پروژه اتصال ریلی ایران به دو کشور عراق و سوریه از طریق خط‌آهن شلمچه-بصره، نه تنها منافع اقتصادی بسیاری را نصیب این 3 کشور می‌کند، بلکه از نظر ژئوپلتیک نیز اتصال خلیج فارس به دریای مدیترانه بسیار حائز اهمیت است.

به گزارش خبرنگار اقتصاد بین‌الملل خبرگزاری فارس به نقل از کرادل، چند سالی است که موضوع اتصال شبکه ریلی کشورهای منطقه به یکدیگر و تکمیل ‌حلقه‌‌های مفقوده کریدورهای ترانزیتی، به یکی از بحث‌های داغ بین کشورهای منطقه به خصوص ایران، عراق، روسیه و سوریه تبدیل شده است.

موقعیت استراتژیک و منحصر به فرد کشورمان که هم از شمال به کشورهای آسیای میانه و روسیه متصل است و از سوی دیگر به خلیج فارس و آب‌های آزاد در ساحل دریای عمان دسترسی دارد، موجب شده است ‌به نوعی کشورمان در مرکز توسعه کریدورهای گوناگون بین المللی قرار گیرد. 

به گزارش کردال،  هالفورد جان مکیندر، یکی از تئوریستین‌های برجسته معاصر انگلیس در حوزه ژئوپلیتیک، در سال 1904 در مقاله ای با عنوان «محور تاریخی ژئوپلیتیک» به موضوع اهمیت ژئوپلیتیک اتصال زمینی کشورها به یکدیگر پرداخته است.

مکیندر معتقد است که توسعه فنآوری‌ حمل و نقل نظیر و توسعه خطوط ریلی، تعادل قدرت در فضای بین الملل را دستخوش تغییر کرده زیرا یک کشور یا گروهی از کشورهای قدرتمند می توانند همراستا با توسعه مسیرهای حمل و نقل حوزه نفوذ خود را گسترش دهند.

به طور کلی همین شکل گیری اتحادیه اروپا یا کشورهای گروه بریکس، با هدف توسعه ارتباطات بین کشورهای عضو انجام شده است. این مسئله از یک طرف برای اقتصادهای کشورهای عضو اثر مثبت به همراه دارد و از سوی دیگر احتمال بروز تنش بین آنها را هم کاهش می دهد.

با در نظر گرفتن منافع و مزایای مشترک در تقویت روابط بین کشور، شاهد افزایش قابل توجه هزینه تنش‌زایی برای آنها هستیم. در نتیجه تقویت روابط میان چند کشور خاص، برای کل منطقه ای که این کشورها در آن قرار دارند تبعات مثبت به همراه دارد.

بنابراین نیابد توسعه زیر ساخت‌ها بین کشورهای مختلف را فقط از منظر اقتصادی مورد توجه قرار دارد و باید آورده‌های ژئوپلیتیک نیز در این مسیر مد نظر قرار بگیرند.

در جولای سال 2018، سعید رسولی، مدیرعامل وقت شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، از تمایل کشور ایران برای ایجاد یک خط ریلی برای اتصال خلیج فارس به دریای مدیترانه در قالب خط ریلی ایران- عراق- سوریه کفته بود؛ این پروژه از ساحل بندر امام خمینی و با عبور از بصره، گذرگاه البوکمال در مرز سوریه و عراق و نهایتا به لاذقیه سوریه در ساحل مدیترانه طول خواهد داشت.

شکی وجود ندارد که این پروژه ارتباط بین کشورهای غرب آسیا را تقویت خواهد کرد و موجب می شود که قدرت‌ها به سمت تعامل بیشتر با کشورهای این منطقه روی بیآورند، زیرا این منطقه در قالب نظریه‌های نیکولاس اسپایکمن و مکیندر از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.

از طرفی بر اساس تئوری مکیندر هم می توان ادعا کرد که که خط ریلی از اهمیت ژئوپلتیک بسیار ویژه ای برای کشورهای دخیل در آن و به طور کلی کشورهای آسیای غربی برخوردار است.

البته مطرح شدن موضوع احداث یک خط ریلی بین ایران و عراق به حدود 10 سال پیش باز می‌گردد. در سال 2011 خط ریلی 17 کیلومتری خرمشهر-شلمچه با هدف اتصال شبکه ریلی ایران به عراق احداث شد و در سال 2014 هم تفاهم‌‌نامه احداث خط ریلی شلمچه به بصره هم بین دو کشور نهایی شد. در قالب این توافق، ایران متعهد به ساخت یک پل روی رودخانه اروند شد و عراق هم موظف شد تا 32 کیلومتر خط ریلی در خاک خود احداث کند.

در اگوست سال 2018 هم ایران از تمایل خود برای توسعه این خط ریلی و رساندن آن به خاک سوریه با همکاری عراق خبر داد. این اقدام از یک طرف با هدف دور زدن تحریم‌های غرب و از طرفی با هدف افزایش همکاری اقتصادی بین کشورهای ایران- عراق- سوریه در دستور کار قرار گرفت.

بر اساس طرح نهایی کشورمان، این خط ریلی از بندر امام خمینی (ره) در ساحل خلیج فارس آغاز شده است و به سمت گذرگاه مرزی شلمچه رفته و با عبور از استان بصره و رسیدن به گذرگاه مرزی البوکمال وارد خاک سوریه شده و در لاذقیه  به ساحل دریای مدیترانه خواهد رسید. ایران هزینه ساخت این خط لوله در خاک خود را تأمین کرده و هزینه احداث بخش ریلی آن در خاک عراق هم به عهده دولت بغداد گذاشته شده است.

مقامات ایرانی می‌گویند ساخت این خط ریلی روند بازسازی روسیه را تسهیل خواهد کرد و به گسترش حمل و نقل بین کشورهای دخیل در آن منجر می‌شود. از طرف دیگر شاهد افزایش گردشگری مذهبی در قالب این پروژه بین سه کشور خواهیم بود.

در سفر حسن روحانی، رئیس جمهور سابق ایران، به بغداد در سال 2019 هم تفاهم‌نامه توسعه این پروژه بین تهران و بغداد امضا شد. با این وجود اما دولت عراق به دلیل درگیر شدن با برخی چالش‌های اقتصادی و نداشتن منابع مالی کافی، نتوانسته به تعهدات خود در این زمینه عمل کند و شاهد تأخیر در ساخت این خط ریلی هستیم.

لازم به ذکر است که بنا به اعلام وزارت راه و شهرسازی ایران، بخش نخست این خط ریلی که در خاک ایران است، به طور کامل ساخته شده و به نقطه صفر مرزی با عراق رسیده است.

بخش دوم این راه آهن نیزاز نقطه صفر مرزی عراق با ایران تا گذرگاه مرزی البوکمال در مرز عراق و سوریه است که از استان های بصره، بغداد و الانبار عبور می کند. انتظار می رود در آینده بسیار نزدیک شروع رسمی احداث این خط ریلی اعلام شود.

به گزارش ریل ژورنال، در فروردین  سال جاری ایران و عراق توافق کردند تا احداث این خط 32 کیلومتری را در اسرع وقت آغاز کنند که به نظر می‌رسد تا چند روز یا چند هفته دیگر عملیات اجرایی آن آغاز شود.

بخش سوم این خط راه‌آهن هم شامل دو خط ریلی است که خط شمالی به سمت استان لاذقیه و خط جنوبی هم به سمت استان حمص و سپس به دمشق روسیه خواهد رسید.

البته باید گفت که برای رسیدن به دمشق راه نزدیک تر عبور از منطقه التنف است که به خاطر اشغال این منطقه از سوی نیروهای آمریکایی مسیر دورتر عبوری از استان حمص انتخاب شده است. البته با انتخاب این مسیر شاهد آن هستیم که خط ریلی مذکور شهرهای بیشتری در سوریه را تحت پوشش قرار خواهد داد.

به گزارش نیوز عرب، اوایل اردیبهشت سال جاری هم موضوع احداث این خط لوله از جمله مواردی بوده است که در سفر مقامات دولتی کشورمان به دمشق دنبال شده است.

اگرچه خط ریلی بین ایران و عراق تنها 32 کیلومتر طول داشته و با سرمایه‌گذاری 230 میلیون دلاری توسط دو کشور انجام می شود اما آورده های اقتصادی آن برای دو کشور بسیار بیشتر از طول 32 کیلومتری کوتاه آن است.

در واقع این خط ریلی موجب ورود عراق به طرح کردیور حمل و نقلی«یک جاده یک کمربندی« چین خواهد شد. زمانی که این خط ریلی به بهره برداری برسد، عراق می تواند به شبکه گسترده ریلی ایران که تا مرزهای شرقی کشیده شده دسترسی پیدا کند و به کشورهای افغانستان، پاکستان، چین، آسیای مرکزی، کشورهای حوزه قفقاز و شرق دور نیز برسد.

احداث این خط ریلی همچنین این مزیت را برای عراق ایجاد می‌کند که به عنوان یک واسط حمل و نقلی بین کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس عمل کرده و با توجه به اتصال خطوط ریلی ایران با روسیه در قالب پروژه راه‌آهن رشت-آستارا، حتی به روسیه هم دسترسی پیدا کند.

‌از سوی دیگر توافق‌نامه سرمایه‌گذاری روس‌ها در خط‌‌آهن رشت-آستارا به تازگی امضا شده است، خط‌آهن رشت-آستارا، مسیر ریلی کریدور شمال-جنوب از ساحل سنپترزبورگ روسیه تا خلیج فارس را تکمیل می‌کند و اتصال شبکه ریلی عراق به ایران مسیر، دسترسی عراقی‌ها و پس از آن سوری‌ها به این کر‌یدور را باز می‌کند؛ از طرف دیگر راه رسیدن محموله‌ها از کریدور شمال-جنوب به ساحل مدیترانه هم باز خواهد شد.

این پروژه البته می‌تواند راه مطمئنی هم برای دور زدن تحریم‌های غرب برای هر سه کشور عراق، ایران و سوریه باشد؛ از طرف دیگر احداث این خط ریلی به افزایش استقلال کشورهای منطقه منجر شده و امکان مداخله کشورهای غربی در مناسبات اقتصادی این کشورها را به شدت محدود می‌کند.