حمل و نقل یکی از مولفه های تعیین کننده در پیشرفت و توسعه اقتصادی جوامع به شمار می‌رود، تمامی کشورهای توسعه یافته و پیشرفته در عرصه مذکور به موفقیت های قابل توجهی دست پیدا کرده اند و به تعبیر دیگر، عدم حصول موفقیت در این عرصه،  موانعی جدی را در مسیر پیشرفت و توسعه پایدار اقتصادی ایجاد می‌کند.

با همه این اوصاف کشور ایران، با 80 میلیون نفر جمعیت و وسعت منطقه ای خاص به خود در حوزه خاورمیانه، بیش از پیش، نیازمند توسعه کمی و کیفی حمل و نقل است.

در طول دهه های گذشته، عمده تلاش ها و اقدامات در عرصه مذکور به جاده سازی و توسعه محورهای مواصلاتی (در قالب مذکور) عملیاتی شده و به نوعی تمرکز در حوزه ریلی آن‌چنان‌که باید کافی نبوده است.

برخی معتقدند، مسکن مهر در سالیان گذشته، سهم و بخش قابل توجهی از انرژی وزارتخانه راه و شهرسازی (نهاد متولی توسعه راه ها و جاده ها و حمل و نقل) را به خود مصروف ساخت و از همین رو توان و بنیه کافی برای توسعه هر چه بیشتر در عرصه حمل و نقل از وزارتخانه متبوع سلب شد.

البته این به معنای عدم ورود مطلق و فراموشیِ توسعه حمل و نقل و محورهای ریلی کشور در سیاست گذاری ها و برنامه های وزارت راه و شهرسازی در سنوات گذشته نیست، بنابراین با نیم نگاهی به سیر توسعه راه ها و جاده ها و میزان رشد جمعیتی کشور به این واقعیت پی خواهیم برد که ضریب توفیقات حاصل شده در این بخش همسو و هم طراز با نیاز و اقتضائات موجود نبوده است.

به هر ترتیب ، آنچنان که مقامات ارشد وزارت راه و شهرسازی و در رأس آن عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی بیان کرده، مقرر است، سیاست های ریل محور در عرصه حمل و نقل با جدیت و تلاش فزاینده تری پیگیری و اجرایی شود.

طبق گزارش ها هدف وزارتخانه مذکور و دولت بر این امر معطوف شده که بخشی از حجم و بار تقاضای موجود در عرصه حمل و نقل را از جاده‌ها به حوزه‌های ریلی منتقل کند، امری که تحقق آن، مستلزم توسعه محورهای ریلی در عرصه مذکور است.

بنابر همین رویکرد اتخاذ شده، دست اندرکاران امر موفق شدند طرح و هدف انتقال 30 درصدی از بار حمل و نقل از جاده ها به حوزه های ریلی را در برنامه ششم توسعه بِگنجانند.

اتصال تمامی استان های کشور به ریل از دیگر دستورکارهایی است که در برنامه های تعریف شده مد نظر قرار گرفته و بدون تردید افزایش و مشارکت دیگر استان ها به این ضرورت و تجهیز قریب به 18 تا 19 استان دیگر به محورهای ریلی، اقدامی جهادی به شمار می رود که تحقق آن،گامی سازنده در مسیر توسعه پایدار به شمار می رود.

فرصت ها و تهدیدات موجود در حوزه حمل و نقل ریلی

رضا کاشانی کارشناس حوزه حمل و نقل، با اشاره به لزوم بررسی تجارب کسب شده در این عرصه توسط کشورهای دیگر و واکاوی و تحلیل سیر تاریخ و روند توسعه حمل و نقل ریلی، اظهار کرد: اینکه با نگاهی سفید یا سیاه به حمل و نقل ریلی نگریسته شود، رویکرد و روش معقولانه ای به نظر نمی رسد و منطق حکم می‌کند در پیگیری طرح ها و تعریف پروژه های جدید، معایب و محاسن حمل و نقل ریلی توامان با یکدیگر در نظر گرفته شود.

وی افزود: در دهه های گذشته، برخی کشورها، تمرکز بسیاری را به پروژه های ریل محوری لحاظ کردند، اما با وجود تزریق اعتبارات و هزینه های سنگین، اکنون  بخش قابل توجهی از ریل های تعبیه شده، بدون استفاده باقیمانده و یا در زیر سنگ و خاک مدفون شده اند.

با در نظر گرفتن آمار موجود مبنی بر بهره وری 10 درصدی از 70 درصد محورهای ریلی موجود در کشورها، بیش از پیش به عمق نظر و دیدگاه چنین کارشناسانی پی خواهیم برد.

آنچه که در این عرصه بسیار حائز اهمیت به شمار می رود، ناظر بر این امر است که جانمایی اصولی و نائل شدن به برآوردی صحیح، دقیق و هوشمندانه از تهدیدات و فرصت های موجود، یکی از الزامات اساسی در این ارتباط محسوب می شود.

ایمنی حمل و نقل ریلی، یکی از ویژگی های شاخص و قابل توجه در این عرصه به شمار می رود، اما در نظر گرفتن میزان هزینه ای که مستلزم اجرای طرح ها و پروژه های مذکور است نیز نکته ای بسیار حائز اهمیت و برجسته در این خصوص محسوب می شود.

برخی از کارشناسان همچون، بهمن عشقی (عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت) معتقدند زمانی توسعه محورهای ریلی و گرایش و اولویت گذاری در مسیرهای این‌چنینی مقرون به صرفه بوده که حجم بار انتقالی و همچنین مسیری که مستلزم پیمایش بار است، طولانی و سنگین باشد،در غیر این‌صورت در مسیرهای کوتاه و یا بارهای با حجم و تناژ پایین، توسعه محوهای ریلی منطقی به نظر نمی رسد.

البته نباید این نکته را از نظر دور داشت که توسعه حمل و نقل ریلی در دو حوزه بار و مسافر موضوعی است متفاوت و هر آنچه پیشرفت و رشد محورهای ریلی با هدف جابجایی مسافر تقویت شود، در نتیجه شاهد حصول توفیقات هر چه بیشتری خواهیم بود، اما در عرصه حمل و نقل بار، شرایط متفاوت بوده و از ملاحظات خاص به خود برخوردار است.

توسعه ناوگان حمل و نقل ریلی، به خصوص برای انتقال و جابجایی مسافران در بسیاری از کشورهای جهان در اولویت جدی قرار گرفته که در نتیجه تحقق این رویکرد و تقویت هر چه بیشتر آن در ایران نیز ضروری به نظر می رسد.

مزایا و محاسن حمل و نقل ریلی در شهری همچون تهران، (با وجود صرف هزینه های سنگین) در قالب مترو بر هیچ‌کس پوشیده نیست و تردیدی وجود ندارد که در صورت عدم برخورداری از خطوط ریلی موجود در این عرصه (مترو) امروز تهران نه با یک بحران ، بلکه با فاجعه ای عمیق و جدی مواجه بود.

ارتقای کیفی، دسترس پذیری آسان، افزایش سرعت ناوگان از ضروریات حمل و نقل ریلی محسوب می شود

با وجود ضرورت ها و توصیه هایی که در عرصه توسعه حمل و نقل ریلیِ مسافربَر تاکید می شود، نمی‌توان این واقعیت را از نظر دور داشت که زمانی می‌توان متقاضیان دریافت خدمات ریلی در جابجایی مسافر را به استفاده از ناوگان مذکور ترغیب و تشویق کرد که پیش نیازهای مرتبط با این امر به نحو مطلوب و شایسته ای تامین شود.

کاهش ازدحام عمومی در ایستگاه های متروی درون شهری،کوتاه‌تر شدن فاصله بین ایستگاه ها و افزایش سرعت لوکوموتیوها از ضروریاتی است که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان،در فقدان و خلأ آن، انتظار ترغیب هر چه بیشتر مردم به استفاده از ناوگان حمل و نقل ریلی (در جابجایی مسافران) امکان پذیر نخواهد بود.

به واقع بخش قابل توجهی از عموم مردم به دلیل زمان بر شدن جابجایی ها،کیفیت پایین خدمات و عدم وجود راحتی و فقدان آرامش خاطر روحی و روانی کافی در حمل و نقل ریلی مسافر بر(به دلیل ازدحام جمعیت) به استفاده از خودرو برای جابجایی ها مبادرت می ورزند.

به تعبیر دیگر، توصیه به عدم استفاده از خودروهای شخصی و هدایت عموم مردم به استفاده از ناوگان حمل و نقل عمومی بخصوص مترو و محورهای ریلی، زمانی منتج به نتیجه خواهد شد که کیفیت لازم خدمات در این بخش ارتقاء یابد و از سوی دیگر اخذ مالیات از خودروهایی که بصورت تک سرنشین در اقصی نقاط شهر تردد می‌کنند، ضرورت دیگری است که تجربه موفقیت آمیز بودن آن در بسیاری از کشورها همچون ژاپن، به اثبات رسیده و اجرایی شدن آن در ایران نیز بی فایده نخواهد بود ، امری که نه با نصیحت و اندرز و بصورت دستوری بلکه با تامین بستر و زمینه لازم و مؤلفه های مربوطه در تقویت انگیزه عمومی جامعه، محقق خواهد شد.

توسعه محورهای ریلی برای حصول پیشرفت هر چه بیشتر ضرورتی اجتناب ناپذیر است، امری که باید با قائل بودن به تفاوت ها میان حمل و نقل بار و کالا و حمل و نقل و جابجاییِ مسافر و همچنین نیازسنجی دقیق از فرصت ها و تهیدات موجود در این عرصه انجام پذیرد.

 

 

باشگاه خبرنگاران جوان