فناوری خودروهای خودران در سال‌های اخیر پیشرفت‌های زیادی داشته است. از یک‌سو حمل‌ونقل مسافری بدون راننده ( ماشین – گوگل) توجهات زیاد جهانی را به خود جلب کرده و از سوی دیگر رقیب قطارهای باری با عنوان «کامیون‌های خودران» در دنیا در حال قدرت گرفتن و عملیاتی شدن است. اینها را توماس استفنس مدیرگروه مشاوره بوستون BCG در کنفرانس بین‌المللی بار ریلی جهانی که در روتردام هلند برگزار شد می‌گوید. او معتقد است: ابتکارها و اقدامات برای داشتن کامیون‌های بدون راننده در حال شکل‌گیری و عملی شدن است. گرچه ورود کامیون‌های بدون راننده شاید 5 تا 10 سال بعد باشد اما پیش‌بینی می‌شود که در دهه آینده هزینه حمل بار با کامیون 40 تا60درصد ارزان‌تر شود.

او در سخنرانی خود با عنوان اینکه آیا کامیون بدون راننده قطار باری را از ریل خارج خواهد کرد؟ می‌افزاید: 50-40درصد این کاهش هزینه به‌علت وجود تکنولوژی بدون راننده و درصد20-10درصد به‌علت پایگاه‌های آنلاین برای افزایش عامل باری کامیون‌ها خواهد بود. به‌علاوه تکنولوژی بدون راننده سرعت کامیون‌ها را افزایش می‌دهد (ترمزهای کمتر، حمل‌ونقل نقطه به نقطه بیشتر با کامیون‌های کوچک‌تر به‌جای کامیون‌های بزرگ‌تر) و اینها مزیت‌های انکارناشدنی هستند. نگرانی‌های جهانی درباره رقابت جاده و ریل در حمل بار با پیشرفت‌های لحظه‌ای تکنولوژی‌های حمل بار در جاده روزبه‌روز در حال افزایش است. در پنجمین کنفرانس بین‌المللی بار ریلی UIC اغلب سخنرانی‌ها بر موضوع تثبیت بار ریلی به‌عنوان راه‌حلی پایدار و رقابتی برای روان‌سازی حجم تجارت روبه رشد در دنیای امروزی متمرکز بود. به این منظور مهم‌ترین موضوع مورد بحث کنفرانس نقش کریدورها به‌عنوان یکی از ابزارهای بالابردن کارآیی و افزایش بهره‌وری بار ریلی بود که با ارائه نمونه‌ها و بهترین اقدامات و کارهای انجام شده، ارائه شد.

 تقویت جایگاه ریلی

توماس استفنس در ادامه سخنان خود افزود: با این وضعیت پیش‌بینی می‌شود 30-20درصد بار ریلی فعلی ممکن است در نتیجه محموله‌های کوچک‌تر (همانند کانتینرها)، برخی کالاهای خطرناک (غیررسمی) و کالاهی سبک و سهولت بیشتر در جایی که کیفیت جاده مناسب باشد به‌سمت جاده سوق پیدا کند. با توجه به این موضوع لازم است تا بخش ریلی همین حالا بی‌درنگ و قویا اقدامات لازم را از جمله موارد زیر در دستور کار خود قرار دهد:

• بهبود سریع در هزینه‌ها و کیفیت خدمات برای کاهش فاصله با کامیون و در نتیجه افزایش رقابت‌پذیری

• تلاش بر سرمایه‌گذاری‌های جدید در ناوگان و زیربنا برای کم کردن اثر کامیون‌های بدون راننده

• گسترش مکان‌هایی بین وجهی بین قطار و کامیون‌های بدون راننده و مشارکت با شرکت‌های بار جاده‌ای

چالش‌های آتی برای صنعت ریلی

محرک‌ها و پیش برنده‌های صنعت ریلی عبارتند از: ایمنی، قابلیت اطمینان، خدمات درب به درب، کیفیت خدمات، اطلاعات درخصوص خدمات برای مشتریان، رقابت‌پذیری، توسعه پایدار. امروزه صنعت ریلی برای حمل مسافر کم و بیش به این اهداف رسیده است. اما وضعیت آرام و بی‌دردسر تمام شده است. رقبای جدیدی در سطوح مختلف رقابت وارد شده است. شیوه‌های جدید حمل‌ونقلی خدمات تاریخی را به خطر می‌اندازند و کیفیت برخی خدمات برای مشتری‌ها راضی‌کننده نیست. بنابراین مدل فعلی تجارت در خطر است.  اما عکسل‌العمل‌های احتمالی ریل به این تهدیدها چه چیز می‌تواند باشد؟  دیجیتال‌سازی امکانات و احتمالات بیشتری را به شرح زیر فراهم می‌آورد:

• بهبود رقابت‌پذیری

• سفارشی کردن خدمات برای بهبود رضایت مشتری

• بهبود ایمنی

• افزایش دانش بازار با پردازش داده‌های بزرگ

اما صنعت ریلی خیلی به کندی تغییر می‌کند زیرا:

• ایمنی بر مبنای شمار زیادی از مقرراتی است که باید به‌شدت اعمال شوند

• تغییر ذهن افراد بسیار ماهر سخت است زیرا معتقدند دانش قدیمی آنها کامل است.

بنابراین تزریق خون جدید و آموزش شدید کاملا ضروری است. یک نمونه در این راستا در مقیاس کوچک می‌توان به فعالیت کانتینری اشاره کرد.  دفتر سازمان غیردولتی کانتینر‌سازی و حمل‌ونقل بین وجهی (BIC) کدی را برای مشخص کردن مالکیت یا کاربر دائم یک کانتینر ارائه می‌کند. ویژگی‌های فنی برای حفظ ایمنی لازم است. کنوانسیون بین‌المللی حیات در دریا (SOLAS) به تازگی توزین اجباری کانتینرها را قبل از قراردادن روی کشتی ارائه کرده است. مقررات و فرآیندهای کلاسیک BIC دربرگیرنده ارائه چنین سرویسی به کاربران واعضای خود نمی‌باشد. اما دفتر BIC پردازش این پایگاه اطلاعاتی بزرگ را به راه انداخته است تا وزن خود کانتینر را بدون بار ارائه دهد و در این راستا برنامه‌های بورسیه‌ای را در دانشگاه حمایت می‌کند.

چگونه باید تغییر کرد؟

• افراد جوانی را که به فناوری‌های جدید و سیستم‌های حمل‌ونقل جدید آشنا هستند معرفی کنید.

• آنها را در کنار کارکنان قدیمی‌تر قراردهید و اتاق فکری با مشارکت بیرونی از دانشگاه تشکیل دهید که دارای برنامه‌های زیر باشد:

• اقتصاد سیستم‌های جدید حمل‌ونقل برای نشان دادن چالش‌ها

• بهره‌مندی از مزایای خدمات سرویس‌ها با ارائه و استفاده از دیجیتال‌سازی

• آموزش مجدد افراد قدیمی به انواع جدید شغل‌ها برای ریختن ترس از دست دادن شغلشان

حرف زدن آسان است اما عمل کردن دشوار است.

طرح برخی چالش‌های بار ریلی و نتیجه‌گیری

بار ریلی دارای آینده روشنی خواهد بود اگر مشتری محور بوده، دارای کریدورهای بیشتری باشد، نقش مکملی و تمام کنندگی بیشتر داشته باشد و همکاری بیشتری در ارتباط با سایر شقوق حمل‌ونقل داشته باشد.

-  دست‌اندرکاران و ذی‌نفعان بار ریلی باید آینده راه‌آهن‌ها را به‌عنوان شبکه‌ای کامل در نظر بگیرند و نه کریدور به کریدور. آنچه در این بین مهم است وجود هماهنگی فنی و هماهنگی اجرایی برای توسعه قابلیت بهره‌برداری یکسان، تسهیل عبور مرزی و نیز وجود مقررات سازگار جهت شکل‌گیری چارچوب حقوقی یکسان برای حمل بار و کاهش هزینه‌ها است.

- دست‌اندرکاران بار ریلی نباید ازدریافت کنندگان خدمات که همانا مشتریان این تجارت می‌باشند غافل شوند. ذی‌نفعان و متولیان بار ریلی باید انتظارات بازار از جمله سرویس‌های مرتب و قابل اطمینان را مد نظر قرار داشته باشند. چنانچه آنها خدمات درب به درب بیشتری را ارائه داده و سرویس‌های سازگارتری را در ارتباط با نیازهای مشتری ارائه دهند و در این بین خدمات آنها دارای ثبات قیمت و انعطاف‌پذیری لازم باشد، در این صورت «بین هوا و دریا فضایی برای ریل وجود خواهد داشت چنانچه ما بتوانیم ملزومات بازار را فراهم کنیم.»

- اگرچه حمل بار ریلی در وضعیت رضایت بخشی نیست با وجود این دلایل کافی برای ارائه دهندگان و ذی‌نفعان بار ریلی برای خوش بین بودن به پیشرفت و رونق در این عرصه وجود دارد. پیشرفت در این عرصه حتما لازم است زیرا که مدل فعلی این تجارت در خطر است. اما دیجیتال‌سازی در این عرصه فرصت‌های مناسبی را برای توسعه بار ریلی فراهم می‌کند و در این بین به خدمت گرفتن افراد جوان حرفه‌ای و آشنا کردن آنها با فناوری‌های جدید که همانند تزریق یک خون تازه است آینده درخشانی را برای اختراع دوباره راه آهن‌ها از طریق نسل‌های جدید ترسیم می‌کند. داشتن مهارت‌های دیجیتال و اگاهی از دغدغه‌های مشتری از ویژگی‌های آنها است که قادرند با انعطاف عمل کرده، تحرک شغلی، مدل‌های سازمانی جدید، روندها و فرآیندها را بپذیرند.

- و بالاخره اینکه ارائه دهندگان و ذی‌نفعان بار ریلی، باید تلاش‌های معمول خود را برای بهبود تصویر این بخش که آنی را که باید باشد نیست انجام دهند.

پنجمین کنفرانس جهانی بار ریلی UIC در هلند

پنجمین کنفرانس جهانی بار ریلی UIC با حمایت وزارت زیربنا و محیط زیست هلند و با همکاری راه‌آهن هلند (ProRail) و نیز حمایت رسمی سازمان OTIF، کمیسیون اقتصادی اروپای سازمان ملل (UNECE) و فوروم حمل‌ونقل بین‌المللی (ITF)، کمیته حمل‌ونقل بین‌المللی با راه‌آهن (CIT)، اتحادیه بین‌المللی واگن داران (UIP)، انجمن اروپایی بار ریلی ( ERFA) و سایر سازمان‌ها و اتحادیه‌های بین‌المللی مرتبط با حمل‌ونقل ریلی از تیرماه 95 در شهر روتردام هلند برگزار شد و بسیاری از راه‌آهن‌های عضو UIC، شرکت‌های لجستیکی و فورواردرهای بین‌المللی که در بخش حمل‌ونقل و ریل فعالیت می‌کنند در آن حضور داشتند. شعار اصلی و درونمایه این کنفرانس عبارت «شکل‌دهی تجارت آینده با همدیگر» بود و موضوعات متنوع این کنفرانس بین‌المللی به چهار بخش کریدورهای بین‌المللی از شانگهای تا روتردام، استراتژی‌هایی برای ایجاد فرصت‌ها و افزایش کارآیی، نوآوری و دیجیتال‌سازی برای راه‌حل‌های جهانی، نیروی کار آینده: مهارت‌های دیجیتال و سرمایه انسانی تقسیم شده بود. شرکت‌کنندگان در این کنفرانس سخنرانی‌های خود را در موضوع تثبیت بار ریلی به‌عنوان راه‌حلی پایدار و رقابتی برای روان‌سازی حجم تجارت روبه رشد در دنیای امروزی متمرکز کردند و در همین راستا مهم‌ترین موضوع مورد بحث کنفرانس نقش کریدورها به‌عنوان یکی از ابزارهای بالابردن کارآیی و افزایش بهره‌وری بار ریلی بود که با ارائه نمونه‌ها و بهترین اقدمات و کارهای انجام شده در این زمینه از طرف سخنرانان به شرکت‌کنندگان همراه بود.

شاید بتوان گفت برآیند مطالب ارائه شده در این کنفرانس عبارت از این نکته بود که بار ریلی دارای آینده روشنی خواهد بود اگر مشتری محور و دارای کریدورهای بیشتری باشد، نقش مکملی و تمام کنندگی بیشتر داشته باشد، همکاری بیشتری در ارتباط با سایر شقوق حمل‌ونقل داشته و دارای اتصالات خلاقانه‌تری باشد.  ذکر این نکته هم لازم است که صنعت حمل‌ونقل یکی از بخش‌های بسیار رقابتی است و بار ریلی با چالش‌های زیادی روبه‌رو است. به‌منظور تضمین جایگاه برجسته خود در قرن بیست و یکم، بار ریلی باید رویکرد خود را با تجارت همسو کند و شاید مدل‌های تجاری خود را بازبینی کرده و برخی شراکت‌ها را شکل دهد. رقابتی بودن در قرن بیست ویکم برای تجارت بار ریلی تلویحا به‌معنی تطبیق فرآیندها و آلات ناقله ریلی به عصر دیجیتال‌سازی، نوآوری و اتوماسیون است. مسائل مذکور باعث شکل‌گیری بحث‌های زنده‌ای بین سخنرانان و حضار در کنفرانس بود.  حسین عاشوری، معاون بهره‌برداری و سیر حرکت راه‌آهن ج.ا.ایران نیز به‌عنوان یکی از سخنرانان اصلی در این کنفرانس شرکت کرده و به تشریح کریدورهای بین‌المللی عبوری از ایران و فرصت‌هایی که برای افزایش حمل‌ونقل ریلی و ترانزیت بین اروپا و آسیا با استفاده از کریدورهای عبوری از ایران وجود دارد پرداخت که مورد توجه شرکت‌کنندگان و فعالان حمل‌ونقل بین‌المللی اروپا و آسیا قرار گرفت.

همچنین در حاشیه این کنفرانس مراسم دهمین سالگرد به اجرا در آمدن مقررات استفاده یکنواخت از واگن‌ها در ترافیک بین‌المللی (GCU) نیز برگزار شد.اتحادیه بین‌المللی راه‌آهن‌ها (UIC) به‌همراه انجمن اروپایی بار ریلی (ERFA) و انجمن واگن داران مستقل (UIP) اعضای تشکیل‌دهنده و موسس قرار داد استفاده یکنواخت از واگن‌ها (GCU) هستند که قراردادی چند جانبه برمبنای کنوانسیون بین‌المللی کوتیف است و از تاریخ تیر ماه 1385 (اول جولای 2006) جایگزین مقررات RIV (مقررات تبادل واگن‌های باری در ترافیک بین‌المللی) شده است. تاکنون بیش از 600 راه‌آهن بهره‌بردار و نیز شرکت‌های واگن‌دار آن را امضا کرده‌اند و بیش از 600هزار واگن در پایگاه داده‌های این قرارداد ثبت شده است. راه‌آهن ج.ا.ایران نیز عضو GCU است.