ترابر نیوز:

کامران دادخواه ( استاد دانشگاه و اقتصاددان) در گفت‌وگو با ایلنا در مورد تشکیل بازار ثانویه گفت: در سیستم ارزی ایران دو سیاست ساختاری نادرست موجب زیان‌های فراوان به اقتصاد ایران و شیوع فساد و سواستفاده شده‌اند؛ چند نرخی بودن ارز و تعیین دستوری نرخ‌ها.

بازار ثانویه ساختار نادرست را اصلاح نمی‌کند

وی ادامه داد: تصمیم اخیر دولت برای ایجاد بازار مبادله ارز بین صادر کنندگان و وارد کنندگان گام کوچکی در جهت اصلاح بازار ارز است. ولی هیچ یک از این دو ساختار نادرست را اصلاح نمی‌کند. چون هم‌چنان ارز چند نرخی است و از سوی دیگر  به جز این بازار اخیر، نرخ ارز برای دیگر خریداران از سوی دولت تعیین می‌شود و این نرخ‌ها همگی پایین‌تر از نرخ تعادلی هستند.

وی تصریح کرد: در واقع دولت ایران به تولید کنندگان خارجی یارانه می‌پردازد. اما ایجاد این بازار جدید به خوبی مکانیسم فساد و سوءاستفاده از سیستم را آشکار کرده است.

چاره بازار ارز ایران تشکیل بورس ارز است

دادخواه با طرح این سوال که چاره چیست و چه باید کرد؟ گفت: پاسخ ایجاد یک بورس آزاد ارز است که در آن یک نرخ همگانی ارز از طریق فرایند عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. همه کسانی که نیاز به ارز دارند می‌توانند آن را در این بازار بخرند و کسانی که بخواهند می‌توانند ارز خود را در بازار عرضه کرده به قیمت تعادلی بفروشند.

وی اضافه کرد: دو نکته درباره این بازار نیاز به گفت‌وگو و تشریح دارد؛ نخست آن که بخش عمده درآمد ارزی ایران از طریق فروش نفت و در دست دولت است. دوم آن که برخی استدلال می‌کنند، برای واردات کالاهای ضروری و مورد احتیاج مردم، باید ارز با نرخ ارزان در اختیار وارد کنندگان قرار گیرد.  

 برخی واردکنندگان با رشوه، ارز ارزان دریافت می‌کنند

استاد دانشگاه بوستون تاکید کرد: نخست به موضوع دوم می پردازیم؛ اکنون باید برای مردم ایران روشن شده باشد که وارد کننده در محاسبه این که بر اساس چه قیمتی کالای وارداتی را بفروشد، نرخ بازار آزاد ارز را منظور می‌کند. گذشته از آن که با پرداخت رشوه می‌تواند بخشی از ارز خریداری شده را در بازار آزاد بفروشد و بی‌دردسر مبلغ هنگفتی به جیب بزند.

دولت به تولیدکنندگان خارجی یارانه می‌پردازد

وی ادامه داد: اما حتی فرض کنیم، فرض محال، که این وارد کنندگان دنبال منافع خود هستند، همه از قدیسان بوده و قیمت عرضه کالای خود را بر اساس نرخ رسمی تعیین می‌کنند. در این شرایط  کالای خارجی به قیمت پایین عرضه می‌شود، پس تولید کننده داخلی اگر وجود داشته باشد امکان رقابت ندارد وهیچ سرمایه گذاری هم وارد این بازار نمی‌شود چون به دلیل ارزان بودن کالای  خارجی، امکان رقابت وجود ندارد. به زبان ساده دولت به تولیدکنندگان خارجی یارانه می‌پردازد چون بخش عمده ارز ارزان از طریق دولت به بازار عرضه می‌شود.     

 دولت باید بودجه‌ای برای بیمه درمانی کنار بگذارد

دادخواه در مورد تاثیر این بازار بر کالاهای اساسی گفت: کسانی ممکن است بگویند که برای کالاهای خیلی ضروری مانند دارو این کار قابل توجیه است. خیر، در چنان مواردی دولت باید بودجه‌ای برای بیمه درمانی کنار بگذارد. اما این امکان همچنان وجود داشته باشد که تولید کننده ایرانی همان دارو را در داخل تولید کند.

وی یادآور شد: اگر همچنان در لزوم آزاد کردن نرخ ارز تردید دارید بیاد آورید که چین نه تنها ارز را ارزان‌تر از بازار نمی‌فروشد بلکه با تمهیداتی باعث می‌شود قیمت دلار در بازار بالاتر از نرخ تعادلی باشد، آن‌چنان که صدای آمریکا هم درآمده است.

بودجه ریالی و بودجه ارزی تدوین شود

این اقتصاددان در مورد فروش ارز نفتی و تاثیر آن گفت: می‌دانیم که بخش عمده درآمد ارزی ایران و همین طور بخش عمده درآمدهای دولت از فروش نفت تامین می‌شود. برای آن که از این منبع اصلی درآمد درست استفاده شود دو پیشنهاد را می‌توان در نظر گرفت. نخست دولت باید دو بودجه تدوین کند، بودجه ریالی و بودجه ارزی.

وی اضافه کرد:  درآمد نفتی دولت به سه مصرف اصلی تخصیص داده می‌شود. نخست، مخارجی که دولت می‌باید با مصرف ارز خارجی انجام دهد از جمله خرید  اسلحه از خارج، مخارج ارزی سفارت‌خانه‌ها و مانند آنها. دوم بخشی از درآمد نفت که دولت می‌تواند برای واردات کالا و خدمات به بخش خصوصی بفروشد. این میزان باید بر اساس نیاز دولت برای مخارجی که نمی‌توان از طریق مالیات و دیگر درآمدهای ریالی دولت تامین کرد برآورد شود. این میزان ارز به طریقی که خواهیم گفت در بازار آزاد ارز فروخته می‌شود و معادل ریالی آن به بودجه ریالی می‌رود. آنچه از درآمد ارزی باقی می‌ماند، دولت آن را در صندوق ذخیره دولتی( Sovereign Fund) می‌گذارد.

پول صندوق ذخیره قانونی برای مخارج عادی نیست

این استاد دانشگاه در مورد کارکرد صندوق ذخیره دولتی گفت: دولت می‌تواند در زمان نیاز و تحت شرایطی از پول صندوق استفاده کند، اما بطور معمول این پول برای مخارج عادی نیست. آنچه که دولت از درآمد ارزی برای عرضه در بازار ارز کنار گذاشته در پنج روز هفته که بازار باز و معاملات جریان دارد، به طریق مشخصی عرضه می‌شود.

وی اظهار داشت: فرض کنیم که بازار پنج روز در هفته و در مجموع پنجاه هفته در سال فعالیت می‌کند، باز فرض کنیم که دولت می‌خواهد دو میلیارد دلار در سال را به ریال تبدیل کند. در این صورت از آغاز سال دولت رسما اعلام می‌کند که در این سال در روزهایی که بازار باز است روزی هشت میلیون دلار در بازار عرضه می‌کند، البته این کار ساعت به ساعت انجام می‌شود.

دادخواه گفت: افزون بر این اگر در هر روزی نرخ ارز بیش از سه دهم درصد افت کند، همان لحظه عرضه ارز از سوی دولت برای آن روز متوقف می‌شود و فردا از سر گرفته می‌شود. البته سه دهم درصد برای مثال است و میزان دقیق نیاز به محاسبه و آزمون دارد.