ابراهیم زارع

ترابران- پس از گذشت شش سال از تصویب احداث کنارگذر ساحلی رامسر توسط دولت در اولین سفر استانی به مازندران در سال 85، این طرح با عبور از ایده دو طبقه شدن در زمان وزیر سابق راه و ترابری به دلیل عدم توجیه اقتصادی، سرانجام در اواخر اردیبهشت ماه امسال شکل اجرایی گرفت و با حضور وزرای راه و شهرسازی و دفاع و پشتیبانی در رامسر رسما آغاز به کار کرد. کنارگذر رامسر به طول 10 کیلومتر، پروژه به جامانده از جاده طولانی کمربند ساحلی شمال کشور از آستارا تا گرگان است که پیش‌بینی شده با سرمایه‌گذاری 13 هزار میلیارد ریالی بخش غیردولتی و به مدت 5/3 سال به انجام برسد.

کمربند ساحلی رامسر با رعایت الزامات محیط زیستی، اقتصادی و گردشگری و با هدف حل معضل ترافیک عبوری شهر رامسر به‌ویژه در تعطیلات تابستانی و ایام نوروز در دستور کار قرار گرفته و از سه بخش ذون شرقی و غربی با کاربری احداث بناها و فضاهای اختصاصی، بخش مرکزی یا جزیره مصنوعی با کاربری فضاهای عمومی و تفریحی و جاده ارتباطی شامل چهار خط رفت و چهار خط برگشت خودرو و پیش‌بینی محل عبور دو خط راه‌آهن تشکیل می‌شود.

نکته اینجاست که در شرایطی که استحصال 187 هکتار زمین از دریا و ساخت بناهای تفریحی و گردشگری  نظیر هتل و سایر امکانات رفاهی به مطالعات دقیق زیست‌محیطی، انتخاب پیمانکار توانا و رعایت مولفه‌های زیبایی‌شناختی بستگی دارد، مجری طرح در فاصله دو هفته پس از آغاز عملیات اجرایی و در اولین نشست ستاد راهبردی کنارگذر رامسر، از پیشرفت 32 درصدی مطالعات زیست‌محیطی، طراحی سیستم حفاظت از ساحل و تهیه نقشه اجرایی خبر داده و انتخاب قرارگاه خاتم‌الاوصیاء را برای این پروژه مناسب ارزیابی کرده است.

به همین بهانه و با هدف شناخت بیشتر درباره کنارگذر رامسر که دولتی‌ها از آن به عنوان «تجربه نخستین طرح نمادین مهندسی سازه در سواحل کشور» نام می‌برند و اجرای درست و بی‌کم‌وکاست آن را در سرنوشت سایر برنامه‌های توسعه‌ای دولت در دریا موثر می‌دانند، به سراغ محمدمهدی محمودی (استادیار پردیس هنرهای زیبا دانشگاه تهران و مدیر طرح کنارگذر رامسر) و حسین مثقالی (کارشناس ارشد مهندسی ژئوتکنیک و مدیر پروژه کنارگذر) رفتیم و روند اجرای این پروژه از انتخاب سرمایه‌گذار تا ترسیم طرح کمان آرش و ساخت جزیره مصنوعی با اهداف گردشگری و اقتصادی را به بحث گذاشتیم. طرحی که به تعبیر قرارگاه خاتم‌الاوصیاء به عقاب در حال پرواز رو به شوروی سابق هم شبیه است!

ترابران: کنارگذر رامسر به رغم ضرورت اجرایی و سکوت مسوولان درباره آن طی سال‌های گذشته، چگونه به عنوان پایلوت به سازمان بنادر و دریانوردی سپرده شد؟

مثقالی: ایجاد و احداث کمربندی یا کنارگذر ساحلی در سراسر شهرهای ساحلی در استان‌های مازندران، گیلان و گلستان (از آستارا تا گرگان) از سال‌ها پیش شروع شده، به انجام رسیده یا در دست انجام است. تنها در سواحل رامسر به جهت فاصله خیلی کوتاه کوه تا دریا این امکان فراهم نبود.

با این حال، انتقال ترافیک عبوری این شهر و حل معضل ترافیک در ایام تابستان و تعطیلات نوروز، جزو مطالبات بحق مردم رامسر بوده تا ساخت کنارگذر در برنامه مجموعه وزارت راه و سازمان بنادر و دریانوردی قرار گیرد. از این رو، در اولین سفر هیأت دولت به استان مازندران در سال 85 مقرر شد پروژه کنارگذر رامسر به صورت نمونه یا به اصطلاح «پایلوت» از داخل دریا به اجرا دربیاید و با تشکیل کمیته راهبردی، مطالعات اولیه طرح به طول 10 کیلومتر آغاز شد.

ترابران: در مطالعات اولیه طرح کنارگذر، به جز راه دریایی، گزینه‌های دیگری هم در کمیته راهبردی مطرح شده بود؟

محمودی: بله؛ در مطالعات امکان‌سنجی پروژه رامسر، راه‌های مختلفی مطرح شد که جاده می‌توانست روی کوه، داخل کوه، پشت هتل رامسر یا وسط شهر باشد. می‌توانست لب آب یا داخل آب باشد. اما به هر حال از میان گزینه‌های مختلف که محدودیت‌های خاص خودشان را داشتند، تنها گزینه دریایی در کمیته راهبری سازمان بنادر به تأیید رسید. به طوری که جاده ساحلی با قرار گرفتن روی آب و عبور از رودخانه صفارود دوباره به سرزمین اصلی وصل می‌شود.

ترابران: آیا در توافقنامه امضا شده بین سازمان بنادر و قرارگاه خاتم‌الاوصیاء بر الزامات اقتصادی، گردشگری و محیط‌زیستی در این پروژه تأکید شده است؟

محمودی: مطمئن باشید انتخاب گزینه راه دسترسی از داخل آب براساس الزامات اقتصادی، گردشگری و محیط‌زیستی صورت گرفته است. از نظر الزامات زیست‌محیطی و مطابق نقشه طرح و مطالعات انجام شده، دو حوضچه در امتداد جاده ساحلی (حوضچه شرقی - غربی) ایجاد می‌شود که این حوضچه‌ها بسته نیستند و جریان آب در آن وجود دارد. در واقع با برقراری جریان هیدروگرافی، آب در مسیر حرکت خود با هیچ مانعی مواجه نمی‌شود و از ایجاد ماندآب در حوضچه‌های مصنوعی جلوگیری می‌شود. علاوه بر این، مطابق سیستم طراحی شده برای این پروژه، در تأسیسات و ساختمان‌های بخش مرکزی، فاضلاب دفعی وجود ندارد، بلکه فاضلاب تصفیه‌ای تعبیه می‌شود.

در طراحی این پروژه، همچنین جنبه‌های اقتصادی و اجتماعی از جمله تبدیل رامسر به قطب گردشگری، تقویت پتانسیل‌ها و کارکردهای فرودگاه بین‌المللی رامسر نیز کاملاً رعایت می‌شود. در واقع طرح رامسر با توجه به اهداف تدارک دیده شده در آن، یک پروژه فراملی و منطقه‌ای است.

ترابران: با توجه به ساخت ابنیه و تأسیسات رفاهی و گردشگری در بخش مرکزی، به نظر می‌رسد که این طرح باید تأییدیه شورای عالی شهرسازی را هم کسب کرده باشد؟

مثقالی: خوشبختانه این طرح در جلسات متعدد در کمیته فنی شهرسازی به لحاظ حریم و محدوده و از نظر کاربری‌ها مورد بحث و بررسی قرار گرفت و در نهایت در تاریخ 6/3/89 به تصویب شورای عالی شهرسازی رسید. در واقع کنارگذر رامسر با توجه به توسعه فرودگاه، توسعه گردشگری، روان‌سازی ترافیک عبوری و رعایت تمام قوانین بالادستی به تأیید شورای عالی شهرسازی رسیده است.

ترابران: در مطالعات مورد اشاره آیا به اجرای پروژه‌های مشابه با ترکیب گردشگری و اقتصادی در منطقه یا در کشورهای فرامنطقه‌ای هم استناد شده است؟

محمودی: اینکه پروژه‌ای در قالب اقتصادی - گردشگری در دریای خزر احداث و راه‌اندازی شده باشد، تاکنون سابقه نداشته است. اما مشابه چنین طرحی را در جنوب خلیج فارس و اروپا می‌توان سراغ گرفت که در مطالعات امکان‌سنجی و طرح اولیه، مدنظر گروه راهبری قرار گرفت.

ترابران: مطابق طرح، در فاز اول چه شرایطی بر سرمایه‌گذار تعیین شد و در فراخوان جذب سرمایه‌گذار چند شرکت اعلام آمادگی کردند؟

مثقالی: در سال 89 پس از اخذ مجوز یا مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران و کسب مجوز هیأت دولت برای اجرای پروژه، طی فراخوان عمومی، 10 شرکت اعلام آمادگی کردند که از میان آنها قرارگاه سازندگی خاتم الاوصیاء از مجموعه وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، هم از لحاظ توان فنی اجرا و هم از لحاظ تأمین مالی پروژه، به عنوان دو معیار اصلی، مناسب‌ترین گزینه تشخیص داده شد.

ترابران: برای اجرای اصولی پروژه چه تمهیداتی اندیشیده شده است؟

مثقالی: پس از انعقاد موافقتنامه بین سازمان بنادر و قرارگاه خاتم الاوصیاء در اول آبان سال 90، فاز مطالعات مهندسی و مطالعات فنی پروژه شروع و بر مبنای آن، برآورد اجرای کار و اصول مالی بازگشت سرمایه سرمایه‌گذار مشخص شد. نکته مهم در این مرحله، رعایت مطالعات فنی و تکمیل این مطالعات در مرحله اجرا است تا شکل و فرم پروژه و مفهومی که پشت این پروژه نهفته است، در طول مطالعات فنی خدشه‌دار نشود. در این زمینه ما به عنوان نمایده دولت و حافظ منافع مردم، بسیار حساس هستیم. چراکه اگر این تجربه- چه در مرحله مطالعه اولیه و چه در مرحله مطالعات فنی و چه در مرحله اجرا- دچار مشکل شود، سرنوشت چنین پروژه‌هایی را حداقل در دریای مازندران تحت تأثیر قرار می‌دهد.

ترابران: فرآیند انتخاب شرکت خاتم الاوصیاء از میان ده شرکت داوطلب، با چه ملاحظاتی صورت گرفت؟

مثقالی: این فراخوان با هدف جذب سرمایه‌گذار اعلام عمومی شد و بر اساس آن، سرمایه‌گذار مطابق معیارهای فنی و مالی توافق شده انتخاب گردید. قانونی که در این موافقتنامه رعایت می‌شود، قانون مشارکت است که برای احداث پروژه عمرانی در بخش راه و ترابری به تصویب رسیده و آیین‌نامه اجرایی دارد. شرکت‌های قرارگاه خاتم الاوصیاء و قرارگاه خاتم الانبیاء، شرکت ساختمانی اصفهان و چند شرکت بزرگ خصوصی در این فراخوان حاضر شدند. در ارزیابی شرکت‌ها، قرارگاه خاتم الانبیاء اگرچه به لحاظ اجرا، توان انجام پروژه را داشت، اما از لحاظ مالی نظر سازمان بنادر را تأمین نکرد. شرکت‌های دیگر هم به رغم اینکه توانمندی خاصی داشتند، تنها بخشی از تأمین مالی پروژه را می‌توانستند به عهده بگیرند که طبیعی بود این پتانسیل منجر به انعقاد قرارداد برای پروژه عظیمی چون کنارگذر رامسر نشود. چند شرکت هم یا انصراف دادند یا مدارکشان ناقص بود.

ترابران: با توجه به حساسیت اجرای این پروژه، توان فنی قرارگاه خاتم الاوصیاء چگونه مورد ارزیابی قرار گرفت. آیا اجرای چنین پروژه بزرگی در کارنامه‌اش سابقه داشته است؟ 

قرارگاه خاتم‌الاوصیاء از نظر اجرا در بخش احداث پل و راه فعالیت زیادی داشته، بخصوص در سواحل شمالی کشور که به عنوان نمونه کنارگذر شهر بابل را در دست اجرا دارد. این شرکت در بخش دریایی هم کارنامه موفقی دارد؛ از ‌جمله احداث موج‌شکن‌های مردمی در استان سیستان و بلوچستان که تحت نظر سازمان بنادر در حال انجام است.

نکته حائز اهمیت در این پروژه برای سازمان بنادر و دریانوردی، در کنار توان اجرایی، قدرت تأمین مالی پروژه بود. به عبارت بهتر، اگر یک مجموعه بتواند پروژه را به خوبی معرفی و توجیه‌پذیر کند و مشارکت بانک‌ها و شرکت‌های سرمایه‌گذار را به سمت خود جذب کند، پروژه اجرا می‌شود.

ترابران: یعنی خاتم الاوصیاء برای طرح کنارگذر رامسر از 100 در صد توان فنی و اجرایی خودش استفاده می‌کند؟

مثقالی: البته اینکه این شرکت از تمام توانش برای اجرای پروژه بزرگی چون کنارگذر بهره ببرد، جزو تعهدات سرمایه‌گذار قلمداد می‌شود. با وجود این، چنانچه ضعف‌هایی در مجموعه وجود داشته باشد، با توجه به حجم پروژه و سرعت کار، قرارداد به گونه‌ای تنظیم شده که می‌تواند از دیگر شرکت‌های خصوصی یا دولتی برای اتمام پروژه استفاده کند. در واقع قرارداد به صورتی نیست که حتماً از مجموعه فنی و اجرایی خودش استفاده کند. هدف اصلی و محوری، موضوع سرمایه‌گذاری است، اجرا هم به دنبالش تعریف و طراحی شده است. به این معنی که چون پروژه زمان‌بندی خاصی دارد و در بخش‌های مختلف تخصصی اجرا می‌شود و از طرفی چون خاتم‌الاوصیاء تأمین‌کننده مالی پروژه هم به حساب می‌آید، می‌تواند به تشخیص خودش از شرکت دیگری هم برای اجرا استفاده کند. به طوری که در هر کدام از بخش‌های مشاوره، دریایی، راه‌آهن، محیط‌زیست و گردشگری، شرکت خاتم الاوصیاء می‌تواند از توانمندی شرکت‌های داخلی و خارجی بهره ببرد.

ترابران: مطابق قانون مشارکت در ساخت، سرمایه‌گذار تعهد چه میزان سرمایه‌گذاری را دارد و اصل این سرمایه چگونه به او برمی‌گردد؟

مثقالی: برآورد سرمایه‌گذاری برای کل پروژه 13 هزار میلیارد ریال است. البته چون مدت مطالعه و اجرا 5/3 سال پیش‌بینی شده، تورم سال بعد هم محاسبه می‌شود. پس از اجرای پروژه، بازگشت سرمایه از دو طریق صورت می‌گیرد: 1- از طریق واگذاری زمین‌های استحصال شده به قیمت کارشناسی روز 2- اخذ عوارض عبور از کنارگذر تا چند سال.

جزئیات این موضوع و دوران مشارکت و سال‌هایی که اخذ عوارض صورت می‌گیرد، بر اساس مدل مالی نهایی و واقعی است که در طول پروژه به دست می‌آید. ملاک ما قانون مشارکت و آیین‌نامه اجرایی آن است که جزء اختیارات وزارت راه و ترابری محسوب می‌شود و به سازمان بنادر و دریانوردی تفویض اختیار شده است.

ترابران: مطابق طرح تصویبی در فاز اول پروژه کنارگذر رامسر شاهد چه اقداماتی خواهیم بود؟

محمودی: در فاز اول، پس از استحصال زمین و ایجاد پل‌ها و شمع‌ها، جاده ساحلی مطابق مصوبه شورای عالی شهرسازی برقرار می‌شود. فاز اول حدود سه سال طول می‌کشد. طبق قرارداد، ساخت تأسیسات و ساختمان‌های رفاهی و تفریحی پس از ایجاد کنارگذر و از طریق فروش زمین‌های به دست آمده صورت می‌گیرد که در این مرحله شرکت‌های دیگری برای سرمایه‌گذاری معرفی می‌شوند. بنابراین قرارداد با قرارگاه خاتم‌الاوصیا برای استحصال زمین و ساخت پل است.

ترابران: تأسیسات بخش هسته‌ای یا مرکزی طرح، با چه کاربری‌هایی به کنارگذر اضافه می‌شود؟

تأسیسات تعریف شده برای این پروژه دو دسته است: تأسیسات زیربنایی که باید ساختمان‌های مربوط به برق، فاضلاب و غیره در آن احداث شود. دسته دوم بناهایی با کاربری‌های اقامتی و خدماتی مانند هتل‌ها و فروشگاه هستند. در این زمینه ساخت مسجد و درمانگاه و پارکینگ نیز مد نظر قرار دارد. البته براساس مصوبه عالی شهرسازی در این پروژه فضای سبز و باز بیشتر است؛ یعنی در مقابل 30 درصد کاربری‌ها، 70 درصد فضای باز و سبز قرار دارد.

ترابران: برآوردی صورت گرفته که در این پروژه چه میزان اشتغال‌زایی وجود دارد؟

محمودی: در مجموع پیش‌بینی می‌شود جهت اجرای طرح، به طور مستقیم برای حدود 1500 نفر شغل ایجاد شود که 1300 نفر آن مرتبط به نیروهای فعال در داخل سایت و 200 نفر مربوط به گروه‌های مشاور و پشتیبانی طرح است. ضمن آنکه به طور غیرمستقیم، در پی استفاده گسترده از مصالح، کالاها و خدمات مورد استفاده، شاهد اشتغال‌زایی حداقل به میزان دو برابر شاغلان مستقیم طرح در سطح منطقه و کشور خواهیم بود.

ترابران: یکی از نکات قابل بحث، انتخاب شکل کمان در مرکز کنارگذر است ...

مثقالی: طراحی پروژه‌هایی با قابلیت کاربری در دریا باید به گونه‌ای باشد که به مرور زمان تغییر شکل ندهد. پروژه معروف نخل دوبی در جنوب خلیج‌فارس در حال حاضر از یک طرف دچار رسوب شده و از طرف دیگر، در حال از بین رفتن است. مرتب هم لایروبی می‌شود که تغییر شکل ندهد. به همین دلیل در طرح کنارگذر، گردش آزاد آب تعریف شده تا از تغییر و تخریب پروژه در درازمدت ممانعت به عمل آید. از طرفی، مسیر موج و مسیر آب، فرم نرم دارد که این شیوه در حال حاضر در تمام پروژه‌های دریایی در کل دنیا رعایت می‌شود. به عبارت دیگر، در طراحی و ساخت سازه در داخل دریا به شیوه‌ای عمل می‌شود که با آب تعامل داشته و با آن در مبارزه دائم نباشد.

محمودی: موضوع دیگری که در این طرح در کنار رفع مشکل ترافیک عبوری اندیشیده شده، بحث دید و منظر از دریا به خشکی و از خشکی به دریا است. همچنین دقت شده افرادی که از داخل تأسیسات و ساختمان‌های این مجموعه به بیرون نگاه می‌کنند، هم به سمت دریا و هم به خشکی دسترسی بصری داشته باشند.

ترابران: شما توضیح دادید که در فاز اول، برای استحصال زمین از دریا و احداث پل و جاده ارتباطی، به 5/3 سال زمان نیاز دارید، فاز نهایی این طرح با احداث تمام ساختمان‌ها و ابنیه‌ها، در چه سالی به پایان می‌رسد؟

محمودی: این پروژه طوری طراحی شده که بتوان به طور همزمان در سه جبهه اقدامات اجرایی در آن انجام داد. بنده به عنوان مدیر طرح این پروژه اعتقاد دارم که فاز بعدی هم می‌تواند به سرعت پیش برود. یعنی قسمت مطالعات و طراحی ابنیه - که باید روی آن قرار بگیرد - می‌تواند فوراً بعد از این 5/3 سال و یا حتی زودتر از این زمان آغاز شود.

مثقالی: توجه داشته باشد که نمی‌توان زمان‌بندی خیلی دقیقی برای پروژه‌های بزرگی مثل این طرح ارائه کرد؛ چراکه بخش استحصال زمین و گذاشتن شمع و عرشه و رسیدن به روی زمین کار سختی است. از طرفی تأسیسات و بناهایی که در آن قرار می‌گیرد، نباید به صورت سنتی ساخته شود. به عبارت دیگر، شیوه و تکنولوژی احداث ساختمان‌ها و اینکه تا چه میزان مدرن و به‌روز باشد، در رسیدن به زمان تقریبی اتمام فاز نهایی پروژه بسیار مؤثر است. از این رو امیدواریم با شیوه جدید احداث در مراحل بعدی این پروژه ارزش زمین‌ها و فضاهای به دست آمده از دل دریا حفظ شود.