‌مفهوم توسعه حمل و نقل محور با دیدگاه تمرکزیابی بر معیارهای پایداری شهری همچون توسعه فشرده و متراکم، مختلط و پیاده محور، ضرورت برنامه‌ریزی یکپارچه کاربری زمین و  الگوی حمل و نقل را مورد توجه قرار می‌دهد و بیانگر آن است که‌ TOD (توسعه بر مبنای حمل‌‌‌ونقل‌) در مسیر دستیابی به اهداف توسعه‌ پایدار شهری و در قالب جنبه‌های زیست محیطی آن می‌تواند سهم به سزایی در کاهش میزان سفر شهروندان با خودرو شخصی و همچنین کاهش آلودگی هوا و صوتی ناشی از حرکت وسایل نقلیه شهری داشته باشد، بنابراین برای حصول این اهداف لازم است، تا بازنگری‌های اساسی در تهیه‌ طرح‌های توسعه‌شهری، طرح‌های حمل و نقلی و سیاست‌ها و اقدامات مربوطه صورت گیرد.

TOD بر ضرورت توسعه حمل و نقل و توسعه فیزیکی به طور هماهنگ تاکید دارد و انسان‌گرایی را در ایجاد شبکه‌های حمل و نقلی جهت کاهش مصرف سوخت از طریق گسترش مسیرهای پیاده و دوچرخه ترویج می‌کند، این رویکرد بر آن است تا دستیابی به یک حس منحصر به‌فرد از اجتماع و مکان، گستره‌ حمل و نقل، اشتغال و انتخاب‌های سکونتی را بسط داده، هزینه‌ها و منفعت‌های توسعه را به صورت مساوی توزیع کرده، از منابع طبیعی و فرهنگی حفاظت و آنها را تقویت کرده و سلامت عمومی را اشاعه دهد.

* منابع آلودگی در محیط‌های شهری  

طبق مطالعات سازمان بهداشت جهانی در سال 2005 نرخ مرگ و میرهای ناشی از آلودگی هوا از نرخ مرگ و میر به وسیله تصادفات تجاوز کرد و به نسبت 3 به 1 رسیده است، این در حالی است که سازمان محیط زیست استان انتاریو در کانادا هزینه آلودگی هوا را تنها برای امور سلامتی 1 میلیارد دلار در سال تخمین زده است.

مهمترین عوامل ایجادکننده ‌آلودگی هوا عبارتند از‌ فعالیت‌های صنعتی، به آتش کشیدن زباله‌ها و فضولات، وسایل سوخت خانگی‌ و وسایل نقلیه‌ که در نواحی شهری در قالب سه دسته عمده سکونت و مناطق مسکونی، صنایع و واحدهای تولیدی و وسایل نقلیه موتوری تقسیم بندی می‌شود.

آلودگی صوتی، نیز صداهای ناخواسته‌ای را شامل می‌شود که در دراز مدت برای سلامتی انسان زیان‌بار است و پیامدهای ناگوار روانی و اجتماعی همچون نگرانی، ناراحتی عصبی و ضایعه در دستگاه شنوایی انسانها را در پی دارد.

* منابع آلودگی‌ در شهرها

سرو صدای ناشی از وسایل نقلیه، سرو صدای ناشی از خیابان‌ها و جاده‌ها، سرو صدای ناشی از رفتار رانندگان و صدای ناشی از ساخت جاده‌ها و تعمیر و نگه‌داری معابر، از منابع آلودگی صوتی در شهرها هستند.

از تاثیرات آلودگی صوتی می‌توان به تاثیر مستقیم بر کیفیت زندگی شهروندان نظیر مشکلات گفتاری در کودکان  و بر هم زدن آرامش، تاثیر بر کارآیی افراد و رفتارهای اجتماعی نظیر ایجاد استرس و تشویش، مشکلات قلبی و عروقی و ایمونولوژی و تاثیر بر اقتصاد و هزینه‌های اجتماعی اشاره کرد.

‌* توسعه‌ حمل و نقل محور

ایده توسعه مبتنی بر حمل و نقل اولین بار توسط پیتر کالتروپ و در پاسخ به وابستگی افزون به خودرو در جوامع شهری قرن حاضر بیان شد و در بین سال‌های 2000 تا 2010 با هدف ایجاد اجتماعات فشرده با قابلیت پیاده روی متمرکز در اطراف سامانه‌ای حمل و نقل عمومی با کیفیت بالا گسترش یافت.

این رویکرد برای ایجاد شکل شهری مختلط و فشرده و با تراکم نسبتاً بالا طراحی شده است و درارتباط با مراکز مسکونی و تجاری قرار می‌گیرد که براساس حداکثر دسترسی به حمل و نقل همگانی و یا غیر موتوری طراحی می‌شود، بر این اساس ایستگاه اتوبوس و یا حمل و نقل ریلی در مرکز آن قرار دارد و به وسیله توسعه‌های با تراکم نسبتاً بالا احاطه می‌شود و تا فاصله نیم مایلی‌ به طرف بیرون از تراکم آن کاسته می‌شود.

توسعه حمل و نقل محور به عنوان مرکزی با آمیزهای متراکم از کاربری‌های مسکونی، تجاری، اداری و عمومی و فضای باز است که در آن مغازه‌های خرده فروشی و خدماتی در یک هسته تجاری با دسترسی آسان نسبت به خانه ها قرار گرفته‌اند (حدود 022 متر یا 12 دقیقه پیاده روی) یک ایستگاه حمل و نقل همگانی در هسته‌ این مرکز قرار دارد‌ استفاده در مرکز به صورت عمومی بوده و ادارات در طبقات بالاتر از سطح زمین قرار می‌گیرند‌، محدوده‌ای برای استفاده‌های کم تراکم‌تر، هسته‌ مرکزی را با فاصله ای در حدود 1022 متر احاطه می‌کند.

*‌‌ اصلی‌ترین مؤلفه‌های اثرگذار در توسعه حمل و نقل محور

دستیابی به الگوی مناسب کاربری زمین در ناحیه‌ ایستگاهی با استفاده از تشویق کاربری‌های پشتیبان حمل و نقل عمومی، ترکیب کاربری‌ها، مکان‌یابی کاربری ها در مجاورت با ایستگاه از مؤلفه‌های اثرگذار در توسعه حمل و نقل محور است.

افزایش منطقی تراکم در محدوده مجاور ایستگاه حمل و نقلی و ایجاد ارتباطات مناسب پیاده و گسترش مسیرهای دوچرخه از طریق پیوستگی معابر پیاده، کوتاه‌سازی معابر و اتصال مستقیم به ناحیه ایستگاهی و تفکیک مسیرهای سواره و پیاده از دیگر مؤلفه‌های اثرگذار در توسعه حمل و نقل محور است.
طراحی شهری خوب با استفاده از طراحی مسیرها و خیابانهای با کیفیت بالا، معماری درخور، ارتباط صحیح کاربری‌ها با مسیرهای پیاده، طراحی برای همه فصول، نورپردازی، نشانه گذاری و منظرسازی، گسترش الگوهای توسعه فشرده با ایجاد شبکه‌های خیابانی فشرده، بلوک‌های خوشه‌ای، بنای ساختمان‌ها در بخش مرکزی قطعه و مجاور با یکدیگر را نیز می‌توان‌ از مؤلفه‌های اثرگذار در توسعه حمل و نقل محور نام برد.

کاربست روشهای مدیریت پارکینگ با استفاده از انطباق خودروها با ناحیه‌ ایستگاهی، محدودیت پارکینگ، ایجاد پارکینگ با قطعات کوچک‌تر، قرار دادن پارکینگ در پشت و کنار بناها، ساخت پارکینگ طبقاتی و نیز ایجاد پارکینگ برای دوچرخه برخی دیگر از مؤلفه‌های اثرگذار در توسعه حمل و نقل محور هستند.

‌* تحقق چشم‌اندازهای توسعه پایدار و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان ‌

‌تحقق چشم‌اندازهای توسعه پایدار و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان با استفاده از TOD از طریق دستیابی به رهیافت‌های زیر میسر است.

رفع آلودگی در هوا و پاکیزگی جو محیط زیست شهری از طریق کاهش اتکا به خودرو شخصی، کاهش در تعداد سفر شهروندان، ارائه شیوه‌های مختلف حمل و نقلی مبتنی بر راهکارهای حمل و نقل پایدار و گسترش شیوه‌های جابه‌جایی سبز، افزایش در سطح فضاهای سبز و باز عمومی.

کاهش آلودگی صوتی در نواحی شهری با کاهش در تردد خودروهای شخصی و وسایل نقلیه تولیدکننده آلودگی، برنامه ریزی صحیح کاربری زمین و جلوگیری از تداخل کاربری‌های ناسازگار منبع آلودگی، فرصت گسترش فضاهای سبز با پوشش گیاهی سطحی و درختان موثر در کاهش آلودگی صوتی، همچنین بناهای مرتفع لایه اول توسعه حمل و نقل محور، خود به عنوان مانع مسیر آلودگی صدا به نواحی لایه دوم عمل می‌کند.

مشخص است که این نوع توسعه درصورتی می‌تواند موثر باشد که چارچوب‌های قانونی و سیاستگذاری‌های مناسبی برای آن تدوین و تدارک اجرایی آن در کشور‌ در طرح‌های توسعه‌ شهری دیده و بازنگری شود.

‌به منظور اثربخش بودن نتایج این رویکرد در کاهش چالش‌های پدید آمده، اصول این رویکرد می‌تواند در مقیاس‌های بزرگتری نیز همچون شهر منطقه‌ها و مجموعه‌های شهری به اجرا درآید و شهرهای یک منطقه زیستی را به وسیله خطوط شبکه حمل و نقل همگانی همچون کریدورهای ریلی متصل سازد و کاهش سفرهای بین شهری را به وسیله خودرو شخصی منجر شود که این امر نیازمند مطالعات جامع، برنامه‌ریزی فرا دست، صحیح، یکپارچه، منابع کافی مالی و مشارکت مردمی است.

 

فارس