سرویس تاریخ «انتخاب» / فهمیه نظری: حدود ساعت ۱۱ نیم‌روز چهارشنبه ۲۵ تیر ۱۳۳۱ دکتر مصدق، نخست‌وزیر وقت که چند روز پیش از آن فرمان نخست‌وزیری مجدد خود را از شاه گرفته بود برای ارائه لیست وزرای کابینه جدید خود و نیز درخواست‌هایی در زمینه گرفتن اختیارات تام از مجلس و برعهده گرفتن پست وزارت جنگ توسط خویش، به ملاقات شاه در کاخ سعدآباد رفت. این ملاقات بیش از ۳ ساعت به طول انجامید.

کیهان در همین روز طی گزارشی این دیدار را ظاهرا مثبت ارزیابی کرد و اخبار به دست آمده از آن را این‌طور به اطلاع عموم رساند:

«در این شرفیابی آقای دکتر مصدق درباره وضع دولت در پارلمان و اختیاراتی که به موجب ماده‌واحده خواسته شده، مطالبی به عرض ملوکانه رسانیده‌اند. ضمنا آقای نخست‌وزیر درباره انتخاب همکاران خود و تعیین وزرای کابینه عرایضی به حضور اعلیحضرت همایونی نموده‌اند.»

خبرنگار کیهان همچنین نوشت که هنوز نخست‌وزیر درباره انتخاب وزرای کابینه تصمیم قطعی نگرفته است. بعد هم در مورد این‌که چه کسی بر مسند هر وزارتخانه خواهد نشست، گمانه‌زنی‌هایی کرد و در پایان به نقل از یک مقام آگاه نوشت: «آقای نخست‌وزیر در این شرفیابی به عرض شاهنشاه رسانیده‌اند در صورتی که مجلس با اعطای اختیارات به دولت موافقت نکند ادامه کار برای ایشان مقدور نخواهد بود.»

اما انگار ماجرا آن‌قدرها هم که خبرنگار کیهان با آب و تاب نوشته بود، خوب پیش نرفته و دیدار میان شاه و مصدق به خیر و خوشی پایان پیدا نکرده بود. چرا که همین روزنامه در شماره مورخ پنجشنبه ۲۶ تیرماه، خبر استعفای دکتر مصدق را در نتیجه همین دیدار کذایی در صفحه نخست خود منتشر کرد.

ماجرا از این قرار بود که ظاهرا پس از دیدار دکتر مصدق با شاه ایشان مستقیما راهی منزل خود می‌شود و تا ساعت ۹ شب هیچ‌کس را به ملاقات نمی‌پذیرد. گمان‌ می‌رفت که در حال بررسی روی انتخاب وزرای کابینه جدید است و در نهایت تا ساعت ۹ شب کابینه خود را به شاه معرفی خواهد کرد.

چند دقیقه از ساعت ۹ گذشته بود که علا، وزیر دربار، به منزل مصدق رفت و با ایشان وارد مذاکره شد. به گفته خبرنگار کیهان، این مذاکرات ظاهرا در اطراف استعفای نخست‌وزیر بود اما باز هم خبری که از این دیدار به بیرون درز کرد، واقعیت ماجرا نبود. گفته شد: «دکتر مصدق به علت کسالت نتوانستند کابینه خود را به حضور ملوکانه معرفی نمایند.»

به هر روی ماجرا همان‌طور سربسته ماند تا این‌که صبح روز پنجشنبه ۲۶ تیرماه وزیر درباره مجددا به منزل دکتر مصدق رفت و مدتی با ایشان مذاکره کرد. علا پس از این دیدار بلافاصله به دیدار آیت‌الله کاشانی شتافت و مدتی هم با ایشان به مذاکره پرداخت.

بعد از این دو ملاقات بود که ناگهان واقعیت از پرده برون افتاد و خبر استعفای دکتر مصدق از نخست‌وزیری منتشر شد.

درز این خبر در میان مردم و محافل گوناگون، واکنش‌های مختلفی را در پی داشت. بر اساس گزارش کیهان «اکثرا معتقد بودند که استعفای دولت بیش از آن‌چه مربوط به اختیارات تامه باشد مربوط به انتخاب اعضای هیات دولت و به خصوص وزیران جنگ و فرهنگ بوده است.»

برخی محافل هم نگران تظاهرات گروه‌های وابسته به جبهه ملی و تعطیلی بازار در پی آن بودند. اما گویا حکومت فکر همه جا را کرده بود. از ساعت ۸ صبح ۲۶ تیرماه تعدادی سرباز با تجهیزات کامل و چند تانک و زره‌پوش در شهربانی مستقر شده بودند و شهربانی نیز دستورهای موکدی به مامورین خود برای حفظ انتظامات داده بود.

با این همه انتشار خبر استعفای دکتر مصدق واکنش تند بازاریان را به همراه داشت تا جایی که تا حدود ساعت ۱۰ و ۳۰ اغلب آن‌ها در بوذرجمهری و ناصرخسرو مغازه‌های خود را بستند و عده‌ای هم تصمیم گرفتند در دربار شاه متحصن شوند.

عده‌ای از مردم هم در جلوی مجلس اجتماع کردند، تا از جریان استعفا و واکنش مجلس به آن باخبر شوند. اما آب پاکی را همین مجلس بر روی دست چشم‌انتظاران ریخت. وقتی که ساعت ۵ عصر همان‌ روز یعنی ۲۶ تیرماه در جلسه غیرعلنی که برای انتخاب نخست‌وزیر تشکیل داده بود با اکثریت آرا به نخست‌وزیری احمد قوام‌السلطنه رای داد. هرچند که تعداد کل نمایندگان حاضر در این جلسه ۴۳ نفر بود و ۳۰ نفر از وکلا در مجلس حضور نداشتند.

حالا، چهار روز دیگر تا روز تاریخی ۳۰ تیر باقی مانده و شاه هنوز خبر ندارد که با نپذیرفتن درخواست‌های مصدق چه جرقه‌ای در انبار کاه ملت انداخته است.