بیماری‌های روماتیسمی مفصلی مانند «آرتریت روماتویید» که یک بیماری سیستمیک و مزمن است در حال حاضر یک درصد جمعیت جهان را درگیر کرده است. متأسفانه این بیماری گاه به درمان مقاوم می‌شود. طی سال‌های اخیر اگر چه تولید دارو‌های بیولوژیک تا حد بسیار زیادی مشکلات بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی را حل کرده، اما گرانی این داروها عملاً آن را از دسترس بیماران خارج ساخته بود.

 

به گزارش ایران، بهای داروهای  وارداتی به قدری  بالا بود که بیمه‌ها نیز حاضر نمی‌شدند این داروها را پوشش دهند. در این میان مردم با وجود بیماری،  قادر به پرداخت هزینه‌های دو تا سه میلیون تومانی دارو نبودند. در سال گذشته با تولید داروی «اتانرسپت» از سوی متخصصان داخل کشور که جزو داروهای بیولوژیک است، بیماران روماتیسمی این امکان را یافتند که داروی مورد نیاز خود را با بهایی به مراتب کمتر و البته با کیفیت مشابه داروی خارجی در کشور تهیه کنند. «اتانرسپت» که از طریق مهندسی ژنتیک و با تغییر در ژن‌های سلول تولید می‌شود، قادر به مهار فاکتور التهابی CNF آلفا یا همان عامل ایجاد التهاب در مفاصل بیماران است. خاموش‌سازی التهاب مفاصل به معنای توقف بیماری در این افراد است.

 

براین اساس پیرامون بیماری روماتیسم مفصلی، پوکی استخوان و شیوه‌های درمان این بیماری‌ها روزنامه ایران با دکتر احمدرضا جمشیدی، فوق تخصص روماتولوژی، رئیس مرکز تحقیقات روماتولوژی و رئیس انجمن روماتولوژی ایران به گفت‌و‌گو نشسته که می‌خوانید.

 

 ابتدا درباره بیماری رماتیسم مفصلی توضیح دهید، این بیماری در بین ایرانیان چقدر شایع است و با چه علائمی بروز می‌کند؟

 

بیماری روماتیسم مفصلی یا در اصطلاح «آرتریت روماتویید» در میان بیماری‌های روماتیسمی تقریباً جزو شایع‌ترین بیماری‌های التهابی روماتیسمی است. به طوری که براساس بررسی‌های صورت گرفته این بیماری  یک درصد جمعیت جهان را درگیر کرده است. البته میزان شیوع این بیماری در ایران از رده جهانی پایین‌تر است با این حال شیوع آن در کشور 25درصد اعلام شده است. یعنی از هر 10 هزار نفر 36 نفر به این بیماری مبتلا می‌شوند. این بیماری همه سنین از کودک 6 ساله گرفته تا افراد 80 ساله را می‌تواند درگیر کند، اما شیوع این بیماری در بزرگسالان و در سنین بین 20 تا 40 سالگی بیشتر است.

 

از آنجایی که این بیماری نوعی بیماری التهابی است همراه با درد و تورم در مفاصل کوچک و بزرگ بروز می‌کند. این درد در مفاصل کوچک شامل مفاصل بین انگشتی مچ دست، آرنج و انگشتان پا شروع می‌شود و از آنجا به تدریج می‌تواند به تمام بدن گسترش پیدا کند و در نتیجه باعث تورم و درد در این نواحی شود و به کمر، لگن و زانو نیز سرایت پیدا می‌کند. یکی از علائم بروز این بیماری خشکی صبحگاهی است، یعنی فرد زمانی که از خواب بیدار می‌شود نمی‌تواند به راحتی حرکت کند و احساس سفتی و خشکی می‌کند. این بیماری  نهایتاً بدون  درمان مؤثر منجر به تغییر شکل و نقص در فعالیت اندام‌ها می‌شود.

 

 علت اصلی بروز این بیماری چیست؟ آیا سبک تغذیه‌ای در بروز این بیماری می‌تواند مؤثر باشد؟

 

علت اصلی بروز این بیماری، عوامل ژنتیکی است. به طوری که سیستم بدنی فرد بیمار دچار نقصی می‌شود که نمی‌تواند عوامل خارجی را به خوبی تشخیص دهد. بر این اساس این عوامل خارجی از میکروب و ویروس گرفته حتی استرس که امروزه مردم ما با آن بشدت درگیر هستند، به راحتی وارد بدن فرد می‌شود. در این حالت سیستم ایمنی بدن قصد دارد نسبت به این عوامل خارجی واکنش نشان دهد اما به عوامل خودی حمله می‌کند که در نتیجه روماتیسم مفصلی در بافت‌های مفاصل به وجود آمده و ایجاد مشکل می‌کند.

 

در خصوص عوامل محیطی، گفتن این نکته ضرورت دارد که عفونت‌های ویروسی، میکروبی و نیز استرس‌های هیجانی باعث تحریک بیماری و بروز آن می‌شود. یکی از عوامل مهم و بسترساز ابتلا به این بیماری، مصرف سیگار است. به بیان دیگر اگر کسی زمینه ژنتیکی ابتلا به این بیماری را داشته باشد، مهم‌ترین توصیه‌ای که برای پیشگیری از این بیماری به وی داده می‌شود، مصرف نکردن سیگار است زیرا مصرف دخانیات روند بروز بیماری و تخریب مفاصل را تشدید می‌کند.

 

درخصوص تأثیر تغذیه روی این بیماری باید بگویم تغذیه در بروز این بیماری تأثیر ندارد اما فردی که به بیماری روماتیسم مفصلی مبتلاست به دلیل مصرف دارو و عوارضی که ممکن است به دنبال داشته باشد باید از دستور غذایی متناسب بهره‌مند باشد. به عنوان مثال فردی که از کورتون استفاده می‌کند باید از مصرف مواد غذایی قندی خودداری کند. زیرا این دارو منجر به افزایش قند خون می‌شود و گاه مشاهده شده است که برخی دارو‌ها منجر به افزایش خون می‌شود، بنابراین بیمار باید از مصرف مواد غذایی که منجر به افزایش فشار خون می‌شود خودداری کند.  

در مواردی بیماران بر اثر مصرف دارو یا خود بیماری دچار ضعف یا پوکی استخوان  می‌شوند، بنابراین استفاده از ویتامین‌ها، مکمل‌های غذایی، لبنیات و مواد غذایی حاوی کلسیم مثل ماهی که دارای ویتامین «D» نیز هست توصیه می‌شود.

 

 روش‌های درمان این بیماری چیست؟

 

 تنها روش درمانی تجویز داروست که یکی از روش‌های درمانی قدیمی است و تا حدود زیادی مؤثر است. داروهایی مانند متوترکسات، هیدروکسی کلروکین، سولفاسالازین و  کورتون، اما در مواردی که بدن در مقابل این درمان مقاوم است نیاز است از گروه دیگری از داروها استفاده کنیم. داروهایی که در اصطلاح به آنها داروهای بیولوژیک گفته می‌شود مانند اتانرسپت.

 

 ظاهراً بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی مشکلاتی در زمینه تهیه دارو به دلیل گرانی داروهای این بیماری تحمل می‌کردند.

 

داروهای قدیمی کاملاً در دسترس هستند اما تا چندی پیش داروهای بیولوژیک به دلیل گرانی انواع خاص آن و نیز نبود پوشش بیمه‌ای قابل دسترس نبودند. براین اساس درمان این بیماران که تعدادشان کم هم نیست با دشواری‌هایی همراه بود، به طوری که این بیماری منجر به تغییر شکل و ناهنجاری در مفاصل این افراد می‌شد.

 

 در خصوص دارویی که به تازگی در داخل کشور برای درمان این بیماری تولید می‌شود توضیح دهید، این دارو چه تفاوتی با مشابه خارجی خود که گرانقیمت است دارد؟

 

داروی «آلتبرل» که  از سوی مرکز تحقیقات روماتولوژی  مورد کارآزمایی بالینی قرار گرفته است، براساس یافته‌های این پژوهش از نظر اثر بخشی کاملاً مشابه نوع خارجی آن است. حتی برخی معیارهای کارآزمایی بالینی نیز نشان داد که این دارو از مشابه خارجی خود  موفق‌تر است. این دارو تا حد زیادی در خاموش‌سازی بیماری نقش مؤثری دارد. حتی در خصوص عوارض دارو هم، مشخص شده است همانند مشابه خارجی خود عوارض جدی به دنبال ندارد.

 

 قیمت این دارو چه تفاوتی با مشابه خارجی آن دارد؟

 

قبل از تولید «آلتبرل» در کشور، داروی وارداتی «اتانرسپت» تولید شده  از سوی شرکت امریکایی «فایزر» در بازارهای ایران به قیمت 700 هزار تومان  به فروش می‌رسید. تولید «آلتبرل» که در حقیقت نوع ایرانی این داروست، قیمت داروی خارجی  را به 320 هزار تومان کاهش داد. این درحالی بود که «آلتبرل» 200 هزار تومان قیمت گذاری شده بود. خوشبختانه  با ورود بیمه‌ها برای پوشش این دارو و لحاظ کردن پوشش 70درصدی، قیمت هر ویال «آلتبرل» به 60 هزار تومان رسید که انتظار می‌رود، پس از تصویب هیأت دولت  این دارو مشمول پوشش 90 درصدی بیمه شود.

 

 با توجه به اینکه این دارو برای افرادی تجویز می‌شود که مقاوم به درمان هستند، توضیح دهید این دارو برای چند درصد مبتلایان کاربرد دارد؟

 

مبتلایان به «آرتریت روماتویید» یک درصد جامعه را تشکیل می‌دهند. نیم درصد هم به روماتیسم ستون فقرات مبتلاهستند اما در مجموع 15 تا 20 درصد مبتلایان به بیماری‌های روماتیسمی مقاوم به درمانند که «آلتبرل»برای این افراد مناسب‌ترین درمان است.

این درحالیست که نوع خارجی این دارو(اتانرسپت) در دنیا جزو داروهای اولیه‌ای است که بشدت از تخریب، تغییر شکل و ناتوانی  مفصلی جلوگیری می‌کند اما در کشور ما این دارو تنها برای موارد مقاوم به درمان تجویز می‌شود.

 

  در مورد تخریب مفصل بیشتر توضیح دهید.

 

تخریب مفاصل دست‌ها باعث تغییر شکل و انحراف‌های بد شکل در مفاصل می‌شود. تخریب مفصل زانو راه رفتن را مختل می‌کند. تخریب لگن نیز موجب می‌شود فرد به تعویض لگن و جایگزینی لگن مصنوعی نیاز پیدا کند. تخریب ستون فقرات سبب می‌شود مهره‌ها به یکدیگر جوش بخورند که علاوه بر خشکی، فرد قادر به خم و راست شدن  هم نخواهد بود.

 

یکی از بیماری‌های شایعی که امروز مطرح است بیماری پوکی استخوان است. در خصوص شیوع این بیماری نیز قدری توضیح دهید. علت بروز این بیماری و شیوع آن در بین ایرانیان چیست؟‌

 

استئوپروز یا پوکی استخوان نوعی بیماری است که از آن با عنوان بیماری خاموش یاد می‌شود. به رغم اینکه این بیماری هیچ گونه علامتی ندارد، اما همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهد. هنگامی بیماری علامت‌دار می‌شود که فرد دچار عوارض این بیماری شده باشد. مهم‌ترین عارضه این بیماری شکستگی استخوان است. اغلب، شکستگی استخوان در ستون فقرات و گردن فمور (استخوان ران) ایجاد می‌شود.

 

متأسفانه در سراسر جهان، سالانه دویست میلیون نفر به پوکی استخوان دچار می‌شوند. کشور ما نیز سالانه هزینه‌های هنگفتی برای درمان شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان متحمل می‌شود.

 

پوکی استخوان می‌تواند عوامل متعددی داشته باشد اما عامل ژنتیک علت 70 درصدی بروز این بیماری است.  تراکم استخوان از ابتدای عمر تا حدود سن 35 سالگی افزایش می‌یابد. پس از آغاز برداشت از استخوان، روند پوکی استخوان آغاز می‌شود.در سن بلوغ به دلیل تغییرات هورمونی، بیشترین تراکم استخوانی ایجاد می‌شود، بنابراین در این سنین تغذیه صحیح و ورزش مناسب باعث افزایش تراکم استخوان می‌شود.

 

افرادی که به مدت طولانی بی‌حرکت یا کم تحرک هستند یا در تغذیه سبک درستی را رعایت نمی‌کنند بیشتر دچار پوکی استخوان می‌شوند.البته نباید از تأثیر مصرف دخانیات در شیوع بروز این بیماری غافل شد. مصرف سیگار ارتباط مستقیمی با پوکی استخوان دارد و باعث کاهش تراکم استخوان می‌شود.

 

 چند درصد افراد به پوکی شدید استخوان مبتلا می‌شوند؟

 

10 درصد افراد بالای 50 سال به پوکی شدید  استخوانی مبتلا هستند که این رقم در سنین بالای 65 تا 75 سالگی به 50 درصد  می‌رسد. در سنین بالای 85 سال 90 درصد سالمندان به بیماری پوکی شدید استخوانی مبتلا می‌شوند. در واقع ریسک شکستگی بر اثر پوکی استخوان با افزایش سن زیاد‌تر می‌شود. پوکی استخوان در خانم‌ها پس از سنین یائسگی شدید‌تر است. در سن 75 سالگی 50 درصد خانم‌ها دچار شکستگی ستون فقرات می‌شوند.

 

 ظاهراً دارویی با پوشش 90 درصدی برای درمان مبتلایان به پوکی استخوان در کشور به تولید رسیده است؟

 

«سینوپار» برای پوکی‌های استخوانی شدید همراه با شکستگی مهره تجویز می‌شود. داروی مشابه خارجی آن «تری پاراتاید» بود که به صورت یک آمپول روزانه زیر جلدی برای مبتلایان به پوکی‌های استخوانی شدید به قیمت یک و نیم میلیون تومان در اختیار بیماران قرار می‌گرفت.

با وجود اثر بخشی مناسب این دارو به دلیل گرانی، پزشکان به راحتی قادر به تجویز این دارو نبودند اما با تولید داروی «سینوپار» که در داخل کشور به تولید رسیده است، این دارو  با یک هفتم قیمت مشابه خارجی در اختیار مردم قرار می‌گیرد. این دارو خوشبختانه به حمایت 90 درصدی بیمه درآمده است و بیماران فقط 10 درصد قیمت دارو را می‌پردازند.

 

 مهم‌ترین عوارض شکستگی مهره در صورت درمان نشدن چیست؟

 

شکستگی مهره بسیار دردناک است و درصورتی که درمان نشود، سبب شکستگی‌های بعدی و خمیدگی و قوز پشتی می‌شود. از عوامل مؤثر بر شکستگی ستون مهره، پوکی استخوان است.

مسئولان وزارت بهداشت عنوان می‌کنند که داروهای تولید داخل آنطور که باید مورد استقبال پزشکان قرار نمی‌گیرد و پزشکان کمتر در چنین بیماریهایی داروی تولید داخل تجویز می‌کنند.

 

 استقبال متخصصان روماتولوژیست از داروهای بیولوژیک درمان بیماری‌های روماتیسمی که در داخل کشور به تولید می‌رسند به چه میزان است؟

 

اثر بخشی مناسب «آلتبرل» در زمینه کنترل درد و کاهش تورم مفاصل خوشبختانه سبب شده این دارو مورد تأیید و استقبال روماتولوژیست‌های ایرانی قرار گیرد. از همین رو انجمن روماتولوژی ایران نیز حمایت از این دارو را جزو سیاست‌های خود قرار داده است.

 

 جایگاه ایران در زمینه تولید دو داروی «آلتبرل» و «سینوپار» در سطح بین‌الملل چگونه است؟

 

خوشبختانه در زمینه تولید «آلتبرل» جزو اولین‌ها در دنیا هستیم. در حقیقت فقط ایران، امریکا و کره جنوبی تکنولوژی تولید این دارو را در اختیار دارند. در مورد «سینوپار» هم نسبتا وضعیت مشابهی وجود دارد و ما جزو اولین تولیدکنندگان  آن و در ردیف امریکا و چند کشور اروپایی هستیم. هر چند این دارو در هند نیز به تولید می‌رسد، اما از نظر کیفیت قادر به برابری با داروی ایرانی نیست.  ترکیه نیز قرار است این دارو را به تولید برساند.

 

همانطور که عنوان شد، تولید کنندگان داروهای داخلی نیازمند حمایت هستند تا قادر باشند سرپا بایستند. حمایت از این شرکت‌ها در واقع حمایت از تولید داخلی است که به تولید کنندگان انگیزه تولید محصولات جدید را می‌دهد.

 

پوشش گسترده بیمه‌ای علاوه بر آنکه دارو را با قیمت مناسب در اختیار بیماران قرار می‌دهد، به تولیدکنندگان برای سهولت فروش داروهایشان نیز کمک می‌کند. همانطور که می‌دانیم، داروهای بیولوژیک جدید داروهای گرانقیمتی هستند که تنها با کمک بیمه‌ها مردم قادر به تهیه آنها هستند. حمایت دولت از صادرات این دارو‌ها نیز زمینه توسعه هر چه بهتر و بیشتر این داروها را فراهم می‌آورد.