تهمینه غمخوار؛ گروه بین الملل: ایده و طرح ساخت کانال آبی که دریای عمان و خلیج فارس را به دریای خزر در شمال ایران متصل کرده و مسیری برای کشتیرانی و موجبات تغییر اساسی اقلیم نواحی مرکزی ایران و همچنین منبع تامین آب برای صنایع سنگین است، حدود ۲۰ سال پیش مطرح شد. در حالی که این طرح که با نام ایرانرود شناخته می‌شود، طرحی بلند پروازانه و از بسیاری جهات درخور توجه است، اما هنوز عملیاتی نشده و در حد پیشنهاد باقی مانده است.

در حالی که طرح ساخت این کانال آبی در حال بررسی از سوی گروههای مختلف و دفاتر مطالعاتی است، برخی از کارشناسان معتقدند که در حالی که مزایایی بی شمار اقتصادی این طرح بسیار است، ایران رود آنقدر جذاب خواهد بود که با وجود سختی اجرا نمی‌توان از آن گذشت و از طرفی به شکلی باید انجام شود که با حداقل مشکلات زیست محیطی، دغدغه مخالفان را پاسخ دهد؛ چرا که عده ای به ویژه فعالان محیط زیست، با برشمردن معایب، اجرای آنرا فاجعه می‌دانند.

در همین راستا و با توجه به اهمیت پروژه ایران رود؛ خبرنگار بازار گفتگویی با «مهرعلی عباسپور» دکترای تخصصی مسائل غرب آسیا و کارشناس ارشد حقوق بین الملل در این باره انجام داده که در ادامه می خوانیم.

* طرح ساخت کانال اتصال دریای خزر به خلیج فارس اگرچه تاکنون به‌طور رسمی و با جدیت مطرح نشده‌ و پیگیری است، اما دارای موافقانی است و برخی کارشناسان طرح‌هایی برای ساخت این کانال از مسیرهای مختلف ارائه کرده‌اند. دیدگاه شما در رابطه با راه اندازی این پروژه اتصال دریای خزر به خلیج فارس و مزایایی که می تواند به همراه داشته باشد، چیست؟

در حال حاضر، دریای خزر به همه دریاهای جهان و از طریق دریای ماتوشکا به پنج اقیانوس متصل است. خزر_خلیج فارس نیز در بیضی اتصال دریایی قرار دارد. از طرفی خزر امروز با دریای خزر گذشته متفاوت است. دیروز دریاچه ای به نام خزر وجود داشت و امروز دریای خزر مطرح است. استالین با به کارگیری کارگران (زندانیان سیاسی) توانست این امر مهم را انجام دهد و اینکه چه کرد و چه شد، درخور بحث مفصل است.

حال، اتصال خزر به خلیج فارس از داخل ایران دارای مزایای زیادی است. در درجه نخست این امر موجب اشتغالزایی می شود؛ ضمن اینکه حوزه گردشگری نیز تقویت می شود. شکل گیری و گسترش بازارها، مکانهای سیاحتی، مساجد، هتلها، کارخانجات، بنادر، شهرکها و دریاچه سازی با هدف توسعه تجارت و ترانزیت از جمله این مزایا است، ضمن اینکه ارتباطات جهانی دریایی ایران تقویت می شود و ایران می تواند دارای چرخشی در قلب جهانی (هارتلند واقعی و طبیعی) شود.

اکثر نظرات موافق و مخالف طرح سمنان_خزر دارای سکته علمی و جناحی است

بنابراین، این یک طرح عالی است که البته باید مسیر اصلی آن را متخصصین فنی در حوزه های زمین شناسی، چینه شناسی و غیره معین کنند. بدون شک در این مسیر خلیج فارس یا بخشی از دریای عمان ممکن ایت انتخاب شود. از طرفی، طرح انتقال آب سمنان_خزر در آن با پیچش هضم و عمل می شود؛ ضمن اینکه این طرح نباید به صورت مستقیم باشد و باید با پیچ و خم عملیاتی شود. البته، اکثر نظرات موافق و مخالف طرح سمنان_خزر دارای سکته علمی و جناحی است.

* بسیاری از کارشناسان محیط‌زیست درباره پیامدهای منفی این طرح به ایران هشدار داده‌اند. از نظر شما چالشهایی که این کانال می تواند برای ایران به همراه داشته باشد چیست؟

بهتر است کارشناسان پیامد منفی رود نیل_طولانی ترین رود جهان که بیشتر از نواحی سوزان صحرا عبور می کند، رود نیجر که در صحرای گرم و سخت افریقا می گذرد و یا دانوب در اروپا را برشمرند، آنگاه در خصوص پیامدهای منفی این طرح مطالبی بیان کنند، زیرا این بیان ها علمی نبوده و بیشتر شنیداری هستند.

* برخی معتقدند که ایران رود طرحی است که در نگاه اول بسیار جذاب و خارق العاده به نظر می رسد، ولی بررسی جزئیات این طرح، چیزی جز رؤیای دست نیافتنی، زیانبار و با اهداف پشت پرده، چیز دیگری را نشان نمی دهد. از نظر شما دلایل مغفول ماندن و عملیاتی نشدن این پروژه تا کنون چه بوده است؟

املای نانوشته غلط ندارد. این طرح با عقل، فکر، طرح و محاسبه هزینه، سود و زیان شکل می گیرد. مسائل امنیتی، اقتصادی، حقوقی، فرهنگی، اجتماعی، نظامی و ارتباطی آن تعرفه می شود. بسیاری از مسائل آن حین اجرا مکشوف و حل و فصل خواهد شد. خیالات پشت پرده، رویا بودن، حرف زیانبار و حروف مهمل و خیال پردازی منفی و چوب لای چرخ گذاشتن است> در حقیقت، ملی فکر نکردن و نادانی است.

در حالی که قرار است یک دریای آزاد به دریایی که بین ۲۸ تا ۳۲ متر پایین تر است، بپوندد و نمی شود که هرروز مسیر تغییر کند، لذا، این یک کار تخصصی است و باید بیشتر از مسیر هسته مقاوم عبور کند

افزون بر این، مطالعه ارتفاعی (پستی و بلندی) بسیار حساس است، چرا که یک دریای آزاد می خواهد به دریایی که بین ۲۸ تا ۳۲ متر پایین تر است، بپوندد. نمی شود که هرروز مسیر تغییر کند. لذا، این یک کار تخصصی است و باید بیشتر از مسیر هسته مقاوم عبور کند.

* علی سلاجقه رئیس سازمان محیط زیست درباره کاهش آب در دریای خزر، به تازگی اظهار کرده که ورودی‌های دریای خزر از سوی کشورهای همسایه مخصوصا ورودی رود ولگا بسته شده است. از طرفی میزان بارش در کل حوزه آبخیز دریای خزر کاهش یافته است. علت این امر چیست؟ آیا روسیه حقابه دریای خزر را قطع کرده است؟

ولگا در گذشته رود بود و امروز اگرچه طولانی است، اما دریا محسوب می شود. لذا، بسته شدن آن کار اشتباهی است. میزان بارش تنها در کل حوزه آبخیز خزر نیست، بلکه شرایط جوی، آلودگی سیستم ماشینی؛ از کوره های ذوب فلزات گرفته تا اتومبیلهای برقی، همه و همه در کاهش آن سهم دارند. شرایط اقلیمی همه پشت این بی توجهی ساختارهای سیاسی است تا موجب کاهش کاربرد سوخت فسیلی و آتش های عارضی از جنگ و امثال آن شوند. باران اسیدی نمونه ای از آن است؛ به طوری که به هنگام بارش نه گیاهان بلکه کل موجودات زنده از بین می روند.

روسیه بیشتر از حقابه به خزر سرازیر کرده است.آنهایی که این حرف بی اساس را مطرح می کنند، بهتر است اندکی به بی اطلاعی خود پی ببرند تا روسیه را وادار به این کار نکنند. سرازیری رود امبا و ماتوشکا بدین معناست که سراریزی این دو رود روسیه به خزر صدها برابر کل رودهای حوزه خزر (۳۵۰ عدد) که به خزر سرازیر می شوند، بیشتر است.

* موقعیت جغرافیایی ممتاز جمهوری اسلامی که در شاهراه اتصال بین قاره ای قرار گرفته، سبب شده که عموما ایران به مسائل کلان کشور نه از نگاه ملی بلکه از دیدگاه منطقه ای وحتی جهانی بنگرد. نظر شما در این باره چیست؟

جهانی تفکر کردن موجب می شود که آسان تر به مقصد ملی رسید و نوعی عقل جمعی پدیدار می شود نه فردی

اگر فرد یا جامعه به صورت جهانی فکر کند، به گونه ای آسان می تواند منطقه ای و ملی عمل کند. تنها تفکر ملی داشتن نوعی استبداد رای است به طوری که حضرت علی(ع) هم فرموده است که استبداد رای موجب هلاکت می شود. لذا، جهانی تفکر کردن موجب می شود که آسان تر به مقصد ملی رسید. در حقیقت، نوعی عقل جمعی پدیدار می شود نه فردی.