گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو- سینا احدیان؛ چندین سال است که عدم توفیق راه آهن در تحقق سهم حمل بار و مسافر ریلی مطابق با اهداف برنامه‌های توسعه به کمبود لکوموتیو گره زده می‌شود. اما طبق نظر کارشناسان این حوزه کمبود لکوموتیو عامل اصلی عدم تحقق سهم ۳۰ درصدی و ۲۰ درصدی حمل بار و مسافر ریلی نیست و اگر هم مساله لکوموتیو مطرح باشد، بهره برداری نامناسب از لکوموتیو‌های موجود که منجر به زمین گیر شدن تعداد زیادی از کشنده‌های در سرویس در سال‌های اخیر است، می‌بایست مرتفع شود.

زمین گیر شدن ۶۴ لکوموتیو در ۱۸ ماه
ضعف راه آهن در بهره برداری درست از لکوموتیو‌های موجود در سال‌های گذشته و عدم وجود فرآیند‌های تعمیر و نگهداری مناسب و به موقع باعث شده است که نه تنها سهم حمل ریلی در سال‌های گذشته نسبت به حمل و نقل زمینی کاهش پیدا کند، بلکه زنگ خطر کاهش چشمگیر عملکرد شبکه ریلی کشور نیز به صدا درآمده است. به بیان دیگر، هم اکنون یکی از مسائل و مشکلات محوری شبکه حمل و نقل ریلی کشور مساله لکوموتیو است. چالشی که به واسطه عدم بهره برداری درست از کشنده‌های موجود پدیدار شده است.

مطابق با آمار منتشر شده توسط انجمن صنفی شرکت‌های حمل و نقل ریلی، تعداد لکوموتیو‌های در سرویس موجود در شبکه راه آهن کشور در انتهای شهریورماه سال جاری نسبت به سه ماهه اول ۱۳۹۸ با افت ۱۱ درصدی مواجه شده و از ۵۸۰ دستگاه به ۵۱۶ دستگاه تقلیل پیدا کرده است. به بیان دیگر، در طول مدت ۱۸ ماه بیش از ۶۴ دستگاه لکوموتیو موجود در کشور که طی سال‌های متمادی و با هزینه‌های گزاف خریداری شده اند، از مدار سرویس دهی خارج شده است. لازم به ذکر است، ارزش روز جایگزینی این تعداد از لکوموتیو معادل ۲۲۰۰ میلیارد تومان است.

ایران چهاردهمین لکوموتیودار دنیا
این میزان از کاهش تعداد لکوموتیو‌های در سرویس در مدت زمان ۱.۵ سال تاثیر مخربی بر میزان بهره برداری از شبکه حمل و نقل ریلی کشور گذاشته است. این در حالی است که مطابق با آمار اتحادیه بین المللی راه آهن‌های دنیا که در سال ۲۰۱۹ منتشر شد، شبکه حمل ونقل ریلی جمهوری اسلامی ایران با در اختیار داشتن موجودی ۹۲۸ کشنده ریلی، بعد از کشورهایی، چون آمریکا، چین، روسیه، هند، آلمان، قزاقستان، ایتالیا، فرانسه، سوئیس و اتریش، حائز رتبه چهاردهم از نظر موجودی کشنده‌های ریلی در دنیا است. اما علی رغم در اختیار داشتن تعداد بالای لکوموتیو ریلی، به واسطه بهره برداری نامناسب از آنها، تعداد کشنده‌های ریلی با قابلیت سرویس دهی پایین بوده و در نتیجه عملکرد شبکه حمل و نقل ریلی کشور نیز نسبت به کشور‌های مطرح شده بسیار ناچیز است.

چندی پیش سید میعاد صالحی؛ مدیرعامل شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران به عنوان مالک و بهره بردار بیش از ۷۰ درصد از کشنده‌های ریلی موجود کشور در جلسه کارگروه توسعه حمل و نقل ریلی اعلام کرد: شرکت راه‌آهن به دنبال تامین یک هزار دستگاه لوکوموتیو در حداکثر سه سال است. ۱۵۰ دستگاه از این لوکوموتیو‌ها از تولیدکنندگان داخلی و ۸۵۰ دستگاه به‏صورت واردات از طریق بخش غیر دولتی یا رأسا با استفاده از منابع داخلی یا منابع بودجه عمومی تامین خواهد شد.

خرید لکوموتیو تصمیمی درست، اما مشروط بر واگذاری حق بهره برداری
درباره این موضوع محمدجواد شاهجویی، کارشناس اقتصادی در گفتگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری دانشجو گفت: تا زمانی که مدل بهره برداری از شبکه فعلی و کشنده‌های فعلی اصلاح نشود، نمی‌توان خوشبین بود که بیماری عملکرد پایین راه آهن با افزایش تعداد لکوموتیو درمان شود. هر چند تصمیم مدیرعامل جدید راه آهن برای اضافه کردن تعداد کشنده‌های ریلی در شرایط حال حاضر تصمیم درستی است، اما مشروط به آن که الزاماتی نیز رعایت شود.

شاهجویی درباره الزامات خرید کشنده‌های ریلی جدید به شبکه ریلی اینگونه گفت: در گام اول، باید تلاش شود تا زمانی که تامین مالی و خرید کشنده‌های جدید و ورود آن‌ها به شبکه اتفاق نیافتاده است، از دارایی‌های موجود بهینه بهره برداری شود. مهمترین راهکار برای بهره برداری از کشنده‌های موجود نیز اعطای مجوز بهره برداری از آن‌ها به بخش خصوصی است. در خصوص کشنده‌های زمین گیر نیز راه آهن می‌تواند در قالب قرارداد‌های ROT (تعمیر-بهره برداری-انتقال) و یا قرارداد‌های انتقال مالکیت، از ظرفیت بخش خصوصی کمک بگیرد.

وی افزود: هم اکنون ظرفیت قانونی برای بهره برداری از کشنده‌های ریلی توسط بخش خصوصی و غیردولتی وجود دارد. در متن آیین نامه تعیین سهم بهینه بخش‌های دولتی و غیردولتی از فعالیت‌های راه و راه آهن مصوب سال ۱۳۸۸ شورای اقتصاد، این اختیار به راه آهن داده شده است که تا سقف ۱۰۰ درصد از حق بهره برداری کشنده‌های ریلی باری و مسافری را به بخش غیردولتی واگذار نماید.

بخش خصوصی در بهره برداری از واگن‌های ریلی موفق بوده
این کارشناس اقتصادی تصریح کرد:، اما تاکنون، برعکس آنچه در حوزه واگن‌های باری و مسافری اتفاق افتاد، انتقال بهره برداری از کشنده‌های ریلی توسط راه آهن پیگیری نشده است. به همین جهت هم اکنون شاهد آن هستیم که شاخص‌های بهره برداری از واگن‌های باری و مسافری نسبت به شاخص‌های بهره برداری از کشنده‌های ریلی در وضعیت مطلوب تری است. البته اگر بهره برداری از کشنده‌های ریلی نیز به بخش غیردولتی واگذار شود، به زودی شاهد رشد چشمگیر در شاخص‌های بهره وری مجموعه شبکه راه آهن کشور خواهیم بود.

شاهجویی در پایان اضافه کرد: گام بعد از انتقال بهره برداری از کشنده‌های ریلی، حمایت از بخش خصوصی و غیردولتی برای سرمایه گذاری در زمینه خرید ناوگان جدید ریلی خواهد بود که می‌تواند از سوی راه آهن صورت بگیرد. چرا که در شرایطی که بهره برداری از کشنده‌های ریلی در اختیار بخش خصوصی باشد، این بخش انگیزه لازم جهت سرمایه گذاری برای افزودن ناوگان جدید به شبکه را نیز خواهد داشت.