در شرایطی که ارائه نظر و دیدگاه یک دستگاه بلافاصله مورد اعتراض دستگاه دیگر قرار می‌گیرد و به سرعت درصدد ارائه پاسخ وحتی تکذیبیه برمی‌آیند، بررسی این مسئله را با نگاهی فارغ از منافع این دستگاه و آن سازمان ضروری می‌نماید.

بدین منظور با دکتر عبدالرضا کرباسی، استاد دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران گفت‌وگویی ترتیب دادیم تا به بحث و برسی موشکافانه دلایل اصلی آلودگی هوا و راهکارهای مقابله با آن بپردازیم.

این استاد دانشکده محیط زیست معتقد است مهم‌ترین راه خروج از وضعیت کنونی آلودگی هوا در کشور این است که قیمت خودرو، واقعی شده و کاهش یابد و قیمت سوخت‌، به نرخ بین‌المللی و جهانی برسد، در این شرایط در عین حال که امکان خرید خودروی نو برای شهروندان فراهم می‌شود، افراد از خودروهای شخصی تنها در صورت ضرورت استفاده خواهند کرد.

وی خروج خودروهای فرسوده و خرید خودروی هیبرید برای 20 هزار تاکسیران‌ تهران را راهکاری زودبازده برای کاهش آلودگی هوا می‌داند و مدعی است: در رأس همه راهکارها سرمایه‌گذاری در بخش حمل و نقل عمومی و توسعه واقعی BRT گاز سوز، و مترو در سطح شهر تهران قرار دارد.

کرباسی همچنین ضمن ابراز تعجب از واکنش دستگاه‌های مختلف در متهم کردن یکدیگر در مساله آلودگی هوا، تولیدکنندگان خودرو و موتورسیکلت‌ها را متهم دیگر آلودگی هوا می‌داند و معتقد است: خودروسازان باید به رعایت استانداردهای جدید مکلف شوند و در کشور علاوه بر توجه به معاینه فنی، به خروج خودرو‌های فرسوده به عنوان یکی از عوامل مهم در آلودگی هوا نیز توجه کافی صورت گیرد.

از نگاه شما دلایل اصلی وضعیت کنونی هوا در شهرهای شهرهای صنعتی و پرجمعیت بویژه تهران چیست؟

* آلودگی هوای تهران مسئله جدیدی نیست، در سال‌های هم قبل بوده و هر سال هم افزایش می‌یابد، و با وجود اینکه اقدامات خوبی چون وارد کردن سوخت با کیفیت انجام شده ولی باز هم شاهد آلودگی هستیم، بنابراین علت اصلی آلودگی افزایش تعداد خودروهای سواری و موتورسیکلت‌ها است. در حال حاضر 6، 7 میلیون مجموع موتورهای دنده‌ای و خودروهای شهر تهران است ولی فضا همان فضای کاسه‌ای تهران است و شرایط هوا مثل سابق است که به دنبال سردی هوا، وارونگی دما اتفاق می‌افتد، بنابراین در جمع‌بندی اولیه باید گفت که در اثر افزایش موتور‌ها و ماشین‌ها آلودگی هم افزایش می‌یابد، عوامل انسانی نیز باعث افزایش آلودگی تهران شده است.

در بحث آلودگی باید سراغ تولیدکنندگان رفت

در شرایطی که همه تیرهای انتقاد در مورد آلودگی هوا به سمت سازمان حفاظت محیط زیست نشانه رفته، متولی اصلی آلودگی هوا کدام دستگاه است و با توجه به اینکه راهکارهای کوتاه مدت و بلندمدت بسیاری برای مقابله با آلودگی هوا پیشنهاد می‌شود، به نظر شما راهکار کاربردی و قابل اجرا برای حل این معضل چیست؟

* تعجب می‌کنم که در این شرایط تمام دستگاه‌های متولی همدیگر را زیر سوال می‌برند، در صورتی که تولیدکننده خودرو و موتورسیکلت‌ها یعنی وزارت صنعت،‌معدن و تجارت است و بهترین راهکار جلوگیری از آلودگی هوا کنترل منبع آلودگی است. درکشور ما در بخش‌های متعدد مردم مورد مذمت قرار می‌گیرند، برای مثال به آنها گفته می‌شود که شما فرهنگ رانندگی ندارید که در پشت چراغ قرمز پایتان را روی گاز می‌گذارید، یا اینکه ایرانیان چهار برابر خارجی‌ها مصرف برق دارند، در صورتی که همه این موارد به بحث تولیدات برمی‌گردد. به ما می‌گویند "ایرانی باش و ایرانی بخر"، بنابراین ایرانیان یخچال فریزری که چهار برابر، تلویزیونی که دو برابر و اتویی که پنج برابر جنس خارجی مصرف برق دارد، می‌خرند. در نتیجه مردم تنها مصرف‌کننده این نوع تولیدات هستند و کمترین نقش را در تولید و مصرف انرژی دارند و محصولی که از پایه خراب است، دیگر فرهنگ استفاده نمی‌خواهد، بنابراین در بحث آلودگی باید سراغ تولیدکنندگان رفت.

خودروسازان باید مکلف به رعایت استانداردهای جدید بشوند

زمانی با هر یک کیلومتر پیمایش 45 گرم CO2 تولید می‌شد که طی یک اقدام ساده و تبدیل سیستم احتراق کاربراتوری به انژکتوری این عدد به 2.7 گرم رسید اما ماشین خارجی شش سیلندر به ازای هر کیلومتر پیمایش 1.5 گرم CO2 تولید می‌کند، بنابراین خودروسازان باید مکلف به رعایت استانداردهای جدید بشوند که این گام اول مقابله با آلودگی هوا است. اگر خودروسازان استانداردها را رعایت کنند احتیاجی به مرکز معاینه فنی نداریم و چنین مرکزی اساسا جای بیهوده‌ای تلقی می‌شود.

معاینه فنی دردی را درمان نمی‌کند

در حال حاضر معاینه فنی بدین صورت است که در شمال تهران تنظیمات را انجام می‌دهند و همه موارد تایید می‌شود، اما وقتی از ارتفاع 1100 متر به جنوب تهران به ارتفاع 1000 متر می‌آیند همه سیستم احتراق به هم می‌خورد بنابراین معاینه فنی دردی را درمان نمی‌کند که این همه روی آن تاکید شود. افراد قبل از رفتن به مرکز معاینه فنی تنظیمات مختلف از جمله تنظیم سوخت را انجام داده و پس از پاس کردن معاینه فنی و دریافت گواهی، 100 متر پایین‌تر از ارتفاع، تنظیم همه چیز به هم می‌خورد. در حال حاضر که برخی بسیاری حرفه‌ای شده و قبل از معاینه فنی خودرو را دستکاری می‌کنند و بعد از معاینه دوباره کاری می‌کنند که خودروی آنها همان شتاب قبلی را داشته باشد.

در کشور ما باید علاوه بر توجه به معاینه فنی، به خروج خودرو‌های فرسوده نیز توجه شود و جایگزینی ناوگان فرسوده حمل و نقل باید به هنگام رسیدن به سن تعیین‌شده صورت گیرد. بنابراین نیاز به نوسازی ناوگان فرسوده داریم که تا سال‌هایی هم خوب پیش می‌رفت به طوری که تا سال 92 حدود 400 هزار دستگاه از رده خارج شد ولی بعد از سرعت این کار کاسته شد.

قیمت خودرو واقعی و قیمت سوخت بین‌المللی شود

سازمان‌های متولی کمبود بودجه نوسازی ناوگا‌ن حمل و نقل را مانع و مشکل کشور برای اجرای این طرح اعلام می‌کنند که جزو گلایه‌های دستگاه‌ها در ایام اخیر نیز بوده است، به نظر شما برای به این موضوع چه باید کرد؟

*نوسازی ناوگان نباید از طریق مطالبه بودجه از دولت باشد، بلکه باید در این مورد در مقام سایر کشورها کار کنیم. بدین صورت که قیمت خودورها را به قیمت واقعی برسانیم و پراید و پژو را به جای اینکه 22 و 35 میلیون تومان به شهروندان بفروشیم، آنها را به 7 و 12 میلیون ارائه دهیم، اما قیمت سوخت به قیمت بین‌المللی برسد و اگر قرار است به تولیدکننده خودرو پول داده شود از محل فروش سوخت داده شود. در این صورت به محضی که خودوری یک شهروند به دودزایی و هزینه افتاد، یک خودروی نو با 7 میلیون تومان بخرد.

بنابراین باید قیمت خودرو واقعی و قیمت سوخت بین‌المللی باشد. طبق اصل 50 قانون اساسی ما موظف هستیم از منابع طبیعی به نوعی استفاده کنیم که برای سال‌های آتی هم باقی بماند اگر بنزین به قیمت جهانی برسد و یک دلار شود با قیمت چهار هزار تومان عرضه می‌شود، در این صورت تنها برای مسیرهای ضروری از خودرو استفاده می‌کنیم و دیگر مفهومی چون دور دور کردن نخواهیم داشت.

خرید خودروی هیبرید برای تاکسیران‌ها راهکار زودبازده کاهش آلودگی هوا

بخش قابل توجهی از آلودگی‌ها در گرو ناوگان تاکسیرانی است که تعداد آنها به همراه آژانس‌ها به حدود 20 هزار می‌رسد، این‌ها شاید 10 برابر ماشین‌های معمولی و شخصی مصرف بنزین دارند و به عبارتی این 20 هزار تاکسی معادل 2 میلیون خودروی عادی بنزین مصرف می‌کنند، زیرا تعداد ترددهایشان بالاست و به طور متوسط 300 کیلومتر در روز تردد دارند، در حالی که یک خودرو شخصی متوسط 30 کیلومتر در روز تردد دارد و 10 برابر خودروی شخصی بنزین می‌سوزاند.

گام موثر این است که تمام تاکسیران‌های کشور مجهز به ماشین‌های هیبرید شوند و در این بخش که مصرف سوخت بالاست دولت باید تسهیلاتی ارائه دهد در حال حاضر متوسط مصرف سوخت خودروها به ازای 100 کیلومتر 15 لیتر است، در حالی که ماشین‌های هیبریدی فقط 3 لیتر است بنابراین با 200 هزار ماشین هیبرید می‌توان گام موثری در کاهش آلودگی برداشت که این راهکار زود بازده هم است.

همچنین باید موتورهای دنده‌ای که عمدتا کاربراتوری هستند اجازه تولید نداشته باشند و به جای آنها موتورهای برقی جایگزین شود. البته سه میلیون دستگاه‌ موتورسیکلت که در تهران تردد دارند، نیز آلودگی قابل توجهی تولید می‌کنند و علاوه بر آن آلودگی صوتی هم دارند.

راهکار اصلی برای خروج از شرایط موجود آلودگی هوا چیست؟

* در راس همه راهکارها برای کاهش آلودگی هوا، ضرورت سرمایه‌گذاری در بخش حمل و نقل عمومی شامل اتوبوس‌های BRT گازسوز، و مترو وجود دارد زیرا در قرن 21 در کشور هنوز مترو و ایستگاه‌ها کافی وجود ندارد، بنابراین به منظور ترغیب شهروندان برای استفاده از مترو باید هر فردی در هر جایی که سکونت دارد بتواند با 800 متر پیمایش به یکی از ایستگاه‌های مترو برسد. این در حالیست که برای اینکه آمار خطوط مترو را بالا ببریم علاقه خاصی پیدا کرده‌ایم که خطوط برون شهری را درون شهری‌شان معرفی کنیم، بنابراین 40 کیلومتر بین تهران و کرج قطار محسوب می‌شود و مترو نیست.

مسئولان به جای بازی با واژه‌ها باید سعی کنند که مترو را برای درون شهر تهران تکمیل کنند و اگرچه سه میلیون سفر روزانه از شهر کرج و پرند به تهران اتفاق می افتد اما درد اصلی در خود تهران است و نباید 14، 15 میلیون سفر داخل تهران را رها کنیم بلکه باید ابتدا آن را درمان کنیم و افزایش خطوط مترو در شهر تهران در اولویت قرار گیرد.

اشتباه بزرگ کشور در مورد لوله‌کشی گاز به منازل

علاوه برخودروها سهم منابع آلاینده خانگی چقدر است؟

یکی از منابع آلودگی تهران موتورخانه‌های منازل و پکیج‌های شوفاژخانه‌هاست، و اساسا یک اشتباه بزرگ در کشور ما لوله‌کشی گاز برای خانه‌هاست که برای شهر زلزله‌خیزی چون تهران تبعات جدی دربردارد. اگر می‌توانستند این لوله‌کشی را متوقف کنند و تمام وسایل برقی می‌بود، سهم این بخش در تولید آلودگی کاهش می‌یافت، ضمن اینکه وجو گاز در فضاهای بسته و تماس مستمر از نظر سلامتی نیز مشکل‌ساز است.

در حال حاضر 2200 واحد مسکونی در تهران داریم هر یک از اینها یک منبع آلودگی است برای مثال در منزل به هنگام آشپزی هود را روشن می‌کنیم که ناکس(NOX) گاز وارد شهر می‌شود، یا انتقال گاز از طریق در لوله‌ها باعث آلودگی می‌شود، بنابراین سیستم گازکشی به محیط سربسته کار اشتباهی بوده است، یکی از اهداف بلندمدت دولت باید حذف لوله‌های گاز در تهران باشد، یا با ایجاد نیروگاه در یک نقطه امکان کنترل آلودگی فراهم شود.

در این بین یک بحث مهم دیگر این است که داشتن محیط زیست پاکیزه مستلزم ثروتمند بودن پایتخت است و بدون ثروت نمی‌توان محیط زیست پاکیزه داشت. همه دوست دارند از رفاه نسبی برخوردار باشند برای این رفاه حجم زیادی انرژی مصرف می‌شود اگر بخواهیم این آلودگی را از مبدا کنترل کنیم به ثروت احتیاج داریم. اگر توانستیم ثروت را ایجاد کنیم می‌توانیم آلودگی را هم کنترل کنیم والا سال‌های بعد هم همین بحث‌ها، دلایل و راهکارها را ارائه خواهیم کرد. برای رسیدن به این ثروت هم باید اقتصاد کشور به طور اساسی تکان بخورد.

ایسنا