به گزارش ایران اکونومیست، طرح انتقال آب دریای خزر به کویر مرکزی و حتی اتصال آن به خلیج فارس و دریای عمان حدود 25 سال پیش مطرح ، اما خیلی زود به فراموشی سپرده شد .
با این وصف ، این طرح با محدود شدن به انتقال آب دریای خزر به استان سمنان در دولت دهم به صورت رسمی در دستور کار قرار گرفت و حتی رئیس وقت دولت به همراه تعدادی از وزرای کابینه با آوردن بلدوزر و بیل مکانیکی در ساحل خزر اجرای آن را کلید زدند ، اقدامی که در همین حد باقی ماند تا این که دوباره در دولت دوازدهم بار دیگر موضوع به شکل دیگری مطرح گردید.
دولت دهم قرار بود در فاز اول این طرح ، آب دریای خزر را از طریق ساری به سمنان رسانده و از آنجا به مناطق مرکزی ببرد و در فازهای بعدی طرح را به خلیج گرگان گسترش داده و از آنجا آب خزر را به استان های خراسان انتقال دهد.
بر اساس این طرح مقرر بود که دولت سالانه حدود 500 میلیون متر مکعب آب به کویر مرکزی کشور منتقل کند و تعیین شده بود که شیرین سازی آن هم در سواحل دریای خزر یعنی مبدا انتقال انجام گیرد .
علاوه بر این پیش بینی شده بود که هزینه تمام شده این طرح حدود 2 هزار میلیارد تومان است که بعدها اعلام شد که فاز نخست آن در سمنان نیاز به بیش از سه هزار میلیارد تومان اعتبار دارد .
دولت دهم حتی پیمانکار این طرح را هم انتخاب کرده بود ولی مخالفت محققان و دوستداران محیط زیست سبب شده بود تا این طرح در حد چند متر بیل انداختن بلدوزر و بیل مکانیکی در نقطه ای از ساحل دریای خزر متوقف بماند .
انتقال آب دریای خزر به کویر مرکزی آخرین بار در سفر استانی رییس جمهوری به استان سمنان در ماه گذشته روی زبان ها افتاد و این پرسش را مطرح کرد که آیا تامین آب مورد نیاز کشور از طریق شیرین سازی آب دریای خزر بدون در نظر گرفتن تبعات زیست محیطی و اجتماعی، به لحاظ اقتصادی دارای توجیه است؟
دکتر سید حسن حسینی استاد اقتصاد دانشگاه مازندران گفت: طرح انتقال آب دریای خزر به کویر مرکزی و حتی اتصال آن به خلیج فارس و دریای عمان حدود 25 سال پیش مطرح ، اما خیلی زود به فراموشی سپرده شد.
وی افزود: اگر بخواهیم از لحاظ اقتصادی دقیق تر این طرح را بررسی کنیم، بر اساس محاسبات منتشر شده و اولیه توسط طراحان، قیمت تمام شده یک متر مکعب آب پس از شیرین سازی و انتقال با نرخ زمان محاسبه، برابر با 42 هزار ریال بوده و شاخص فایده و بهره وری به هزینه برابر با ' نیم درصد ' است که این شاخص خود حاکی از عدم توجیه پذیری اقتصادی آن است.
این استاد اقتصاد دانشگاه مازندران توضیح داد: بر اساس این شاخص، توجیه و فایده انتقال آب کمتر از یک درصد است که نه تنها هیچ سرمایه گذاری را پای کار نمی آورد، بلکه رقمی نادر در دنیای سرمایه گذاری محسوب می شود و حتی برای شکوفاترین اقتصادهای جهان هم توجیه اقتصادی ندارد.
حسینی گفت: علاوه بر این، با توجه به جمعیت 500 هزار نفری استانی مانند سمنان، باید حدود 10 هزار میلیارد ریال برای انتقال آب و به عبارتی باید برای هر ساکن این استان حدود 20 میلیون تومان سرانه صرف کرد، حال آن که با توجه به شاخص های قیمت کنونی و تغییر در نرخ هزینه ساخت طرح انتقال آب، برآورد می شود قیمت تمام شده هر لیتر آب برای مصرف حدود 75 تا 90 هزار ریال باشد که نه تنها برای کشاورزی و صنعت ، حتی برای مصرف شرب نیز توجیه پذیر نیست.
وی افزود: اگر بخواهد شیرین سازی در مقصد انجام گیرد، باید 2 برابر حد مجاز آب را منتقل کنیم تا به اندازه نیاز آب به دست بیاوریم، مضافا این که اگر در برنامه اولیه نیاز به آب، 200 میلیون متر مکعب به 50 میلیون متر مکعب تعدیل شود، اعتباری معادل 2 هزار میلیارد تومان نیاز خواهیم داشت.
استاد دانشگاه مازندران تاکید کرد: با توجه به محدودیت مالی دولت و با عنایت به اینکه دورنمای خوبی هم برای کسب درآمد دولت وجود ندارد و بخش خصوصی هم هیچ انگیزه ای برای انجام سرمایه گذاری ندارد، مطمئنا در چنین شرایطی طرح در صحنه واقعی عملیاتی نخواهد شد و اگر هم بشود باید از نظر هزینه و فایده اقتصادی بشدت ترسید.
حسینی افزود: علاوه بر این، با توجه به افزایش قیمت ها و بالا رفتن نرخ ارز برای اظهار نظر در مورد قیمت تمام شده انتقال؛ اعم از شیرین سازی و انتقال آن ،نیاز به مطالعه دقیق تری است، اما با توجه به تنگناهای موجود اعم از مسائل زیست محیطی، اکوسیستم و مسائل اقتصادی برای اجرای این طرح هیچ توجیه موجهی وجود ندارد.
وی ادامه داد: اگر فرض را بر این بگیریم که آب شور دریای خزر شیرین سازی شده و با هر هزینه ای به استان های کویری منتقل شود، در چه حوزه ای شما می توانید برای آبی با بهای میانگین حداقل هفت هزار تومان در هر لیتر مشتری پیدا کنید؟
این استاد اقتصاد اظهار داشت: با یک مثال ساده می توان تمام این طرح را اینگونه توضیح داد؛ وقتی هر بطری یک و نیم لیتری معدنی حدود 2 هزار تومان قیمت دارد، چرا باید از آب هفت هزار تومانی استفاده کرد؟
حسینی با اظهار این که نباید در اینگونه طرح ها کشورهایی مانند چین و روسیه را سرمشق قرار دارد چون آنها در روش تخریب محیط زیست ید طولایی دارند، گفت: علاوه بر هزینه های مالی این طرح که آورده ای نخواهد داشت، دستکاری در آب دریای خزر پیامدهای مستقیمی در شیلات، کشاورزی، محیط زیست و زندگی مردم بومی سه استان مازندران، گیلان و گلستان دارد که برای جبران آن هزینه مالی و بودجه های کلانی را باید اختصاص داد که در بهترین شرایط نیز از عهده هر دولتی خارج است.
وی افزود: هنوز نیز دستگاهای اجرایی ما طرح های زمین افتاده ای برای جبران خسارات دهه ها دستکاری در محیط زیست سه استان شمالی کشور را دارند که به دلیل فقدان اعتبارات در کنج بایگانی ها خاک می خورد.به عنوان مثال، برای جبران خسارتی که انتقال آب زاینده رود به کویر یزد و کرمان، به تالاب گاو خونی زد در حال حاضر هزاران میلیارد تومان اعتبار لازم است در حالی که تضمینی نیز برای بازگشت به روزگار خوش آن وجود ندارد.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: توصیه می شود قدری تامل و بررسی بیشتری از نظر هزینه و فایده صورت گیرد، چون مدت زمان 30 ساله اجرای پروژه، هزینه آن را دوچندان خواهد کرد و بهره وری لازم از اجرای آن به صورت مجهول و غیر قابل توجیه اقتصادی باقی می ماند.
حسینی پیشنهاد داد: می توان از روش های کم هزینه تر و با بازدهی بالاتر که در کشورهای توسعه یافته آزموده و نتیجه گرفته شده، مانند ترمیم شبکه توزیع آب، مدیریت مصرف، راه اندازی تصفیه خانه های فاضلاب برای افزایش بهره وری آب موجود جهت شرب و صنعتی و استفاده در کشاورزی کم آب بهره برد تا با توجه به شرایط جغرافیایی مناطق کویری، بتوان موثرتر و با بازدهی بیشتر از آب استفاده کرد.