حمل و نقل دریایی یا ترابری دریایی عنوانی است که به جابه‌جایی مسافر، کالا و … به وسیله کشتی، قایق و دیگر وسایل شناور روی آب اطلاق می‌شود. شیوه تجارت دریایی قرن‌هاست که توسط انسان‌ها انجام می‌شود و نسبت به حمل‌ونقل هوایی و حمل‌ونقل ریلی پیشینه بسیار کهنی دارد. کاربرد اصلی این مدل از حمل‌ونقل بیشتر برای کشف سرزمین‌های تازه، جابه‌جایی نیروهای نظامی برای جنگ‌ها و تجارت بوده است. امروزه شناورها می‌توانند روی اقیانوس‌ها، دریاها، دریاچه‌ها، کانال‌ها و رودخانه‌ها جابه‌جا شوند و تمام این موارد حمل‌ونقل آبی را شامل می‌شوند.

انواع حمل و نقل دریایی

در یک دسته‌بندی کلی، انواع جابه‌جایی به وسیله شناورها به سه گروه تقسیم می‌شود. حمل‌ونقل عمیق از دریا، حمل‌ونقل آبی یا دریاییِ کوتاه و حمل‌ونقل داخلی، سه دسته‌بندی انواع حمل‌ونقل آبی را شامل می‌شوند.

حمل و نقل دریایی عمیق به آن دسته از ترابری دریایی گفته می‌شود که توسط کشتی‌های بسیار بزرگ انجام شده و در مسافت‌های طولانی انجام می‌گیرد. عموماً مسیر چنین حمل‌ونقلی بین‌قاره‌ای بوده و در طی آن کشتی‌ها از اقیانوس‌ها می‌گذرند. این دسته از جابه‌جایی بیشتر برای تجارت دریایی و حمل کالاهای خاص صورت می‌گیرد. کالاهایی مثل کود، روغن، سیمان، سنگ‌آهن و … .

حمل‌ونقل آبی یا دریایی کوتاه همان طور که از اسمش هم مشخص است برای جابه‌جایی کالا در مسافت‌های کوتاه انجام می‌شود و کشتی‌هایی که برای این نوع از جابه‌جایی کالا استفاده می‌شوند نسبت به کشتی‌های حمل‌ونقلِ عمیق، کوچک‌تر هستند و حجم کالاهای آن‌ها نیز محدودتر است. این کشتی‌ها عموماً به اقیانوس‌ها وارد نمی‌شوند و صرفاً در امتداد ساحل و دیگر آب‌ها حرکت می‌کنند. در ضمن برخی از کشتی‌هایی که جابه‌جایی دریایی کوتاه انجام می‌دهند، در مسیرهای داخل کشور نیز فعالیت می‌کنند. به این دسته از تجارت دریایی حمل‌ونقل ساحلی نیز گفته می‌شود.

حمل‌ونقل داخلی نیز سومین دسته‌بندی از انواع ترابری دریایی است که حرکت و فعالیت شناورها در آن صرفاً در کانال‌ها و آبراه‌های داخلی هر کشور صورت می‌گیرد. این آبراه‌ها می‌تواند شامل دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و انواع کانال شود. در مقایسه با حمل و نقل دریایی جابه‌جایی‌هایی که در حمل‌ونقل داخلی انجام می‌گیرد در مسافت‌هایی کوتاه، آب‌هایی کم‌عمق و با شناورهایی کوچک انجام می‌گیرد که عموماً برای تردد در همین مسیرها طراحی و ساخته شده‌اند. عمده محصولاتی که از این طریق منتقل می‌شوند هم شامل محصولات شیمیایی، محصولات معدنی و فرآورده‌های نفتی هستند.

بارنامه دریایی

شرکت‌هایی که خدمات مربوط به حمل‌ونقل آبی و دریایی ارائه می‌دهند، در مقابلِ کالایی که از مشتری دریافت کرده و رساندن آن به مقصد را پذیرفته‌اند، یک سند امضا شده از طرف شرکت یا نماینده آن تحویل می‌دهند که در آن سند نحوه پرداخت هزینه نقل‌وانتقال و مشخصات کامل بار ذکر شده است.

از منظر حقوقی هر بارنامه دریایی یک قرارداد دریاییِ منعقد شده بین کارفرما و شرکت کشتیرانی محسوب می‌شود و نشان دهنده سند مالکیت آن کالا، رسید کالا و نشان دهنده قرارداد حمل‌ونقل آن است.

در تجارت دریایی بارنامه‌ها در 4 نسخه تنظیم و صادر می‌شوند. یک نسخه برای فرستنده کالا، یک نسخه مختص تحویل گیرنده کالا، یک نسخه برای فرمانده کشتیِ حمل‌کننده و یک نسخه از بارنامه نیز برای نماینده قانونی یا مالک کشتی صادر می‌شود.

انواع بارنامه ترابری دریایی

انواع و اقسام بارنامه‌ها در حمل و نقل دریایی موارد زیادی را شامل می‌شود که در اینجا آن‌ها را نام می‌بریم و سپس سعی می‌کنیم برای هر کدام توضیحی کوتاه و مفید بیان کنیم.

بارنامه مستقیم، بارنامه سراسری، بارنامه مربوط به سرویس‌های منظم دریایی، بارنامه چارتر، بارنامه حمل مرکب فیاتا، بارنامه مقید، بارنامه شخص ثالث، بارنامه دربست، بارنامه قابل معامله و انتقال، بارنامه غیر قابل معامله و انتقال، بارنامه آن‌بورد، بارنامه آن‌دِک، بارنامه پشت‌سفید یا ملخص، بارنامه سراسریِ قابل انتقال، بارنامه موقت یا رسید افسر کشتی، بارنامه بیات، بارنامه گروهی، بارنامه لاینر یا خط سیر منظم، بارنامه کانتینر، بارنامه تحویل به شیپمنت، بارنامه شیپِد آن‌بورد، بارنامه تمیز، بارنامه ترانشیپ، بارنامه دریاییِ کالای بارگیری شده و بارنامه دریاییِ کالای دریافت شده، از جمله بارنامه‌هایی هستند که در ترابری دریایی صادر می‌شوند.

هر بارنامه چه معنایی دارد؟

بارنامه مستقیم همان طور که از اسمش هم پیداست به معنای ارسال مستقیم کالا به تحویل گیرنده آن است. اطلاعات مندرج در این نوع از بارنامه‌ها نشان دهنده حمل کالا از مبدا به مقصد است. انتقالی که در آن وسیله‌ی حمل تغییر نخواهد کرد.

هنگامی که یک محموله تجارت دریایی دارای بارنامه سراسری باشد به این معنا است که کالای بارگیری شده از کشور مبدا تا کشور مقصد توسط چند وسیله و شیوه حمل‌ونقلِ مختلف انتقال پیدا خواهد کرد. برای مثال ممکن است بخشی از مسیر را به وسیله حمل‌ونقل جاده‌ای و کامیون یا به وسیله حمل‌ونقل ریلی و قطار جابه‌جا شود. برای آشنایی بیشتر با حمل و نقل ریلی و مزایای آن روی لینک کلیک کنید.

بارنامه مربوط به سرویس‌های منظم دریایی برای آن دسته از کشتی‌ها و محموله‌های آن‌ها صادر می‌شود که در مسیر مشخص و در زمان‌های مشخصی تردد دارند. شرکت‌هایی که خدمات حمل و نقل دریایی را به وسیله سرویس‌های منظم ارائه می‌دهند مقررات و نرخ مخصوص به خود را دارند.

بارنامه چارتر توسط شرکت ترابری دریایی «ترمپ» و برای کشتی‌هایی که سن آن‌ها از 15 سال گذشته باشد صادر می‌شود. بارنامه چارتر به معنای کشتیِ اجاره‌ای است که به صورت دربست در اختیار کارفرما قرار می‌گیرد تا صرفاً بار او را به مقصد مورد نظرش حمل کند. نکته‌ای که در مورد بارنامه چارتر باید دقت کرد این است که این بارنامه توسط بانک‌ها به رسمیت شناخته نمی‌شود.

بارنامه‌های چارتر خود نیز به سه دسته تقسیم می‌شوند. بارنامه چارتر به‌مثابه کنترل کامل اجاره کننده بر کشتی، بارنامه چارتر اجاره کشتی در مدت زمانی معین و بارنامه چارتر اجاره کشتی برای یک یا چند سفر مشخص.

در نوع قرارداد کنترل کامل اجاره کننده، شیوه کار بدین صورت است که شخص اجاره کننده‌ی کشتی در زمانی معین و بدون خدمه و پرسنل، آن را اجاره می‌کند. مسئولیت تامین خدمه و پرداخت حقوق آن‌ها در چنین قراردادی با شخص اجاره کننده است.

در اجاره چارتر کشتی در زمان معین، شیوه بارنامه‌ها و قراردادها بدین صورت است که در بازه‌های زمانی چند ماهه تا چند ساله، یک کشتی به فرد یا شرکت چارتر کننده واگذار می‌شود و این شرکت می‌تواند در زمینه حمل و نقل دریایی مجاز، هر گونه فعالیتی داشته باشد. در این نوع از قرارداد خدمه کشتی توسط اجاره دهنده تامین می‌شود ولی دستمزد و آذوقه آن‌ها توسط اجاره کننده پرداخت و مهیا خواهد شد. هزینه‌های جاری کشتی مانند هزینه سوخت و عوارض دریاییِ بندرها و کانال‌ها به عهده اجاره کننده و هزینه‌های ثابت مانند حق بیمه و تعمیر و نگه‌داری بر عهده صاحب کشتی است.

در نوع سوم از بارنامه‌های چارتر که برای یک یا چند سفر مشخص صادر می‌شود، در هر بارنامه یا قرارداد نام کالایی که قرار است در سفر حمل شود ذکر شده و همچنین نحوه بسته‌بندی آن‌که به صورت بشکه‌ای، فله‌ای یا کیسه‌ای است، ذکر می‌شود.

بارنامه حمل مرکب فیاتا به منظور تجارت دریایی و توسط اتاق بازرگانی بین‌المللی صادر می‌شود و عموماً یک سند قابل معامله است مگر آن‌که بر روی آن ذکر شده باشد: غیر قابل معامله. نهادی که بارنامه حمل مرکب صادر می‌کند علاوه بر تحویل سالم و به موقع کالا در مقصد، مسئولیت تمام افرادی که مستقیم و غیرمستقیم در این فرآیند درگیر هستند را نیز بر عهده دارد.

بارنامه مقید به منظور ترابری دریایی کالاهایی صادر می‌شود که بسته‌بندی آن‌ها معیوب است. چنین بارنامه‌ای جز در مواردی خاص مورد قبول بانک‌ها قرار نمی‌گیرد.

یکی دیگر از انواع بارنامه‌های صادر شده در حمل و نقل دریایی بارنامه شخص ثالث است. این بارنامه زمانی صادر می‌شود که شخص یا شرکتی که متصدی تامین و ارسال کالا است نتواند تمامی سفارش خریدار را تامین و ارسال کند و بخشی از کار خود را به یک فرد یا شرکت دیگر واگذار می‌کند.

هنگامی که یک شرکت برای ارسال کالایی که سفارش گرفته است یک کشتی اجاره می‌کند، باید روی بارنامه‌ای که صادر کرده است قید کند که این بارنامه یک بارنامه دربستی است.

هنگامی که شخص یا شرکتی بارنامه قابل معامله یا قابل انتقال را در اختیار داشته باشد می‌تواند کالای مورد نظر را از شرکت حمل کننده آن تحویل بگیرد.

بارنامه غیرقابل معامله یا غیر قابل انتقال بدین معنا است که کالا توسط شرکت حمل کننده فقط به فردی تحویل داده می‌شود که نام او در بارنامه ذکر شده باشد.

در تجارت دریایی هنگامی که تعهد داده شود که کالای مشخصی با کشتیِ مشخصی حمل خواهد شد، اصطلاحاً گفته می‌شود که بارنامه آن‌بورد صادر شده است.

برای آن دسته از کالاهایی که صرفاً در روی عرشه‌ی کشتی بارگیری شده‌اند و ممکن است آسیب‌پذیر هم باشند، بارنامه آن‌دِک صادر می‌شود.

یکی دیگر از انواع بارنامه‌هایی که برای جایگزینی بارنامه‌های پیچیده‌ی سنتی ابداع شد، بارنامه ملخص یا پشت‌سفید است که ترابری در سطح آب‌های بین‌المللی را بسیار آسان کرده است. این بارنامه جایگزین بارنامه‌های سنتی شده و به جای شرایط زیادی که روی بارنامه‌های سنتی درج می‌شد، یک جمله استاندارد دارد که همان کار را انجام می‌دهد و قابل معامله نیز هست.

بارنامه سراسری قابل انتقال همان ویژگی بارنامه‌های سراسری را دارد و تنها تفاوت بین آن‌ها این است که این بارنامه قابلیت انتقال و معامله را دارد.

رسید افسر کشتی یک بارنامه موقت است که در هنگام شروع بارگیری توسط افسر یا ناخدا دوم کشتی صادر می‌شود و در روز اتمام بارگیری با بارنامه نهایی تعویض می‌شود.

بارنامه کهنه یا بیات به بارنامه‌ای گفته می‌شود که بعد از گذشت 21 روز از زمان صدور، به بانک ارجاع داده نشود.

در حمل و نقل دریایی برای تسریع ارسال کالا، صرفه‌جویی در هزینه بسته‌بندی و صرفه‌جویی در هزینه ارسال، شیوه بارنامه گروهی رایج شده است؛ که کالاهای افراد یا شرکت‌های مختلف را که مقصد یکسانی دارند را با یک بارنامه مستند می‌کنند.

بارنامه لاینر یا خط سیر منظم نیز برای آن دسته از کشتی‌هایی صادر می‌شود که در یک مسیر مشخص خدمات‌دهی دارند.

بارنامه کانتینر به دلیل استقبال از این شیوه امروزه بسیار رایج شده است و یک نوع بارنامه حمل مرکب محسوب می‌شود.

بارنامه تحویل به شیپمنت نیز توسط مسئولِ خط کشتی صادر می‌شود و بدین معنا است که او بار را تحویل گرفته و در کشتی مورد نظر برای آن بار مکانی رزرو کرده است.

بارنامه شیپد آن‌بورد همان بارنامه آن‌بورد است که تفاوت‌هایی جزئی با هم دارند.

بارنامه تمیز در تجارت دریایی به بارنامه‌ای اطلاق می‌شود که در آن به عیب و ایرادی در محموله اشاره نشده باشد.

بارنامه ترانشیپ برای کالاهایی صادر می‌شود که صرفاً روی دریا ترابری شده و کالا از یک کشتی به کشتی دیگر منتقل خواهد شد. مبدا و مقصد محموله به همراه مکانی که کالاها از کشتی اول به کشتی دوم منتقل می‌شوند نیز در این بارنامه مشخص شده است.

بارنامه دریایی کالای بارگیری شده با بارنامه آن‌بورد یا شیپِد تفاوت خاصی ندارد و همان ویژگی‌ها را دارد.

آخرین نوع از انواع بارنامه‌ها نیز بارنامه دریایی کالای دریافت شده است که در حمل و نقل دریایی برای کالاهایی صادر می‌شود که متصدی حمل دریافت آن‌ها را تایید کرده ولی کالاها هنوز بارگیری نشده است.

اگر خواندن این مقاله برای شما مفید بوده است توصیه می‌کنیم مقاله فناوری خودرو به خودرو چیست را نیز مطالعه کنید.