نگاهی به مزایای کابرد وسایل نقلیه برقی و هیبریدی در کلان شهرها / بی صدا و بی دود

وبلاگ تین نیوز، کامران نرجه | آلودگی ناشی از احتراق سوخت های فسیلی در وسایل نقلیه موتوری، یکی از مهمترین مشکلات کلان شهرها محسوب می شود. این مساله در ساعات اوج تردد و در مناطق پُرترافیک، شرایط زندگی مردم را دشوار می کند و زمینه ابتلا به انواع بیماری های جسمی و روانی را در شهرواندان به وجود می آورد.
طبق گزارش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، بسیاری از مبتلایان به انواع سرطان و بیماری های قلبی و عروقی در کشور را ساکنان مناطق پرترافیک شهری تشکیل می دهند. زیرا ساعات زیادی از روز را ناچار به استشمام گازهای آلاینده خروجی از اگزوز وسایل نقلیه موتوری هستند؛ گازهایی که علاوه برعناصر مُخّرب محیط زیست، فلزات سنگین، مواد آروماتیک و ترکیبات شیمیایی کشنده را با خود حمل می کنند. علاوه بر این آلودگی صوتی ناشی از فعالیت هزاران موتور درون سوز وسایل نقلیه در کلان شهرها آسیب جبران ناپذیری به سلامت روحی و روانی شهروندان می زند که به نوبه خود در کاهش سن امید به زندگی آنها مؤثر است.
این گزارش نشان می دهد که آلودگی هوا هرسال حدود 10 میلیارد دلار برای ایران هزینه دارد و باعث مرگ ماهانه ۲۲۷ نفر در کشور می شود. جالب تر آنکه 88 درصد آلودگی هوای شهرهای بزرگ ناشی از احتراق سوخت های فسیلی توسط وسایل نقلیه موتوری است. 

مشکلات مدیریتی
حبیب اله خسروی – مدرس دانشگاه و کارشناس اموراجتماعی اعتقاد دارد که آلودگی خودروها علاوه بر موارد فوق برای مدیریت شهری و کنترل فضای کسب و کار اقتصادی در جامعه مشکل ساز و هزینه آور است، بطوری که در برخی از روزها شدت آلودگی هوا در مناطق پرتردد کلان شهرها آنقدر افزایش می یابد که اغلب فعالیت های اقتصادی و اجتماعی را به تعطیلی می کشد و برنامه های هدایتی و نظارتی شهر را متوقف می سازد.
به گفته وی تهران، کرج، اصفهان، تبریز، اراک و شهرهای پرجمعیتی از این دست که کانون فعالیت های صنعتی و تجاری هستند، ظرف سالهای اخیر بارها تعطیلات ناشی از تشدید آلودگی هوا را ( به ویژه در فصل سرما و بروز پدیده وارونگی جوّ) تجربه کرده اند و زیان های اقتصادی فراوانی را برای مبارزه با آلودگی وسایل نقلیه موتوری متحمل شده اند. 

خسروی می گوید: در کنار این مشکلات، برنامه های مدیریتی نظیر توسعه قطارهای شهری (مترو) وایجاد خطوط ویژه اتوبوسرانی که برای ترغیب مردم به استفاده از ناوگان حمل و نقل عمومی و کاهش استفاده از وسایل نقلیه شخصی به اجرا گذاشته می شوند، وابستگی شدیدی به حمایت یارانه ای دولت و شهرداری ها دارند و ضمن صرف هزینه های سنگین فقط بخشی از مشکل آلودگی هوای کلان شهرها را برطرف می کنند.
وی اعتقاد دارد برنامه تعیین محدوده طرح ترافیک و یا ایجاد محدودیت تردد برای خودروها با پلاک زوج و فرد که تاکنون به منظور کاهش عبور و مرور در مناطق مرکزی شهرها اعمال شده ،علاوه بر پایمال کردن حقوق شهروندان برای تردد آزاد در شهر، تاثیر منفی زیادی بر کسب و کار مردم داشته و روند توسعه اقتصادی را آهسته کرده است. ضمن آنکه این قبیل طرح ها مردم را برای ورود به محدوده ویژه ترافیکی به استفاده از موتورسیکلت تشویق کرده است. موتورسیکلت‌هایی که معادل هشت خودرو با استاندارد یورو2 آلودگی ایجاد می‌کنند. 

بنابراین برای کاهش مشکلات ناشی از آلودگی خودروها در شهرهای بزرگ باید چاره ای دیگر جُست که ارزان تر باشد و سایر فعالیت های اقتصادی و اجتماعی را تحت تاثیر قرار ندهد.
تحقیقات کارشناسی و تجارب سایر کشورها نشان می دهد که تغییر سوخت خودروها از مواد آلاینده فسیلی به سوخت سبز یکی از مؤثرترین راهکارها برای کاهش آلودگی هوا در شهرهای پرجمعیت است، اتفاقاً برنامه گسترش مصرف گاز (LPG یا CNG ) به جای بنزین از دو دهه قبل در کشور ما پیگیری شده ولی به دلیل موانعی نظیر تحریم بین المللی فروش قطعات و تجهیزات فنی، هزینه بالای ایجاد تأسیسات سوخت گیری وعدم انطباق سیستم موتور با سوخت جدید با مشکل روبرو شده است. ضمن آنکه آلودگی ناشی از مصرف گاز در خودروها فقط اندکی کمتر ازآلایندگی بنزین است و هیچ تاثیری در کاهش آلودگی صوتی وسایل نقلیه ندارد. 

یک نیروی مُحّرک بی دود و بی صدا
کشورهای پیشرفته ای نظیر آمریکا، ممالک اروپایی، ژاپن و کره جنوبی در سالهای اخیر استفاده از انواع سوخت های سبز و نیروهای پیشران خودرو را برای کاهش آلودگی های زیست محیطی به کارگرفته اند که یکی از موفق ترین آنها کاربرد موتورهای " هیبریدی" است. 
ابراهیم فتحی – کارشناس طراحی خودرو می گوید: خودرو"هیبریدی" وسیله ای است که برای حرکت کردن از ترکیب دو یا چند منبع مجزای قدرت استفاده می‌کند. اغلب خودروهای هیبریدی در سیستم پیشرانه خود یک موتور احتراق داخلی (معمولاً بنزینی) در کنار یک یا چند موتورالکتریکی دارند که فقط از یکی از این منابع انرژی یا هر دو آن‌ها در کنار یکدیگر استفاده می کند. انواع دیگری از خودروهای هیبریدی هم وجود دارند که از سوخت‌های دیگری چون پروپان، اتانول، هیدروژن یا انرژی خورشیدی بهره می‌برند.
به گفته فتحی اغلب خودروهای هیبریدی فاقد دود یا صدا ناشی از فعالیت موتور هستند، در حالیکه خودروها و موتورسیکلت های موجود در کشورما بطور متوسط 50 تا 90 دسیبل آلودگی صوتی در اطراف خود ایجاد می کنند. در واقع خودروهای هیبریدی انرژی سینتیکی ترمزگیری را در باتری‌ها ذخیره می‌کنند. هنگامی که موتور توان کمتری مصرف می‌کند، موتور درونسوز، ژنراتوری را به حرکت در می‌آورد تا انرژی الکتریکی در باتری ذخیره شود و همزمان یک موتور الکتریکی را به حرکت در می‌آورد که باعث حرکت خودرو می‌شود.
وی در توضیح بیشتر این فرآیند می گوید: هنگامی که راننده پدال ترمز خودرو را در سرعت بالا فشار میدهد، انرژى زیادی در خودرو به شکل گرما تلف می شود. در خودروهاى هیبریدى مى توان مقدارى از این انرژى را بازگرداند و در باترى براى استفاده مجدد ذخیره کرد.
وی می گوید: تفاوت خودروهای هیبریدی با خودروهای برقی این است که در خودروهای هیبریدی، سیستم درونسوز انرژی الکتریکی را تأمین می‌کند، اما در خودروهای برقی، باطری‌ها از منابع بیرونی (برق خانگی) شارژ می‌شوند.
این کارشناس طراحی خودرو می افزاید: بکارگیری خودروهای هیبریدی و یا خودروهای برقی در شهرهای بزرگ ایران قطعاً باعث کاهش آلودگی های زیست محیطی می شود.
به گفته فتحی اگر برنامه استفاده از خودروهای برقی در شهرهای ایران دنبال شود، دیگر نیازی به صرف هزینه گزاف واردات بنزین و ایجاد تاسیسات سوخت گیری در شهرها نداریم. خودروهای هیبریدی نیز بقدری کم مصرف هستند که تامین سوخت بنزین آنها هیچ باری به دوش کشور تحمل نمی کند. زیرا فقط برای روشن شدن نیاز به بنزین دارند و در سایر شرایط از انرژی الکتریکی ذخیره شده در باتری های خودرو استفاده می کنند. 

حمایت های قانونی از خودروهای هیبریدی
مزایای به کارگیری خودروهای هیبریدی در شهرها، دولت را به فکر ارائه تسهیلات ویژه برای واردات آنها انداخته است.
وزارت صنعت، معدن و تجارت اخیراً در اقدامی ویژه تعرفه واردات خودروهای هیبریدی و وسایل نقلیه برقی به کشور را به کمترین سطح ممکن کاهش داد. در سیاست اخیر دولت تعرفه واردات این قبیل خودرو ها به کشور صفر درصد تعیین شده است. یعنی وارد کنندگان می توانند خودروهای هیبریدی را بدون پرداخت عوارض تجاری به همان قیمت کشور مبدا وارد ایران کنند. این اقدام قطعاً واردکنندگان را به واردات خودروهای مذکور ترغیب می‌کند و رفته رفته بازار داخلی را برای استفاده از وسایل نقلیه هیبریدی آماده می سازد.
مجلس شورای اسلامی نیز در ماه‌های اخیر برای حمایت از کاربرد وسایل نقلیه هیبریدی در شهرها به تکاپو افتاده و مترصد تدوین قوانین پشتیبان کننده از این طرح است.
امیر خجسته رئیس کمیسیون شوراها و امور داخلی مجلس شورای اسلامی با بیان این که مطالعات طرح جایگزینی موتورسیکلت‌های برقی به جای موتورهای بنزینی در حوزه مشاوران کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور در حال اتمام است، می‌گوید: با نهایی شدن این طرح معضل موتورسیکلت‌ها و آسیب‌های ناشی از آن به حداقل رسیده و بهداشت و سلامت جسمی و روانی مردم تامین می‌شود.
وی می‌افزاید: ایجاد آلودگی صوتی و آلودگی های زیست محیطی در کنار قانون گریزی برخی از موتورسواران از قوانین راهنمایی و رانندگی به همراه آسیب های امنیتی و انتظامی ناشی از تردد موتورسیکلت ها و همچنین هزینه های مادی و معنوی تلفات حوادث رانندگی با موتورسیکلت موجب شد تا موضوع از سوی حوزه مشاوران کمیسیون مورد بررسی قرار گرفته و طرح اولیه ای در این باره جهت الزام دولت و دستگاه های اجرایی به برقی کردن موتورسیکلت ها تهیه شود.
اما در کنار اقدامات ارکان اجرایی و قانون گذاری برای ترغیب مردم به استفاده از وسایل نقلیه هیبریدی، مدیریت شهری نیز تصمیم دارد از متقاضیان خرید این قبیل وسایل نقلیه در داخل کشور حمایت کند. 

سیدجعفر تشکری هاشمی معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهردار تهران با تاکید بر صرفه اقتصادی جایگزینی وسایل نقلیه هیبریدی به ویژه موتورسیکلت های برقی به جای موتورسیکلت های بنزینی می‌گوید:‌ مزایای زیست محیطی این نوع وسایل نقلیه، شهرداری را به حمایت از تولید آنها ترغیب می کند. 
تشکری معتقد است که متقاضیان خرید موتورسیکلت های برقی باید از تسهیلات کم بهره، برخوردارشوند که شهرداری درحال طراحی برنامه های ویژه ای برای حمایت مالی از خریداران موتورسیکلت های برقی است. از سوی دیگر شهرداری به منظور ترغیب و تشویق خریداران موتورسیکلت های برقی، امکان شارژ رایگان برق مصرفی موتورسیکلت ها را از طریق ایستگاه هایی که در سطح شهر راه اندازی خواهد شد، فراهم می کند.
وی با تأکید بر این که ورود خودروهای هیبریدی به ناوگان تاکسیرانی، گام بعدی در مسیر توسعه حمل و نقل پاک در پایتخت است، می گوید: با ورود این خودروها به ناوگان تاکسیرانی می توانیم صرفه جویی قابل توجهی در مصرف بنزین داشته باشیم و وزارت نفت نیز از محل این صرفه جویی ها می تواند در بازپرداخت اقساط خودرو به رانندگان تاکسی کمک کند.
احمد دنیامالی رییس کمیسیون حمل و نقل ترافیک و عمران شورای اسلامی شهر تهران نیز می گوید: در نظر داریم تا پایان امسال زمینه ورود 10 هزار دستگاه موتورسیکلت برقی به ناوگان شهری را فراهم کنیم. 

جاذبه و دافعه کاربرد موتورسیکلت های برقی
علیرضا فهیم یکی از کارشناسان صنعت خودرو می گوید: موتورسیکلت های برقی انواع مختلفی دارند ولی اغلب آنها قادر به حرکت با سرعتی معادل 50 تا 100 کیلومتر در ساعت هستند و با یک بار شارژ کردن توسط برق شهری از 80 تا 160 کیلومتر مسافت را طی خواهند کرد.
به گفته وی باتری این قبیل موتورسیکلت ها چنانچه از نوع اتمی باشد بین چهار تا پنج سال و چنانچه از نوع لیتیمی باشد بین هشت تا 10سال عمر مفید دارد.
وی می افزاید: برخی از واحدهای دانشگاهی در ایران در حال مطالعه و طراحی تولید موتورسیکلت های برقی منطبق با ویژگی های اقلیمی ایران هستند. این اقدام که هم اکنون مراحل نهایی خود را طی می کند و بزودی نتایج ان به صنایع خودروسازی عرضه خواهد شد، انقلابی بزرگ در این صنعت به وجود خواهد آورد و بازار بزرگی از تقاضای خرید وسایل نقلیه برقی را برای خودروسازان داخلی فراهم می کند.
از سوی دیگر برخی واحدهای صنعتی در شمال و مرکز کشور اقدام به خرید خط تولید موتورسیکلت های برقی از خارج کرده اند که محصولات آنها بتدریج وارد بازار مصرف خواهد شد. مطمئناً هرگونه سرمایه گذاری صنعتی در این حوزه توجیه اقتصادی دارد زیرا بطور بالقوه هم اینک 3 میلیون تقاضای خرید موتورسیکلت برقی در کشور وجود دارد که از ظرفیت تولید دهها کارخانه موتورسیکت سازی بیشتر است. 
فهیم می گوید: در کنار این جاذبه ها و مزایا باید به معایب و دافعه های کاربرد موتورسیکلت های برقی در کشور نیز توجه داشته باشیم. یکی از این معایب، قدرت و سرعت محدود موتورسیکلت های برقی نسبت به انواع بنزینی است که می تواند در تصمیم گیری مصرف کنندگان نقش منفی ایفا کند. به عنوان مثال در معابری که دارای شیب زیاد هستند، کشش و قدرت حرکت موتورسیکلت های برقی کمتر از انواع بنزینی است. همچنین قالب موتورسوارن در کشورما عادت به سوارکردن مسافر در ترک خود دارند، ولی معلوم نیست که قدرت موترسیکلت های برقی توان حمل دو نفر سرنشین را داشته باشد. این موضوع برای افرادی نظیر شاغلان صنف "پیک موتوری" که از وسیله نقلیه خود برای حمل مسافر و کالا استفاده می برند ، بسیار اهمیت دارد.از طرف دیگر سرعت پایین این قبیل موتورسیکلت ها در نظر مصرف کنندگان و به ویژه قشر جوان یک محدودیت به حساب می آید. با این حال اگر سیاست گذاری ها به گونه ای باشد که استفاده از این نوع موتورسیکلت را نسبت به موتورسیکلت های بنزینی توجیه پذیر سازد، می توان انگیزه لازم برای استفاده از آنها در میان مردم ایجاد کرد.
مانع دوم در استفاده از موتورسیکلت های برقی، قیمت بالای آن است که خوشبختانه دولت و شهرداری ها تسهیلات ویژه ای را برای خرید آنها در نظر گرفته اند.
به گفته وی قیمت این نوع موتورسیکلت اگرچه در وهله نخست 30 تا 40 درصد بیشتر از موتورسیکلت های بنزینی به نظر می رسد ولی در یک محاسبه اقتصادی کاملاً به صرفه تر از موتورسیکلت های معمولی است. چرا که نیازی به بنزین و روغن ندارند و استهلاک آنها بسیار کمتر است. علاوه بر این برق مصرفی آنها را نیز شهرداری بطور رایگان در اختیار مصرف کنندگان قرار می دهد. 

نتیجه گیری
استفاده از خودروهای هیبریدی به ویژه موتورسیکلت های برقی در کلان شهرهای ما یک ضرورت اقتصادی و زیست محیطی است. مطمئناً هرگونه حمایت یارانه ای دولت و سایر دستگاههای مسئول از توسعه کاربرد خودروهای هیبریدی ، کمک به کاهش هزینه ها و خسارات ناشی از مصرف خودروهای بنزینی است. درکنار تسهیلات درنظرگرفته شده برای واردات و خرید اقساطی موتورسیکلت های برقی ، باید صنایع داخلی را به تغییر خطوط تولید موتورهای بنزینی و جایگزینی آنها با خودروهای مذکورکه آلایندگی کمتری دارند، ترغیب کرد. اینگونه می توان امیدوار بود که روزی آسمان کلان شهرها آبی و فضای شهرها عاری از سرو صدای آزاردهنده خودروها خواهد شد.