کم‌اهمیت بوده و حتی قانون خاصی در این خصوص وضع نشده است. اما، اقدام دولت در سال‌های اخیر و تخصیص مقدار قابل توجهی از فضای ریلی کشور به شرکت‌های خصوصی این نوید را می‌دهد که صنعت ریلی کشور در حال رشد است.

ایران در طی یک قرن توانسته ۱۰۴۶۰ کیلومتر خط راه‌آهن بسازد. این امر موجب رونق حمل و نقلی ریلی کشور شده و چهارسوی ایران را به هم متصل کرده است. ایران توانسته با عقد قرارداد با چندین کشور بزرگ آسیایی نظیر چین، روسیه و قزاقستان خطوط ریلی بین المللی خود را راه‌اندازی کند. بسیاری از قطارهای بین المللی از راه‌آهن امیرآباد و انزلی می‌گذرند. به دلیل جایگاه جغرافیایی ایران که بهترین راهروی ارتباطی اروپا با شرق آسیا است، برخی از کشورهای اروپایی نظیر بلغارستان، اوکراین و لهستان نیز با ایران قرارداد ارتباطی امضا کرده‌اند.

همچنین، به دلیل مزایای حمل و نقل ریلی، ایران به فکر گسترش خطوط راه‌آهن خود افتاده که این امر را می‌‎توان در احداث چند طرح عمرانی بزرگ به وضوح مشاهده کرد. در زمان نگارش این مطلب ایران دارای چند خط ریلی مهم نظیر خط ریلی تهران – بندر ترکمن، خط ریلی گرمسار – مشهد، خط ریلی تهران – بندر امام خمینی و خط ریلی قم – زرند می‌باشد که چهارسوی کشور را به هم متصل می‌کند.

مزایای حمل و نقل ریلی

حمل و نقل ریلی جزو بهترین شیوه‌های حمل و نقل بوده و بسیاری از کشورها به دلیل مزایای بی‌نظیری که این روش ایده‌آل دارد از آن استفاده می‌کنند. از مزایای این روش حمل و نقل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

ایمنی بسیار بالا نسبت به سایر سیستم‌های حمل و نقل

طبق آمار بدست آمده در طول ۱۰ سال اخیر، سیستم حمل و نقل ریلی کمترین تلفات را به همراه داشته است؛ به گونه‌ای که این رقم ۲۴ برابر کمتر از سیستم حمل و نقل جاده‌ای بوده است. مطمئنا، بندرت در محافل خبری شاهد تصادف قطارها بوده‌اید. این امر نشان از امنیت فوق‌العاده این سیستم حمل و نقل دارد.

مصرف کم انرژی

یکی از مهمترین مزایای حمل و نقل ریلی ، مصرف کم انرژی و در نتیجه حفظ سلامت محیط زیست می‌باشد. تا مدت‌ها سوخت لوکوموتیوهای مورد استفاده در قطارها، سیستم بخار بوده است که بعدها به ذغال‌سنگ تغییر پیدا کرد. اما، امروزه از لوکوموتیوهای GM که انرژی شیمیایی حاصل از ترکیب سوخت و اکسیژن هوا را به انرژی حرارتی تبدیل می‌کنند، استفاده می‌شود.

راحتی و آسایش مسافران

بسیاری از مسافران به دنبال راحت‌ترین سیستم‌های حمل و نقل می‌گردند. قطارها به دلیل اینکه با یک سرعت نسبی و متعادل حرکت می‌کنند جزو راحت‌ترین گزینه‌های حمل و نقل می‌باشند. مسافران در طول سفر در کوپه‌های خصوصی سکونت دارند و هیچکس مزاحم آن‌ها نخواهد شد؛ این در حالی است که حتی در هواپیماها حضور افراد مختلف در کنار مسافران می‌تواند کمی آزاردهنده باشد.

عدم توقف در طول مسیر

یکی از منحصربفردترین مزایای حمل و نقل ریلی عدم توقف قطار در طول مسیر است. اگر با اتوبوس یا سایر وسایل نقلیه جاده‌ای سفر کنید، علاوه‌بر نگرانی‌هایی که بابت تصادف وجود دارد، بارها شاهد ترافیک و توقف وسایل نقلیه هستید. اما، قطارهای مسافربری حتی در مواقعی از ابتدا تا انتهای مسیر توقفی نداشته و به طور مداوم به مسیر خود ادامه می‌دهد.

مقرون‌به‌صرفه

سیستم حمل و نقل ریلی برخلاف مزایای و قابلیت‌هایی که دارد از قیمت مناسبی برخوردار بوده و تمام کسب و کارها  می‌توانند از آن استفاده کنند. معمولا، به دلیل گران بودن حمل و نقل هوایی تنها بیزنس های پردرآمد می‌توانند از آن بهره‌مند شوند. این درحالی است که قطارهای باربری و مسافربری مقرون‌به‌صرفه‌ترین خدمات را ارائه می‌دهند.

کاهش هزینه‌های ترانزیت

از دیگر مزایای حمل و نقل ریلی می‌توان به مقرون‌به‌صرفه بودن حمل و نقل بار اشاره کرد. سیستم حمل و نقل ریلی پس از سیستم حمل و نقل جاده‌ای دومین روشی است که انسان برای جابجایی محصولات خود از آن استفاده کرد. معمولا، انتقال بار از طریق کشتی و هواپیما هزینه زیادی را در برخواهد داشت که سیستم حمل و نقل ریلی این هزینه‌ها را به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش داده است.

ترانزیت انواع کالاهای خطرناک

آیا تا به حال به این موضوع فکر کرده‌اید که کالاهای خطرناک نظیر سوخت‌های فسیلی، مواد اشتعال‌زا و غیره با چه روش‌هایی حمل می‌شوند. یکی از روش‌های ایده‌آل و مقرون‌به‌صرفه استفاده از سیستم حمل و نقل ریلی است که بسیاری از کالاهای خطرناک را می‌توان با آن حمل کرد.

واگن‌های اختصاصی حمل بار

از دیگر مزایای حمل و نقل ریلی نسبت به حمل و نقل زمینی و یا دریایی وجود واگن‌های اختصاصی حمل بار است. هر کدام از این واگن‌ها مخصوص حمل یک نوع بار می‌باشند. به طور مثال:

واگن‌های مسطح: از این واگن‌ها برای حمل انواع ماشین‌آلات و کالاهای سنگین استفاده می‌شود. کالاهایی که دارای طول زیادی هستند و با سایر سیستم‌های حمل و نقل قابل جابجایی نیستند.

واگن‌های مخزن: این واگن‌ها در دو نوع دو محور و چهار محور ساخته شده و در حمل سوخت و انواع مایعات مورد استفاده قرار می‌گیرند. این واگن‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که مایعات و سوخت‌های قابل اشتعال نظیر بنزین هرگز از درون آن خارج نشوند.

واگن‌های یخچالی: یکی از بهترین مزایای حمل و نقل ریلی امکان حمل فراورده‌های فاسدشدنی نظیر لبنیات و سبزیجات در مسافت‌های طولانی می‌باشد. این واگن‌ها مجهز به سیستم خنک‌کننده خودکار هستند و با توجه به دمای بیرون تنظیم می‌شوند.

کاهش نیاز به ساخت اتوبان و بزرگراه

تصور کنید که حجم انبوهی از افراد جامعه از مزایای حمل و نقل ریلی بهره‌مند شوند. این موضوع نیاز افراد را به استفاده از وسایل نقلیه جاده‌ای کاهش داده و باعث عدم ساخت بزرگراه‌های متعدد می‌شود.

امکان ترانزیت گسترده کالا بین کشورهای همسایه

گسترش خطوط ریلی بین کشورهای همسایه می‌تواند میزان ترانزیت کالا بین این کشورها را به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش دهد. کالاهایی نظیر نفت و گاز و مواد سوختی که امکان ارسال زمینی آن جز خط لوله تاکنون میسر نبوده. بسیاری از کشورهای اروپایی برای ترانزیت کالا بین خود از سیستم حمل و نقل ریلی استفاده می‌کنند که هزینه‌های ترانزیت را به طور چشمگیری کاهش داده‌اند. این امر علاوه‌بر کاهش هزینه‌های ترانزیت به حفظ سلامت محیط زیست نیز کمک شایانی می‌کند.

افزایش امنیت حمل تجهیزات نظامی

برخی از کشورهای پیشرفته از مزایای حمل و نقل ریلی جهت انتقال تجهیزات نظامی نهایت بهره را برده‌اند؛ به گونه‌ای که با راه‌اندازی قطارهای زیرزمینی به حمل و نقل سلاح‌های نظامی می‌پردازند. البته، در زمان وقوع جنگ نیز می‌توان از این سیستم حمل و نقل جهت عکس العمل سریع استفاده کرد. جالب است بدانید اولین خطوط ریلی ایران توسط متفقین به منظور رساندن کمک‌های آذوقه‌ای به شوروی راه‌اندازی شد.

تصویب قانون دسترسی آزاد به شبکه حمل و نقل ریلی

وزارت راه و شهرسازی کشور به منظور استفاده از ظرفیت‌های شرکت‌های خصوصی برای توسعه حمل و نقل ریلی کشور، قانون دسترسی آزاد به شبکه حمل و نقل ریلی را تصویب کرده است. در این قانون مقرر شد تا شرکت‌های خصوصی با پذیرفتن قوانین صادره از سوی دولت بتوانند از شبکه ریلی کشور بهره‌برداری کنند؛ به گونه‌ای که سالانه مقداری از سود شرکت باید به دولت برسد. این امر باعث شد تا بسیاری از شرکت‌ها با واردات واگن‌های مدرن به کشور اقدام به جابجایی مسافران و کالا کنند و از مزایای حمل و نقل ریلی نهایت بهره را ببرند.

قوانین و مقررات حمل و نقل ریلی

جالب است بدانید در خصوص حمل و نقل ریلی جز یک اصل که آن هم اشاره به حق مالکیت مطلق دولت بر استفاده از سیستم حمل و نقل ریلی دارد، هیچ قانون دیگری اتخاذ نشده است. اما در مجامع بین المللی برای سهولت استفاده افراد و شرکت‌ها از سیستم حمل و نقل ریلی کنوانسیون‌هایی به امضای کشورها رسیده است. برخی از این کنوانسیون‌ها شامل کنوانسیون بین المللی حمل و نقل کالا بوسیله راه آهن (CIM) ۱۹۶۱، کنوانسیون حمل و نقل بین المللی با راه آهن (FITOC) و پروتکل اصلاحی کنوانسیون جامع حمل و نقل بین المللی با راه آهن۱۹۹۰ می‌شود.

سخن پایانی

بسیاری از افراد معتقدند حمل و نقل ریلی حتی از حمل و نقل هوایی نیز بهتر است. البته، دلیل این ادعا چیزی جز امنیت فوق‌العاده این سیستم حمل و نقلی نمی‌تواند باشد. متاسفانه، مسئولین امر هنوز نتوانسته‌اند از مزایای حمل و نقل ریلی نهایت بهره را ببرند و از فرهنگ‌سازی در خصوص استفاده از این سیستم ترابری عاجز مانده‌اند. سیستم حمل و نقل ریلی هنوز راه‌های زیادی برای ثابت کردن قابلیت‌های منحصربفرد خود در کشور دارد. به گونه‌ای که استقبال مردم یکی از شاخصه‌های مهم در وقوع این امر می‌باشد که هنوز هیچ اقدامی در این خصوص صورت نگرفته است.