سنگ بزرگ

 
ترابران- از جمله آخرین اظهاراتی که درباره بهره‌برداری از طرح توسعه بندر چابهار مطرح شده؛ به علی‌اکبر محرابیان وزیر پیشین صنایع و معادن و دستیار ویژه رییس‌جمهور مربوط می‌شود که از بهره‌برداری از فاز نخست این طرح تا پایان سال 91 خبر داده است. سوال این است که آیا با گذشت چهار ماه از سال جاری و با پیشرفت بیش از 20 درصدی این فاز؛ می‌توان به این وعده جامه عمل پوشاند؟

 

 

قبل از پرداختن به اظهارات علی‌اکبر محرابیان وزیر سابق صنایع و معادن و دستیار فعلی رییس جمهوری باید به طرح ساخت و توسعه بندر چابهار بپردازیم، باید بدانید بندر چابهار مشتمل بر دو بندر شهید بهشتی و کلانتری است که بندر شهید بهشتی ظرفیت پذیرش کشتی‌هایی با تناژ ۷۰ هزار تن و شهید کلانتری توانایی پهلودهی به کشتی‌هایی تا ظرفیت 45 هزار تن را دارد . نکته جالب اینکه طرح جامع توسعه بندر چابهار به دلیل برخورداری بندر شهید بهشتی از امکان توسعه فیزیکی و محوطه و اراضی پشتیبانی وسیع، بر توسعه این بندر تمرکز یافته است و همین باعث شده تا طرح توسعه بندر چابهار به طرح توسعه بندر شهید بهشتی نیز معروف باشد.

با این توضیح، به سراغ طرح ساخت و توسعه بندر چابهار می‌رویم. این طرح نخستین بار در سال ۱۳۵۰ توسط مستشاران آمریکایی مطرح شد و در سال 1352 نیز طرح جامع تاسیس این بندر به تصویب رسید و قراردادهای ساخت آن را با پیمانکاران مربوطه منعقد کردند. اینکه تا سال 57 دقیقا چه اقداماتی در این رابطه انجام شد مشخص نیست، اما با شروع انقلاب طرح مذکور در آرشیو سازمان بنادر وقت بایگانی شد. با شروع جنگ ایران و عراق و نیاز ایران به بندری امن در بیرون از حوزه خلیج فارس؛ دولت وقت بر آن شد تا قرارداد احداث موج‌شکن و ساخت و نصب اسکله‌های پیش‌ساخته جهت آماده‌سازی اسکله شهید بهشتی را با سنگاپور منعقد کند. سنگاپوری‌ها این اسکله‌ها را ساخته و در بندر شهید بهشتی نصب کردند و با اینکه کمبود منابع مالی بر طرح توسعه بندر چابهار سایه انداخته و حتی بخش‌هایی از آن را متوقف کرده بود، اما دولت وقت موفق شد در سال 62 چهار پست اسکله در این بندر احداث کند.

در هر حال بندر چابهار توانست در طول ایام جنگ هشت ساله و در غیاب بنادر جنگزده‌ای چون خرمشهر، امام و شهید رجایی، نقش مهمی را در مبادلات بازرگانی ایران ایفا کند؛ نقشی که به‌زودی و با فروکش کردن آتش جنگ، کمرنگ و کمرنگ‌تر شد. اما این پایان تنها بندر اقیانوسی کشور نبود؛ چرا که در پاییز سال 84 هیات وزیران طرحی را تصویب کرد که در صورت اجرا می‌توانست نقش از دست رفته بندرچابهار را به این بندر باز پس دهد. دولت در آن زمان ضمن تاکید بر نقش کلیدی بندر چابهار در ارتقای جایگاه ایران در عرصه اقتصادی و مبادلات بازرگانی و ترانزیتی، اجرای طرح توسعه بندر چابهار یا همان بندر شهید بهشتی را در قالب طرح توسعه محور شرق تصویب کرد. با تصویب این طرح، مقدمات توسعه بندر چابهار توسط سازمان بنادر و دریانوردی فراهم شد و در اولین قدم، با برگزاری یک مناقصه بین‌المللی در تابستان سال 85، اجرای این طرح کلید خورد.

هر چند این مناقصه با حضور شرکت‌های خارجی نظیر PCHEC چین، TAISE ژاپن و CGGC چین و تعدادی از شرکت‌های داخلی برگزار شد، ولی در نهایت از بین شرکت‌های داخلی، قرارگاه خاتم که به طور مستقل و بدون شریک خارجی در این مناقصه 431 میلیون دلاری شرکت کرده بود، از نظر قیمت پیشنهادی و فنی و با 100 میلیون دلار اختلاف با شرکت دوم؛ برنده اعلام شد. مناقصه‌ای که عدم لحاظ شرایط یکسان در برگزاری آن، این مناقصه را با ابهامات و سئوالات متعددی مواجه کرده بود.

در هر حال قرارداد طرح توسعه بندر چابهار به صورت EPCF ( طراحی، تهیه، ساخت و تامین مالی) در تیرماه سال 86 بین سازمان بنادر و دریانوردی و قرارگاه خاتم به امضاء رسید و مدت آن نیز 1000 روز در نظر گرفته شد. کلنگ اجرا در مرداد سال 86 با حضور وزیر راه و ترابری وقت به زمین زده شد، اما عملیات اجرایی را رسما از سال 87 شروع کردند.

طرح توسعه بندر چابهار طی پنج فاز اجرا خواهد شد که با اتمام آخرین فاز آن در سال 2030 ظرفیت این بندر به 20 میلیون تن بالغ خواهد شد. گفته می‌شود با اتمام فاز یک این طرح، ظرفیت این بندر از 5/2 میلیون تن به شش میلیون تن افزایش خواهد یافت.

طبق قرارداد و مطابق با زمان شروع عملیات اجرایی طرح توسعه بندر چابهار، این طرح باید دست‌کم در سال جاری به اتمام می‌رسید؛ در حالی که قرارگاه خاتم هنوز نتوانسته با گذشت این مدت فاینانس این طرح را تامین کند. قرارگاه خاتم در ابتدای شروع این طرح یک بانک آلمانی را به عنوان فاینانسور خود معرفی کرده بود، اما این اتفاق هرگز نیفتاد. اگرچه قرارگاه هنوز موفق نشده فاینانس طرح توسعه بندر چابهار را تامین کند، اما سازمان بنادر و دریانوردی تاکنون 110 میلیارد تومان در این پروژه سرمایه‌گذاری کرده است.

برگردیم به اظهاراتی که اخیرا درباره بهره‌برداری از طرح توسعه بندر چابهار از سوی دولت مطرح شده است؛ علی‌اکبر محرابیان وزیر پیشین صنایع و معادن که اینک دستیار ویژه رییس‌جمهوری است، در سفری که اواخر اردیبهشت ماه به چابهار داشت، از این بندر هم بازدیدکرد. محرابیان در این سفر از قرار گرفتن این طرح در ردیف طرح‏های مهرماندگار خبر داد تا با برخورداری از پشتیبانی‏های ملی لازم؛ بدون تاخیر به بهره‌برداری برسد

نکته مهم در اظهارات دستیار ویژه رییس‌جمهور، زمان بهره‌برداری از طرح توسعه بندر چابهار بود که البته در رسانه‌ها به طور متفاوت منعکس و منتشر شد. طبق اعلام برخی از رسانه‌ها، به گفته محرابیان طرح توسعه بندر چابهار تا پایان دولت دهم و به نوشته برخی دیگر، فاز نخست این طرح تا پایان سال 91 به بهره‌برداری خواهد رسید.

صرفنظر از اینکه این تفاوت ناشی از یک اشتباه رسانه‌ای باشد و حتی اگر منظور محرابیان را اتمام فاز نخست این طرح در نظر بگیریم، تحقق این وعده تا پایان سال و حتی تا اتمام عمر دولت دهم؛ شدنی به نظر نمی‌رسد. محرابیان در حالی به اتمام فاز یک این طرح تا پایان سال جاری می‌اندیشد که در برنامه سازمان بنادر، اتمام این فاز تا سال 93 در نظر گرفته شده است و بنادری‌ها باید دو سال زودتر این طرح را به بهره‌برداری برسانند.

سوال این است آیا با گذشت چهار ماه از سال جاری و با پیشرفت بیش از 20 درصدی این فاز؛ سازمان بنادر می‌تواند به این وعده محرابیان جامه عمل بپوشاند؟

برای روشن‌تر شدن این موضوع باید اضافه کنیم که علاوه بر افزایش ظرفیت بندر چابهار از سه میلیون به شش تن، اقدامات دیگری چون استحصال اراضی به میزان 220 هکتار، اطاله موج‌شکن به طول کلی حدود سه کیلومتر، ساخت سه پست اسکله کانتینری و سه پست اسکله چندمنظوره، لایروبی حوضچه با آبخور 16 متر و به حجم 5/17 میلیون مترمکعب، ساخت ترمینال کانتینری با ظرفیت 400 هزار TEU نیز در فاز یک طرح توسعه بندر چابهار پیش‌بینی شده که از این اقدامات، ساخت موج‌شکن‌ها و دایک‌ها به اتمام رسیده و 92 هزار مترمکعب لایروبی نیز جهت آماده‌سازی عمق برای ساخت اسکله‌ها (تا اوایل تیرماه سال جاری ) انجام شده است.

این در حالی است که به گفته مقامات بندری این بخش از عملیات لایروبی که حجم آن 900 هزار متر مکعب برآورد شده است دست‌کم چهار ماه زمان خواهد برد و نمی‌توان تا پایان آن؛ آغاز ساخت سه پست اسکله چندمنظوره این فاز را انتظار داشت. بنادری‌ها قصد دارند همزمان با احداث این اسکله‌ها و محوطه ترمینال آن، به ساخت ترمینال کانتینری فاز یک هم اقدام کنند که البته بهره‌برداری ازاین ترمینال به عمر دولت دهم قد نخواهد داد.

مقامات سازمان بنادر و دریانوردی امیدوار هستند ساخت و بهره‌برداری از این سه پست اسکله چندمنظوره و ترمینال آن حداقل تا پایان خرداد ماه سال آینده محقق شود. آنها می‌گویند با ساخت و افتتاح این سه پست اسکله و البته تزریق به موقع اعتبارات از محل طرح‌های مهر ماندگار، بخشی از فاز یک این طرح تا در خرداد ماه سال 92 به بهره‌برداری خواهد رسید. به این ترتیب در صورت اینکه تلاش بنادری‌ها نتیجه دهد و مشکلی هم رخ ندهد این وعده محرابیان عملی خواهد شد، اما نه بطورکامل!

البته این تنها محرابیان نیست که علاقمند به اتمام طرح توسعه بندر چابهار تاپایان دولت دهم است؛ مجری این پروژه نیز در گفتگویی که مهرماه سال گذشته انجام داده، بر اتمام این طرح تا پایان این دولت تاکید کرده است! و باز این سوال که آیا این ممکن و شدنی است؟ متاسفانه جواب این سوال طبق شواهد؛ تجارب و همچنین نقطه‌نظرات کارشناسی منفی به نظر می‌رسد.