طبق گزارشی که بانک جهانی درخصوص طول زیرساخت‌های ریلی کشورها تا انتهای سال 2014 منتشر کرده است، ایران در رتبه 23 جدول زیر ساخت‌های ریلی در دنیا قرار دارد، میزان خطوط ریلی ایران تا انتهای این سال 8560 کیلومتر عنوان شده است که البته این میزان خطوط اصلی راه‌آهن، بدون درنظر گرفتن خطوط عملیاتی و فرعی و مانوری صنعتی و تجاری است. البته تا این لحظه، جمع کل خطوط ریلی منتشر شده روی پایگاه اطلاع‌رسانی راه آهن جمهوری اسلامی ایران 12هزار و 988 کیلومتر عنوان شده است. رتبه اول تا دهم جدول بانک جهانی به کشورهای امریکا با 228 هزار و218 کیلومتر، روسیه با 85هزار و 266کیلومتر، چین با 66 هزار و 989 کیلومتر، هند با 64 هزار و 460 کیلومتر، کانادا با 52 هزار و131کیلومتر، آلمان با 33 هزار و 426 کیلومتر، فرانسه با 30 هزار و 13 کیلومتر، برزیل با 29 هزار و 817 کیلومتر، مکزیک با 26 هزار و 704 کیلومتر و آرژانتین با 25 هزار و 23 کیلومتر تعلق دارد.

کشورهای همسایه و هم جوار ایران در این جدول مقام‌های متفاوتی را از نظر طول خطوط ریلی دارند که بر این اساس کشور قزاقستان با 14هزار و 329 کیلومتر طول ریل در مقام هجدهم قبل از ایران و ترکیه با 10هزار و 87 کیلومتر در مقام بیستم قبل از ایران و کشورهای پاکستان، عراق، ترکمنستان، آذربایجان، عربستان و ارمنستان نیز رتبه‌های بعد از ایران را دراختیار دارند.

بر این مبنا، ایران در میان کشورهای همسایه خود بعد از ترکیه و قزاقستان مقام سوم را دراختیار دارد، ولی بر مبنای همجواری و در مقایسه با کشورهای هند و روسیه می‌توان گفت وضعیت مساعدی را ندارد، بر این اساس در زمینه طول زیر ساخت‌های ریلی برای هر ایرانی و بر مبنای جمعیت ایران با در نظر گرفتن طول خطوط 8560 کیلومتر که در گزارش بانک جهانی آمده است شاخص طول خط ریل به جمعیت برای هر ایرانی اندازه 11سانتی‌متری را دارد که بر اساس آخرین آمار شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران که 12هزار و 988 کیلومتر است. میزان این شاخص به 7/16 سانتی‌متر تغییر پیدا می‌کند. البته اگر این شاخص را در کشورهای غنی از نظر طول زیر ساخت‌های ریلی بخواهیم بررسی کنیم، شاخص طول خط ریل به جمعیت در کشورهای همسایه ایران به این شرح است: کشور قزاقستان با جمعیت 04/17 میلیون نفری شاخص 84 سانتی‌متر ریل به ازای هر نفر را دراختیار دارد، پس از آن کشور ترکمنستان با جمعیت 24/5 میلیون نفری مقام دوم را با شاخص 59سانتی‌متر به ازای هر نفر را داراست و پس از آن کشور آذربایجان با جمعیت 417/9میلیون نفری مقام سوم را با شاخص 9/21 سانتی‌متری داراست، هر چند میزان مساحت کشور و جمعیت می‌تواند مقیاسی تاثیرگذار در مقدار این عدد باشد، ولی کشور ایران با جمعیت 45/75 میلیونی شاخص 7/16 سانتی‌متری و مقام چهارم را در میان کشورهای همسایه خود دارد.

 

 افت رشد شبکه ریلی در اغلب کشورها

زیرساخت‌های گسترده، همراه با بهره‌وری بالا یکی از فاکتورهای اساسی برای ارائه عملکردهای رقابتی هر اقتصادی به حساب می‌آید. این درحالی است که حفظ و نگهداری، توسعه و به‌روزرسانی زیرساخت‌ها به‌منظور ارائه نتایج مطلوب نیز از جمله مواردی است که باید در دستور کار سیاستمداران و اقتصاددانان هر کشوری قرار گیرد. با وجود این، به‌گزارش «تعادل» براساس گزارش منتشر شده توسط انجمن اقتصاد جهانی (در سال2015 میلادی)، در طول چند سال گذشته و با توجه به بروز بحران‌های مالی، شرایط این زیرساخت‌ها در اکثر کشورهای در حال توسعه و حتی کشورهای توسعه‌یافته رو به وخامت گذاشته است. از سوی دیگر، در میان دسته‌بندی زیرساخت‌های مهم اقتصادی از شاخصی مانند کیفیت و کمیت توسعه زیرساخت‌های شبکه ریلی به عنوان یکی از معیارهای تاثیرگذار در به دست آوردن برآورد کلی زیرساخت اقتصادی کشورها یاد می‌شود. با این دید، مطمئنا نگاهی به آنچه در سطح جهانی در حوزه توسعه کیفی و کمی زیرساخت‌های ریلی به وقوع پیوسته و البته نگاهی دقیق‌تر به جایگاه کشورمان در مقایسه با کشورهای پیشتاز در این حوزه، حایز اهمیت است.

 

 کشورهای برتر در رشد ریل

در حال حاضر، در سطح جهانی شاهد تمرکز گسترده روی مدیریت ترافیک موجود در بخش حمل‌ونقل ریلی هستیم. این درحالی است که چیزی در حدود 82درصد از مجموع تن - کیلومتر موجود در بخش ریلی توسط سیستم‌های راه‌آهن امریکای شمالی، چین، فدراسیون روسیه و هند جابه‌جا می‌شوند.  از سوی دیگر، اولویت‌های سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) در چشم‌انداز ارائه شده توسط این سازمان تا سال2030 میلادی، به تمرکز در حوزه تله‌کام، حمل‌ونقل زمینی، آب و برق محدود شده که طرح‌ها و اهدافی ویژه را در زمینه رشد مورد انتظار در زمینه ترافیک حمل‌ونقل ریلی در بازه زمانی 2000 تا 2015میلادی رقم زده است. بد نیست این موضوع را درنظر بگیریم که در این حوزه، بیشترین افزایش نرخ رشد مورد انتظار در کشورهای چین، هند، فدراسیون روسیه و ایالات متحده امریکا رقم خورده است. افزایش نرخ رشد مورد انتظار در قاره اروپا، متعادل‌تر بوده و نرخی کم‌تر از یک درصد در هر سال را به خود دیده است.

چشم‌انداز اقتصاد جهانی که در گزارش منتشر شده از سوی «دیتا مانیتور» به تصویر کشیده شده نیز حکایت از حصول رشد مورد انتظار در بخش حمل‌ونقل ریلی جهان چه از نظر کمی و چه از نظر حجمی در بازه 5ساله تا سال2013 میلادی دارد.

بخش حمل‌ونقل ریلی در سطح جهانی شاهد رشد 5.4درصدی (از نظر مقدار) در سال2008 بوده تا ارزش این صنعت به 190.8میلیارد دلار برسد. این بخش با افزایش رشد 7.1درصدی (از نظر حجم) در سال2008 میلادی روبرو شده تا حجم این صنعت به 11413.6تن کیلومتر برسد.  با در نظر گرفتن این روند و آمار و ارقام ثبت شده در سال2013 میلادی، می‌توان چشم‌انداز راه‌آهن ریلی را تا سال2030/2050 میلادی نیز ترسیم کرد.

 

 چشم‌انداز ریلی تا سال 2050

همانطور که عنوان شد سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) اولویت زیرساخت‌های خود برای سال2030 را تله‌کام، حمل‌ونقل زمینی، بخش آب و همچنین برق عنوان کرده و در همین رابطه، طرح‌هایی به‌منظور تامین نیاز به توسعه بخش حمل‌ونقل ریلی را در میان‌مدت در دستورکار قرار داده است. این طرح‌ها از افزایش ترافیک بخش ریلی تا 6.25 میلیارد تن کیلومتر در بازه زمانی2005 تا 2035میلادی حکایت دارند. افزایش چشمگیر در حمل‌ونقل ریلی سالانه نیز آن‌طور که در شکل‌های 1.12 و 1.13 مشاهده می‌کنید در چین، امریکای شمالی، فدراسیون روسیه و هند محتمل خواهد بود.

با توجه به این چشم‌اندازها، نیاز به تجدید ساختار در بخش سرمایه‌گذاری زیرساخت‌های ریلی به شرح زیر احساس می‌شود:

• در قاره سبز، چشم‌اندازهای در اولویتِ کمیسیون اروپا، شامل پروژه‌های عظیم کریدورهای ریلی با هزینه‌های مالی گسترده در 10 تا 20سال آتی خواهند بود.

• در چین، شتاب‌دهی‌های پیاپی در زمینه سرمایه‌گذاری در بخش زیرساخت‌های ریلی را در 5سال گذشته شاهد بوده‌ایم که این امر نیز از طریق زمینه‌سازی به‌واسطه بهره‌گیری از بسته‌های محرک، میسر شده است.

• در ایالات متحده امریکا، 8میلیارد دلار به مطالعه در خصوص توسعه بخش راه‌آهن پرسرعت، از نسل آینده اختصاص یافته است.

• برنامه‌های کشور هند شامل توسعه کریدور ریلی بین بمبئی، دهلی و کلکته است.

• رشد ترافیک حمل‌ونقل ریلی فدراسیون روسیه نیز با توجه به توسعه منابع موجود و وجود مسافت‌های طولانی حمل‌ونقل، محتمل خواهد بود. در قسمت راه‌آهن مسافری نیز فدراسیون روسیه به توافقاتی به‌منظور توسعه راه‌آهن سرعت بالا در روسیه (با همکاری کشور چین) دست یافته است.

در نظر داشته باشید که مقادیر بالای سرمایه‌گذاری‌های فعلی و برنامه‌‌ریزی‌های انجام شده در بخش ریلی در برخی مناطق جغرافیایی (به عنوان مثال چین، اروپا) در بازه زمانی 2020 تا 2030 میلادی می‌تواند به افزایش هر چه بیشتر رشد موجود در بخش راه‌آهن مسافری و حمل‌ونقل ریلی، در مقایسه با آنچه در بالا ذکر شد منجر شود.

با این اوصاف، موارد یادشده، تحلیل‌های بلندمدت بوده و تحلیل‌های کوتاه‌مدت، موارد دیگری را نیز در چشم‌انداز بازار ریلی دخیل می‌دانند. به عنوان نمونه، وال‌استریت ژورنال در گزارشی که در ماه ژانویه سال جاری میلادی منتشر شده از نگاه تحلیلگران، کاهش قیمت سوخت و همچنین کاهش حجم کالاهای در دسترس برای بخش حمل‌ونقل ریلی را از عوامل ایجاد چشم‌انداز نه چندان روشن برای این بازار عنوان کرده است.

 

 نگاهی به برترین‌های بازار ریلی جهان

به گزارش ایران جیب به نقل از تعادل، بر اساس جدیدترین گزارش منتشر شده در «چاینا دیلی» (در تاریخ 12آوریل سال جاری میلادی)، پروژه‌های ساخت‌وساز شهری چیزی بیش از نیمی از سرمایه‌گذاری کلی در بخش زیرساخت‌های کشور چین را از سال 2015 تاکنون به خود اختصاص داده‌اند که در این میان سیستم‌های راه‌آهن و مترو به ترتیب 46 و 33 درصد از مجموع این سرمایه‌گذاری‌ها را تشکیل می‌دهند. کشور چین در سال 2015 میلادی در مجموع 125.6میلیارد دلار را به‌ سرمایه‌گذاری در بخش ریلی اختصاص داده تا 9531 کیلومتر راه ریلی را به‌منظور جابه‌جایی مسافران و کالاها به مرحله بهره‌برداری برساند. از این میزان، چیزی در حدود 3300 کیلومتر به شبکه ریلی پرسرعت اختصاص داشته تا این کشور با بهره‌مندی از 19000کیلومتر ریل پرسرعت عملیاتی، بزرگ‌ترین شبکه موجود در این حوزه را در سطح جهانی در اختیار داشته باشد و 60 درصد از مجموع جهانی ریل‌های پرسرعت را به خود اختصاص دهد. در مجموع نیز تا پایان سال 2015 میلادی مجموع طول شبکه ریلی چین به 121 هزار کیلومتر رسیده است. در سال گذشته میلادی، در کشور چین چیزی در حدود 2.5میلیارد مسافر با استفاده از خطوط ریلی جابه‌جا شده‌اند که برای سومین سال متمادی افزایش 10 درصدی را نشان می‌دهد. حمل‌ونقل ریلی محموله‌های فله‌یی نیز در سال2015 میلادی در کشور چین با رشد 18.7درصدی در مقایسه با سال پیش از آن روبرو شده و حمل محموله‌های کانتینری نیز رشد 20.2 درصدی در مقایسه سال به سال را تجربه کرده است.

 

 سرمایه‌گذاری 25 میلیارد دلاری ایران

این درحالی است که به گزارش تعادل براساس گزارشی که در ماه اکتبر سال گذشته میلادی توسط وب‌سایت «ریل وی تکنولوژی» به چاپ رسیده، کشور ما قصد دارد در مدت 10‌سال آینده مبلغی در حدود 25 میلیارد دلار را در زمینه مدرن‌سازی و توسعه شبکه ریلی سرمایه‌گذاری کند. انتظار می‌رود این سرمایه‌گذاری‌ها طول مسیرهای ریلی را از 15هزار کیلومتر فعلی به 25 هزار کیلومتر تا سال 2025 میلادی افزایش دهند. با وجود این، زیرساخت‌های ریلی ایران از طریق کریدور ارتباطی شمال-جنوب به جاده ابریشم چین متصل خواهد شد و این در حالی است که در کشور ما با مساحتی بیش از 1.6میلیون کیلومتر مربع، شبکه ریلی کمتر از 11درصد از مجموع سیستم حمل‌ونقل موجود را تشکیل می‌دهد. محمد رضا نعمت‌زاده، وزیر صنعت، معدن و تجارت، نیز در گفت‌وگو با شبکه پرس تی‌وی از نیاز کشور به سرمایه‌گذاری سالانه 1.5میلیارد دلاری در این بخش، در 6سال پیش رو خبر داده است.

 

 11 کشور برتر جهان در کیفیت زیرساخت‌ها

از نگاهی دیگر می‌توان به مطلب جدیدی که توسط وب‌سایت بیزینس اینسایدر با عنوان «11کشور برتر جهان از نظر کیفیت زیرساخت‌ها» منتشر شده اشاره کرد. در این رده‌بندی، بحث جاده‌های ریلی به عنوان یکی از اساسی‌ترین موارد در میان فاکتورهای تشکیل‌دهنده شاخص کیفیت زیرساخت یک کشور، مطرح شده‌اند. در مطلب یادشده، کشور ژاپن از نظر کیفیت زیرساخت‌های ریلی در جایگاه اول، سوئد در جایگاه دوم، هنگ‌کنگ در جایگاه سوم، اسپانیا در جایگاه چهارم، فنلاند در جایگاه پنجم، فرانسه در جایگاه ششم و امریکا در جایگاه پانزدهم قرار گرفته است. شاخص کیفیت به ترتیب برای کشورهای یادشده 6.7، 6.6، 6.3، 5.9، 5.8، 5.8 و در نهایت5 از مجموع 7نمره عنوان شده است. این درحالی است که براساس اعلام رییس کمیسیون صنعت اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران، کیفیت زیرساخت ریلی در کشور ما رتبه چهل و ششم جهان را به خود اختصاص داده است.