صنعت ریلی نیز به دلیل مزیت‌های بالای آن همچون افزایش ایمنی، کاهش مصرف سوخت و کاهش آلودگی هوا اولویت بالاتری نسبت به حمل‌و‌نقل جاده‌ای دارد به نظر می‌رسد که باید با سیاست‌گذاری‌های هوشمندانه در تدوین استراتژی‌های کلان کشور، زمینه را برای انتقال سهم حمل‌و‌نقل جاده‌ای فرآورده‌های نفتی به بخش ریلی فراهم کرد.

مرکز تحقیقات و آموزش راه‌آهن در گزارشی   ضمن بررسی وضعیت انتقال فرآورده‌های نفتی از روش‌های مختلف در کشور از ضرورت انتقال سهم «جاده‌ای» به «ریلی» سخن گفته است.

وضعیت حمل جاده‌ای، ریلی و لوله‌ای و سوآپ فرآورده‌های نفتی در ایران
براساس گزارش مرکز تحقیقات و آموزش راه‌آهن، عملیات انتقال فرآورده‌های نفتی در داخل کشور از سوی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران و با در اختیار داشتن خطوط لوله و مراکز انتقال، تاسیسات انتهایی و ایستگاه‌های فشار‌شکن صورت می‌گیرد. استفاده از شبکه خطوط لوله، حمل‌و‌نقل ریلی، جاده‌ای و دریایی از روش‌های انتقال فرآورده‌های نفتی در کشور به‌شمار می‌آیند. بخش حمل‌و‌نقل یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی است که یارانه انرژی به آن تعلق گرفته و به‌عنوان یکی از موارد اصلاحی در بحث هدفمند کردن یارانه‌ها موردتوجه قرار گرفته است. در سال 1389 در مجموع 36926 میلیون تن کیلومتر انواع فرآورده‌های نفتی حمل شده که نسبت به سال قبل از آن 8/ 9 درصد کاهش داشته است. بیشترین سهم انتقال فرآورده‌های نفتی در این سال با خطوط لوله (با 65 درصد از کل عملکرد انتقال) و کمترین آن با شناورهای سوخت‌رسان (05/ 0 درصد از کل) انجام شده است.

میانگین میزان حمل‌ونقل فرآورده‌های نفتی در 10 سال گذشته با وسایل حمل‌ونقل مختلف در کشور نشان می‌دهد که خط لوله با 24030 میلیون تن کیلومتر در رتبه اول حمل مواد نفتی در 10 سال گذشته قرار دارد. بعد از آن نفتکش جاده پیما 7858 میلیون تن کیلومتر و واگن‌های راه‌آهن با 2113 میلیون تن کیلومتر و 8/ 5 درصد از کل حمل فرآورده‌های نفتی مقام چهارم را طی 10 سال اخیر داشته است.

این گزارش می‌افزاید: برای حمل فرآورده‌های نفتی سبک و سنگین (بنزین موتور، نفت سفید، نفت گاز و نفت کوره) در سال 1389، حدود 10 تا 11 هزار نفتکش در ناوگان حمل‌ زمینی در حال فعالیت بوده‌اند. مبادی حمل این نفت‌کش‌ها عمدتا انبارهای نفت جنب پالایشگاه یا انبارهای تدارکاتی و اقماری هستند که فرآورده‌ها را به مراکز مصرف وجایگاه‌های عرضه منتقل می‌کنند.

در گزارش مرکز تحقیقات راه‌آهن آمده است: در سال 1389 حدود 7877 میلیون تن کیلومتر (معادل 61968 میلیون لیتر) انواع فرآورده های نفتی به وسیله نفتکش‌های جاده پیما در سطح کشور جابه‌جا شده است. با توجه به نرخ رشد هزینه، در سال‌های 1380 تا 1384 بیشترین افزایش در نرخ حمل جاده‌ای وجود داشته است. تا سال 1386 ثبات نسبی در هزینه‌های حمل وجود داشته است. در سال 1387 به علت اعمال طرح هدفمندی یارانه‌ها و تاثیر آن بر قیمت سوخت هزینه حمل مجدد افزایش چشمگیری پیدا کرده است. در سال 1389 هزینه نسبت به سال قبل ثابت بوده است.
از این میزان حمل مسیرهایی که دارای خطوط ریلی هستند و می‌توانند در راه آهن جذب شوند شناسایی شده‌اند و در ادامه ارائه خواهند شد.

مسافت بهینه حمل کالا از طریق راه‌آهن
با توجه به بررسی‌های صورت گرفته مسافت بهینه حمل کالا از طریق راه‌آهن 400 کیلومتر به بالا است. با توجه به این موضوع می‌توان بارهای جاده‌ای را که فواصل مبدا تا مقصد آنها 400 کیلومتر به بالا باشد به حمل و نقل ریلی انتقال داد.
از آنجا که مجموع مواد نفتی حمل شده در سال 1390 توسط جاده 27.8 میلیون تن بوده است و مجموع مواد نفتی که مسافت حمل آنها 400 کیلومتر به بالا است در این سال6.6  میلیون تن بوده است، بنابراین در حدود 76/ 23 درصد حمل جاده‌ای مواد نفتی در صورت فراهم بودن زیرساخت‌ها و امکانات لازم می‌تواند با راه‌آهن حمل شود.

بر اساس اطلاعات موجود در جدول فوق می‌توان بیان کرد که به‌طور متوسط میانگین 10 سال مجموع مواد نفتی حمل شده در جاده برابر 27.961.627 تن است. همچنین به طور متوسط 5.519.833 تن از مواد نفتی حمل شده در جاده مسافتی بیشتر از 400 کیلومتر را پیموده است. به بیان دیگر درصد حمل مواد نفتی جاده‌ای با مسافت بیش از 400 کیلومتر به طور متوسط تقریبا برابر 21 درصد است.

این گزارش می‌افزاید: می‌توان این‌گونه تحلیل کرد که با توجه به مقرون به صرفه بودن حمل ریلی مواد در کیلومترهای بیش از 400 کیلومتر به جای جاده، این میزان تناژ قابل حمل شدن توسط ریل را دارد؛ به این معنا که ظرف 10 سال گذشته امکان جذب جابه‌جایی مواد نفتی از جاده به راه آهن به طور متوسط 5 میلیون و 519 هزار و 833 تن در سال وجود داشته است.

دنیای اقتصاد