بندر چابهار که در جنوب شرق ایران و در شمال دریای عمان قرار گرفته، نزدیکترین بندر کشورمان به اقیانوس است و در صورت آماده سازی زیرساخت ها، می تواند نقش مهمی در ترانزیت بین المللی کریدور شمال - جنوب ایفا کند و غبار محرومیت را از چهره ساکنان این خطه بزداید.

ناظران اقتصادی بر این باورند که توسعه بندر چابهار، ایران را به کانون سرمایه گذاری ها و فعالیت های اقتصادی و ترانزیت در منطقه تبدیل خواهد کرد و جمهوری اسلامی ایران خواهد توانست از این مزیت بزرگ اقتصادی از یاد رفته استفاده کند.

از این رو در سایه توافقنامه سه جانبه چابهار که اوایل خردادماه امسال به امضای رئیسان جمهوری ایران، افغانستان و هند رسید، مقدمات سیاسی و حقوقی لازم برای مشارکت هند در توسعه بندر چابهار با انجام ۵۰۰ میلیون دلار سرمایه گذاری فراهم شد تا با توسعه فاز یک آن بیش از ۶ میلیون تن به ظرفیت کنونی بندرچابهار اضافه شود.

در صورت اجرایی شدن این توافقنامه و تفاهمات پیشین، دسترسی هند به بازارهای آسیای میانه و بویژه افغانستان محقق شده و در عین حال یکی از اهداف بلند ایران مبنی بر توسعه سواحل مکران که همواره مورد تاکید رهبر معظم انقلاب اسلامی بوده است، دست یافتنی می شود.

بر اساس توافق انجام شده، با توسعه بندر چابهار و اتصال این بندر تجاری به هرات افغانستان از طریق خطوط ریلی، ظرفیت های بالقوه ترانزیتی خطه سیستان و بلوچستان فعال می شود و می توان از این مسیر، جنوب آسیا و حوزه اقیانوس هند را با افغانستان و آسیای مرکزی پیوند داد.

همچنین چابهار در صورت توسعه می تواند از نظر جذب ترافیک دریایی و کشتی‌های تجاری علاوه بر رقابت با پاکستان و عمان، رقیب مقتدری برای سایر بنادر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس باشد.

منافع هند در چابهار

هند از کشورهای واردکننده انرژی به شمار می رود و هرچند ایران رتبه ششم صادرات نفت به این کشور دارد اما انتظار می رود ضمن افزایش تقاضای انرژی در این کشور، در دوران پسابرجام سهم ایران از بازار این کشور به نزدیک دو برابر میزان کنونی (۲۵۰ هزار بشکه در روز) افزایش یابد که در این میان ترانزیت انرژی از چابهار برای هند مقرون به صرفه خواهد بود.

از سوی دیگر توسعه بندر چابهار به هند کمک می کند تا صادرات خود را به ایران افزایش دهد و در عین حال از هزینه ترابری کالاهای صادراتی خود از طریق کریدور شمال - جنوب به میزان ۳۰ درصد بکاهد زیرا تجارت هند با اروپا از طریق دریای سرخ، کانال سوئز و دریای مدیترانه انجام می‌شود که سریع‌ترین و باصرفه‌ترین راه مبادله کالا با اروپا نیست.

همچنین وارد کردن فرآورده های معدنی از کشورهای آسیای میانه از جمله افغانستان با قیمت بهتر و مقرون به صرفه تر، دیگر هدف هندی ها از سرمایه گذاری در چابهار است.

مزیت‌های چابهار برای آسیای میانه

با توجه به افتتاح راه آهن اتصال ایران به آسیای میانه از مرز اینچه برون در استان گلستان که در سال ۱۳۹۳ با حضور رئیسان جمهوری سه کشور ایران، ترکمنستان و قزاقستان صورت گرفت، توسعه بندر چابهار می تواند این کشورها را نیز از مزیت های آن بهره مند کند.

از این رو کشورهای آسیای میانه از جمله ترکمنستان، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و نیز افغانستان که برای توسعه صادرات خود به آب های آزاد دسترسی ندارند، می توانند از طریق خطوط ریلی که به سیستم حمل و نقل ایران متصل شده و از بندر چابهار برای ترانزیت و صادرات کالاهای خود استفاده کنند.

انتظار می رود از این رهگذر علاوه بر افزایش درآمدهای ارزی و رونق کسب و کار، در بخش خدمات بندری، دریایی، فعالیت های پسکرانه و حمل و نقل در این منطقه عایدات زیادی نصیب ایران شود.

در میان کشورهای آسیای میانه، به دلیل برخورداری از منابع معدنی فراوان، تمایل بسیاری برای تکمیل کریدور چابهار دارند زیرا می تواند از این مسیر صادرات معدنی خود را افزایش دهند.

منافع توسعه چابهار برای ایران

قرار گرفتن ایران در شاه راه ترانزیت بین المللی شرق - غرب و نیز شمال و جنوب، موقعیت استثنایی را برای کشورمان رقم زده است که می توان آن را دلیل اصلی تمایل هند برای سرمایه گذاری در بخش زیربنایی این خطه ایران ارزیابی کرد.

در این میان، چابهار تنها بندر اقیانوسی ایران است که در مرکز ثقل تجارت بین‌المللی ۲۴ دولت و ۱۵ کشور مستقل قرار دارد و اتصال این بندر به شبکه ریلی ایران می تواند تکمیل کننده پازل ظرفیت های ترانزیتی ایران باشد.

انتظار می رود توسعه ترانزیت از این بندر به کشورهای آسیا میانه در شرق دریای خزر و افغانستان و افزایش ترانزیت انرژی و کالا از ایران به کشورهای پاکستان و هند و بالعکس درآمدهای ارزی پایداری را برای ایران در پی داشته باشد.

افزایش پهلوگیری کشتی های اقیانوس پیما و ساخت اسکله های بزرگ با عمق بیشتر، بندر چابهار را به یکی از بزرگترین بندر تجاری ایران تبدیل خواهد کرد.

دو دهه تلاش برای توسعه بندر چابهار

سابقه تلاش ایران به توسعه بندرچابهار و جنوب شرق کشور به بیش از دو دهه پیش باز می گردد که دولت سازندگی در اوایل دهه ۷۰ خورشیدی این بخش را به عنوان منطقه آزاد تجاری تعیین کرد.

در دولت یازدهم، توسعه سواحل مکران و محور شرق کشور با سه رویکرد تقویت و افزایش ظرفیت بندر شهید بهشتی چابهار، اتصال بندر چابهار به جاسک و اتصال بندر چابهار به خط ریلی در دستور کار وزارت راه و شهرسازی قرار گرفت.

البته مذاکرات ایران و هند برای توسعه چابهار و راه آهن آن بیش از یک دهه سابقه دارد اما سنگ اندازی تحریم ها مانع از به سرانجام رسیدن آن در سال های گذشته شده بود.

با روی کار آمدن دولت یازدهم و موفقیت دولت در مذاکرات هسته ای به منظور رفع بخشی از تحریم های ظالمانه علیه ملت ایران، موضوع سرمایه گذاری هندی ها در جنوب شرق ایران بار دیگر مطرح شد. در نتیجه این رایزنی ها، اوایل سال گذشته شاهد سفر «نیتین گادکاری» وزیر حمل ونقل، کشتیرانی و بزرگراه های هند به ایران و امضای تفاهم نامه سرمایه گذاری این کشور در بندر چابهار بین دو کشور بودیم.

به گفته عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی، با اجرای این توافق نامه ظرفیت بندر چابهار در مرحله نخست برنامه ریزی از ۲.۵ میلیون تن به ۸.۵ میلیون تن افزایش خواهد یافت و همزمان با اجرای این مرحله و با لایروبی اسکله کنونی شهید بهشتی، امکان پهلوگیری کشتی ها با ظرفیت بیش از ۸۰ هزار تن در این بندر فراهم می شود.

وی با بیان اینکه با افزایش ظرفیت بندر چابهار بخشی از ترانزیت دریایی کشور را از بندر شهید رجایی در بندرعباس به بندر شهید بهشتی چابهار انتقال خواهیم داد، افزود: گام های اولیه و اجرایی برای اتصال بندر چابهار به خط ریلی چابهار - زاهدان آغاز شده است.

تکمیل راه آهن چابهار - زاهدان

بنا بر گزارش ایرنا؛ بخش دیگر حضور هند در چابهار به تاسیس مسیر ریلی چابهار - زاهدان باز می گردد که با اجرایی شدن موافقت‌نامه تاسیس کریدور بین‌المللی حمل و نقل و ترانزیت هند٬ ایران و افغانستان موسوم به کریدور چابهار، ایران از طریق شبکه ریلی می‌تواند به آسیای میانه تا چین و روسیه متصل شود.

در این تفاهم نامه، هند برای سرمایه‌گذاری در این مسیر ریلی به ارزش یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار و به طول ۶۱۰ کیلومتر پیش قدم و موظف شده است در مدت چهار ماه، طرح تامین مالی مناسب برای این پروژه را به تصویب مراجع ذی صلاح از جمله وزارت راه و شهرسازی، وزارت امور اقتصادی و دارایی و بانک مرکزی برساند.

به گفته علی نورزاد مدیرعامل شرکت توسعه زیر بناهای حمل و نقل کشور، در صورت تصویب طرح تامین مالی، مقرر شده است اسناد مهندسی مورد نیاز برای ارایه پیشنهاد فنی - مالی طرح از سوی طرف هندی در مدت سه تا چهار ماه ارایه شود و به تصویب کارفرما برسد، سپس در مدت دو ماه فرایند توافق قیمت قرارداد دنبال خواهد شد و طول مدت کل این فرآیند ۱۰ ماه در نظر گرفته شده است.

البته وزارت راه و شهرسازی از سال گذشته اجرای این خط آهن را از محل بودجه داخلی وزارتخانه آغاز کرد و تاکنون زیرسازی پروژه در محدوده چابهار - ایرانشهر به میزان ۴۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد.

به گفته وزیر راه و شهرسازی اجرای این پروژه از سمت زاهدان نیز از چند ماه گذشته آغاز شده است و بنابراین این مسیر تنها با حضور هندی ها اجرایی نمی شود.

آخوندی پیش بینی کرده است که راه آهن چابهار - زاهدان در سه سال آینده به بهره برداری برسد تا بتوان کل بارهای مسیر افغانستان که از مرز میلک سیستان و بلوچستان عبور می کند، از این مسیر ترانزیت شود.

مدیرعامل شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل کشور نیز با اشاره به فعال بودن پیمانکار ایرانی در پروژه گفته است: در صورتی که طرح تامین مالی طرف هندی مصوب شود، قرارداد پیمانکار ایرانی به عملیات زیرسازی محدود خواهد شد و طرف هندی موظف به تامین مالی طرح در حوزه زیرسازی و روسازی، تامین کالا و اجرای عملیات می‌شود.

نورزاد با اشاره به سرعت مناسب عملیات اجرایی حدفاصل چابهار- ایرانشهر تامین مالی پروژه را در سال جاری ضروری دانست و افزود: در بخش جنوبی مطالعات مسیر، پل‌های رودخانه‌ای به همراه تونل‌ها به طور کامل انجام شده و عملیات مطالعات ایستگاه‌ها، روسازی و علایم ارتباطات در حال انجام است و در زمان حاضر حدود ۸۰ کیلومتر از این مسیر در حال آماده سازی اولیه قراردارد و ۲۳۰ کیلومتر از مسیر در دست اجراست.

اهمیت اتصال چابهار به شبکه ریلی کشور

اتصال تنها بندر اقیانوسی ایران به شبکه ریلی کشور، مسیر تمام ریلی جدیدی را در کریدور ترانزیت بین‌المللی شمال - جنوب رقم می زند که این مسیر در سال های آینده نقش مهمی را در افزایش ترانزیت ریلی به کریدور شرق دریایی خزر ایفا خواهد کرد.

توسعه بندر چابهار با سرمایه گذاری ایران و هند، جغرافیای کل منطقه را تغییر خواهد داد، چون این بندر در توسعه مناسبات حمل و نقل بین ایران و کشورهای آسیای مرکزی، روسیه، و حتی اروپا را بیش از پیش تسهیل خواهد کرد.

وزیر راه و شهرسازی با اشاره به اهمیت کریدور چابهار برای ایران٬ افغانستان و هند می گوید: برای فعال ‌کردن کریدور چابهار در حال حاضر برای ترانزیت زمینی حدود ۵۰ درصد هزینه ترانزیت تخفیف داده می‌شود، در بخش دریایی نیز برای پهلوگیری و هزینه‌های ترمینالی تخفیف‌های ۳۰ درصدی و ۵۵ درصدی پیش بینی شده است.

در مجموع به ثمر نشستن این مسیر ترانزیتی برای ایران اهمیت حیاتی دارد زیرا قرار گرفتن ایران در دالان شرق به غرب و شمال به جنوب، کشورمان را به یک مسیر ممتاز ترانزیتی در جهان تبدیل کرده است و باید بتوان با برنامه ریزی های مناسب و تخصیص اعتبارات از این موقعیت ممتاز بیشترین بهره را برای اشتغالزایی جوانان و کسب درآمدهای ارزی کسب کرد.

در شرایطی که آمارها نشان می دهد در سال گذشته بیش از ۱۲ میلیون تن کالای نفتی و غیرنفتی از طریق ایران به کشورهای همسایه ترانزیت شد، انتظار می رود با فعال شدن کریدور چابهار، به سرعت مجموع کالاهای ترانزیتی ایران به بیش از ۵۰ میلیون تن در سال افزایش یابد.

 

پایگاه خبری وزارت راه وشهرسازی