مرکز ملی شماره‌­گذاری کالا و خدمات ایران، وابسته به موسسه مطالعات و پژوهش‌­های بازرگانی کشور در سال ۱۳۷۴ به استناد مصوبه ستاد پشتیبانی تنظیم بازار به‌منظور تحقیق و پژوهش درباره روش‌های کدگذاری و استفاده از کدها در مدیریت زنجیره تامین و هویت بخشی به کالاها و تسهیل امور تجاری و کمک به ساماندهی نظام زنجیره تأمین و توزیع تأسیس شد. هدف و مأموریت‌ اصلی این مرکز توسعه سیستم کدگذاری و استفاده از فناوری رمزینه (بارکد) برای نوین‌سازی و مکانیزه‌ کردن استفاده از استانداردهای بین‌المللی سازمان EAN اروپا که از ابتدای سال ۲۰۰۵ این سازمان به نام سازمان جهانی GS۱ تغییر نام داد، بوده است.

اعتبار مرکز در سطح بین‌المللی با دریافت نمایندگی انحصاری سازمان GS۱ جهانی با تخصیص پیش­شماره ۶۲۶ به ایران برای شناسه­دار کردن کالاها افزایش یافت و مرکز صاحب کرسی رأی در مجامع بین‌المللی شد. در حال حاضر، ارتباط حرفه‌ای با دفتر مرکزی GS۱ مستقر در بروکسل بلژیک و همچنین ارتباط با سایر سازمان‌های عضو در بیش از ۱۱۵ کشور جهان وجود دارد و مرکز GS۱ ایران نامی شناخته‌شده در جهان محسوب می‌شود.

سازمان GS۱ ظرفیت‌های مشابه سازمان جهانی تجارت ایجاد می‌کند. در شرایطی که ایران عضو سازمان تجارت جهانی (WTO)  نیست، می تواند برای معرفی محصولات خود در سطح بین المللی برای صادرات هر چه بیشتر و حمایت از تولید ملی از ظرفیت های GS۱ که در ایران نمایندگی دارد استفاده کند. شایان ذکر است که تا کنون ۱۰۱ کشور هم به عضویت WTO و هم به عضویت GS۱ درآمده‌اند. در این بین ۶۱ کشور هستند که عضو WTO بوده و عضو GS۱ نیستند که اغلب کشورهای قاره آفریقا هستند و ۱۴ کشور از جمله ایران نمایندگی GS۱ جهانی را دارند و هنوز در WTO عضو نشده اند.

هدف اصلی سازمان GS۱، توسعه‌ی سیستم GS۱ است که متشکل از مجموعه استانداردها و راه‌حل‌هایی است که منجر به ارتقا و بهبود ساز وکارهای مدیریت زنجیره‌ تأمین و تقاضا می‌شود و به دنبال دنیایی است که در آن اطلاعات کارآمد و مؤثر، با امنیت کامل، در هر زمان و هر مکان، برای رفاه زندگی انسان‌ها و بهبود فعالیت‌های تجاری و سودآوری کسب‌وکارها تبادل شود.

سه دسته استاندارد شناسایی، ثبت خودکار داده‌ها و به اشتراک‌گذاری اطلاعات سازمان GS۱ منتج به ایجاد زبان مشترک، یکپارچگی سیستم‌های اطلاعاتی، دقت و صحت داده‌های جمع آوری شده، سهولت در جمع آوری اطلاعات و کاهش خطاهای انسانی در زنجیره تامین می شود.

استاندرادهای GS۱ چند بخشی هستند و در بخش های مختلف قابل استفاده هستند. از جمله بخش‌های اصلی که GS۱ در آنها به شکل گسترده استانداردهای کاربردی خود را توسعه داده است، بخش بهداشت و درمان، خرده فروشی، حمل و نقل و لجستیک، خدمات غذایی، صنایع فنی و خدمات مالی است.

در جهان شرکت‌های نرم افزاری و سخت افزاری و ارائه دهنده راه حل‌ها مبتنی بر بارکد که صاحب نام نیز هستند همانند SAP، ۱World Sync و برخی دیگر نام ها با پرداخت حق اشتراک سالیانه به عضویت سازمان های عضو GS۱ در می‌آیند تا بتوانند از ظرفیت آنها استفاده کنند. در ایران ما این فرصت را به شکل رایگان ایجاد کرده ایم و تاکنون نزدیک ۷۰ SP (Solution Provider/Partner) با این مرکز همکاری خود را آغاز کرده اند.

بخش حمل‌ونقل و لجستیک GS۱  ترکیبی از کارآفرینی، نوآوری و خلاقیت است. GS۱ شرکای تجاری و مصرف‌کنندگان را قادر می‌سازد در اقتصاد جهانی و زنجیره ارزش جهانی شرکت کنند. با این ‌وجود تعدادی از تغییرات بنیادی در صنعت اتفاق می‌افتد که GS۱ باید از آن آگاهی داشته باشد.

زنجیره ارزش فعلی به‌طور فزآینده‌ای توسط تقاضای مصرف‌کننده هدایت می‌شود. انتظارات مصرف‌کننده به‌ویژه در حوزه تحویل محصول، در حال افزایش است. در عین‌حال تحویل بسته‌های سفارش شده کوچک توسط مصرف‌کنندگان به آنها رو به افزایش است. ترکیب عناصر ناخوشایند پایداری این زنجیره ارزش را به چالش می‌کشد و باعث ایجاد زنجیره ارزشی برای سازمان‌دهی خود شبکه‌های ارزش می‌شود. این شبکه‌های ارزش جدید باید توسط شبکه‌های تأمین حمایت شوند که به شبکه‌های ارزش و شبکه‌های زنجیره تامین اجازه می‌دهد دوباره از نظر اقتصادی و به لحاظ زیست‌محیطی پایدار شوند.

همچنین عملیات حمل‌ونقل و لجستیک تغییرات قابل‌توجهی را برای رسیدن به شبکه‌های عرضه آینده که شامل تعداد بسیار زیادی از ارائه‌دهندگان خدمات حمل‌ونقلی است که ترجیح می‌دهند طیف وسیعی از وظایف و فعالیت‌های مختلف را به‌طور مشترک با مشتری نهایی انجام دهند را متحمل خواهد شد. چنین شبکه‌هایی نیازمند همکاری و استاندارد شدن بیشتر برای پاسخگویی به تقاضای افزایش شفافیت و ردیابی از طرف مصرف‌کننده و دیگر ذینفعان در این شبکه‌های تامین می‌باشد.

چگونگی برآورده شدن انتظارات مصرف‌کنندگان در تجارت برخط (آنلاین)

شاخص‌های عملکرد لجستیک از منظر بانک جهانی عبارتند از کارایی فرآیندهای ترخیص کالا (سرعت، سادگی و قابل پیش‌بینی بودن تشریفات گمرکی)، کیفیت زیرساخت‌های تجاری و جابجایی (مثل مبادی ورودی، راه‌آهن، جاده‌ها، فناوری اطلاعات)، سهولت دسترسی به حمل و نقل بین‌المللی با قیمت رقابتی (هزینه‌ها)، شایستگی و کیفیت خدمات لجستیکی (عملکرد متصدیان حمل‌ونقل، کارگزاران یا واسطه‌های گمرک)، توانایی در تعقیب و ردیابی کالاهای ارسالی و مناسب بودن زمان تحویل محموله‌ها به مشتری در زمان برنامه‌ریزی شده یا زمان مورد انتظار.

برپایه گزارش بانک جهانی، کشور آلمان با شاخص ۴.۲ بهترین رتبه LPI را به خود تخصیص داده است. این کشور با جاری کردن استانداردهای GS۱ در حوزه حمل و نقل و لجستیک موفق شده این جایگاه را به خود اختصاص دهد. ایران نیز با شاخص ۲.۸۵ دارای جایگاه ۶۴ است که با توجه به عملکرد کشورهای هم رده ایران مانند قطر، عربستان، ترکیه و غیره دارای جایگاه ضعیفتری است. استفاده از استانداردهای GS۱ ابزار کارآمدی است که می تواند منجر به بهبود جایگاه ایران در این رتبه‌بندی شده و با توجه به موقعیت استراتژیک در منطقه، سهم درآمدی ایران را از حمل و نقل بین المللی افزایش داد.

استانداردهای GS۱ در حوزه حمل و نقل و لجستیک شامل مدیریت حمل و نقل، مدیریت انبارداری، مدیریت تحویل کالا به مشتری، مدیریت اموال و دارایی و مدیریت فرآیندهای بین مرزی (گمرک) است. استفاده از این استانداردها در فرآیندهای ذکر شده مزیت‌هایی مانند کاهش هزینه های لجستیکی، کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای، در دسترس بودن داده‌ها، ایجاد داده‌های دقیق و درست، تسهیل در فرآیندهای انبارداری و انبار گردانی، تسهیل در فرآیندهای ترخیص کالا و غیره را ایجاد کند.

بسیاری از کشورها در فرآیندهای کاری خود از این استانداردها استفاده می کنند. برای مثال غول‌های تجارت الکترونیکی نظیر «آمازون» (Amazon) و «علی‌بابا» (Alibaba) با استفاده از این استانداردها، موفق به برنامه‌ریزی دقیق در خدمات پخش و تحویل کالا در محل مشتری شدند. بنابراین این شرکت‌ها موفق به کاهش هزینه‌های لجستیکی شده و توانستند مزیت رقابتی بزرگی را برای خود کسب کنند و به صورت رایگان کالاها را به مشتریان خود تحویل دهند. این استانداردها برای شرکت‌های کوچکتر لجستیک و شرکت‌هایی که در بخش انبارداری، بسته بندی و توزیع کالا فعالیت می‌کنند، بسیار مفید و کارا بوده و آنها را قادر می‌سازد تا بتوانند با شرکتهای بزرگتر به رقابت بپردازند.

بر این اساس، استفاده از این استانداردها برای شرکت‌های بزرگ و کسب و کارهای نوپا که در این زمینه در حال فعالیت هستند نیز می تواند باعث ایجاد مزیت رقابتی و کاهش هزینه های سرسام آور لجستیکی شود.

علیرضا ملکی | مدیرعامل مرکز ملی شماره‌گذاری کالا و خدمات ایران

ایرنا