ایران و ترکیه، حدود ۵۳۴ کیلومتر مرز مشترک دارند و آنچنان که دولت ترکیه اعلام کرده، در مسافتی به طول ۸۱ کیلومتر در این مرز مشترک، دیواری بتنی احداث کرده که شرایط امنیتی بسیار بالایی دارد و عملا مانع هر نوع عبور غیرمجازی می‌شود. اما چرا دیوار در مرز ایران و چرا حالا؟

به گزارش تجارت‌نیوز، ترکیه، توسعه‌یافته‌ترین همسایه ایران، در بخش بزرگی از مرز خود با ایران دیوار کشیده است. این خبری بود که برای ایران، که تا همین چند دهه پیش ثروتمندتر و توسعه‌یافته‌تر از همسایه خود در شمال‌غربی بود، تکان‌دهنده بود.

شهروندان ایرانی حالا احساس می‌کنند موجودات ترسناکی هستند که همسایه توسعه‌یافته‌شان، پیش‌دستی کرده و می‌خواهد مانع از مهاجرت آنها به خاک خود در روزهای بحرانی شود.

سوریه و حالا ایران

با این همه، بر خلاف بسیاری از هیاهوها، ترکیه در دیوارکشی در مرزهایش سابقه دارد و ایران، اولین همسایه ترکیه نیست که دیوارهای بتنی و سیم خاردار در مرز آن نصب شده‌اند. همین چند سال پیش و پس از شروع جنگ داخلی در سوریه، ترکیه در مرز خود با این کشور (که از مرز با ایران طولانی‌تر است) دیوار کشید.

دیوار مرزی ایران و ترکیه، فعلا تنها ۸۱ کیلومتر از مرز ۵۳۴ کیلومتری دو کشور را تحت پوشش قرار می‌دهد.

این دیوار حدود ۸۳۲ کیلومتر طول دارد و پس از دیوار بزرگ چین و دیوار مرزی آمریکا با مکزیک، سومین دیوار طولانی دنیا به حساب می‌آید. (البته این مدعا زیر سوال است.) جالب اینکه دیوار مرزی میان آمریکا و مکزیک در دوره ترامپ بسیار بحث برانگیز شد و «دیوار بزرگ چین» هم دست‌کم ۲ هزار و ۵۰۰ سال قدمت دارد. بنابراین، طول این دیوار واقعا جلب توجه می‌کند.

همان زمان، روزنامه پرتیراژ «صباح» در ترکیه که از حامیان دولت به حساب می‌آید، گزارش داده بود که در دیوار مرزی ترکیه و سوریه، بلوک‌های سیمانی به عرض ۲ متر و ارتفاع ۳ متر به کار رفته و روی این بلوک‌ها هم سیم خاردار نصب شده است. بر اساس همین گزارش، در طول این دیوار مرزی چندین برج دیده‌بانی هم قرار دارد که به فواصل ۳۰۰ متری از هم ساخته شده‌اند.

دیوار مرزی ترکیه و سوریه، سیستم‌های نظارتی نمای نزدیک، دوربین‌های حرارتی، رادارهای نظارت زمینی، سیستم‌های تسلیحاتی کنترل از راه دور، مراکز فرماندهی و کنترل، سیستم‌های تصویربرداری خطی و حس‌گرهای لرزه‌ای و صوتی هم دارد و بنابراین، در نوع خود بسیار پیشرفته به حساب می‌آید.

ترکیه به دنبال چیست؟

دشوار‌کردنِ عبور از مرز ایران به سمت ترکیه، چند سالی است که شروع شده و اکنون، در واقع بخش نهایی این دشوارسازی، با ساخت دیوار مرزی میان دو کشور تکمیل می‌شود. «یوسف دورانی دینچ»، فرماندار وقت شهرستان «چالدران» (یا چالدیران) حدود ۴ سال پیش که زمزمه ساخت این دیوار به میان آمده بود، به خبرگزاری «آناتولی» در ترکیه گفته بود هدف از ساخت این دیوار «جلوگیری از انواع قاچاق، مبارزه با تروریسم، مهاجرت غیرقانونی، تامین امنیت مرزی و آرامش شهروندان» است.

او این را هم گفته بود که ترکیه «به افرادی که به دلیل جنگ داخلی و مشکلات اقتصادی در کشورهای خود هر از چند گاهی از طریق ایران به مرز ترکیه می‌آیند، اجازه ورود نمی‌‌دهد.» نکته اما اینجا است که او در صحبت‌های خود، به طور مشخص به عبور شهروندان افغانستان از خاک ایران و سپس ورود آنها به خاک ترکیه اشاره کرده بود.

دیوار مرزی ایران و ترکیه ظاهرا برای جلوگیری از موج جدید مهاجرت از افغانستان به ترکیه، از طریق خاک ایران ایجاد شده است.

در هفته‌های اخیر، همزمان با پیشروی طالبان در خاک افغانستان، هزاران مهاجر افغانستانی از مسیر ایران راهی ترکیه شده‌اند و اغلب، در مرز دو کشور توسط نیروهای مرزی ترکیه بازداشت شده‌اند. در واقع، ترکیه حالا نه فقط می‌خواهد مانع تردد پناهجویان ایرانی شود، که به طور عمده پناهجویان افغانستانی را هدف گرفته است.

از آن سو، «خبرگزاری فرانسه»، چندی پیش گزارشی درباره مهاجرت افغانستانی‌های ساکن ایران به ترکیه منتشر کرد که نشان می‌داد برخی از شهروندان افغانستانی، با وجود آنکه بیش از ۳۰ سال در ایران زندگی کرده‌اند، اکنون ایران را به مقصد ترکیه ترک می‌کنند. در واقع، اکنون حتی افغانستانی‌های ساکن ایران هم به دلیل وضعیت وخیم اقتصادی در ایران و افت شدید ارزش پول ملی ایران، به قصد زندگی بهتر راهی ترکیه شده‌اند.

کتاب «دولت و دیوار» که به تازگی از سوی نشر مرکز منتشر شده، به مساله ساخت دیوار میان کشورها اشاره می‌کند.

ترکیه اکنون نخستین کشور در جهان با پذیرش بیشترین میزان پناهجو است، جایگاهی که تا دو دهه پیش به ایران متعلق بود. با این همه، وقوع جنگ داخلی در سوریه در سال ۱۳۹۰ خورشیدی، موجب شد که نزدیک به ۳ میلیون شهروند سوری روانه خاک ترکیه شوند. ترک‌ها حالا می‌گویند که ورود این تعداد پناهجو، اقتصاد آنها را دچار مشکل کرده است.

این در حالی است که برخی ناظران سیاسی، تشدید مبارزه دولت ترکیه با شبه نظامیان «پ.ک.ک» (PKK) را هم دلیل دیگری می‌دانند که موجب شده ترکیه برنامه ساخت دیوار مرزی خود با ایران را جلو بیندازد.

توضیح اینکه هم ترکیه و هم ایران، «حزب کارگران کردستان» (PKK) را گروهی تروریستی می‌دانند و به همین دلیل، ظاهرا ایران هم موافق مرزکشی میان خاک دو کشور بوده تا به این وسیله، گروه‌های جدایی‌طلب در منطقه را در موقعیت ضعف قرار دهد.

کدام کشورها در مرز خود دیوار کشیده‌اند؟

با این همه، دیوار کشیدن در مرز میان کشورها، نه اتفاق تازه‌ای است و نه محدود به مرز میان ایران و ترکیه است. جالب اینکه ایران مدت‌ها پیش کلنگ ساخت یک دیوار مرزی میان خاک خود با پاکستان را زده که قرار است ۹۶۰ کیلومتر طول داشته باشد.

پاکستان هم از سال ۲۰۰۵ میلادی ساخت دیواری به طول نزدیک به ۲ هزار و ۴۰۰ کیلومتر در مرزهای خود با افغانستان را کلید زد که در صورت تکمیل، می‌تواند یکی از طولانی‌ترین مرزهای محافظت شده در جهان باشد.

عربستان سعودی هم در سال ۲۰۰۳ میلادی ساخت دیواری به طول هزار و ۸۰۰ کیلومتر در مرزهای خود با یمن را آغاز کرد، اما کمی بعد، به دلیل اختلافات سیاسی میان دو کشور، ساخت این دیوار متوقف شد. در منطقه غرب آسیا (خاورمیانه)، دیوار میان شهرک‌نشینان اسرائیلی و نوار غزه هم هست که داستان خود را دارد.

اسرائیل با ساخت یک دیوار بتنی بسیار مرتفع، نوار غزه را محاصره کرده است.

دیوارهای مرزی بسیاری هم در حال ساخت هستند. به عنوان نمونه، هند و بنگلادش در حال ساخت دیواری به طول حدود ۳ هزار و ۳۰۰ کیلومتر در مرزهای خود هستند و دیوار مشابهی هم میان هند و میانمار در حال احداث است که قرار است هزار و ۶۰۰ کیلومتر طول داشته باشد.

داستان دیوارها و جداسازی مرزها داستان غم‌انگیزی است و در این روزهای ایران، ظاهرا با غرور ملی ایرانی هم برخورد سختی داشته است. ماجرا به آن تلخی که ایرانی‌ها فکر می‌کردند نیست، اما می‌توان پرسید چرا کشورهایی در قلب اروپا مرزهایی دارند که نه دیواری آنها را از هم جدا می‌کند و سیم خارداری، اما بیشتر دیوارهای مرزی در دنیا، درست در جایی ساخته شده‌اند که ما در آن زندگی می‌کنیم.