افغانستان از معدود کشور های جهان است که در آن به توسعه و گسترش حمل و نقل ریلی کمترین توجهی صورت نگرفته است. در این کشور در شرائط کنونی و در آغاز قرن بیست و یکم پس از میلاد، هنوز هم مسیرهای ریلی برای حمل و نقل وجود ندارد این نشان می دهد که شاخص های توسعه و پیشرفت اقتصادی دراین کشور چگونه است. درکشورهای اطراف افغانستان جنگ ها و لشکر کشی های قدرت های بزرگ در دهه ها و سده های گذشته باعث شد که مسیرهای طولانی خط آهن برای انتقال سربازان و تجهیزات ارتش های قدرت های توسعه طلب در منطقه احداث و مورد استفاده قرار بگیرد.

با تمام شدن جنگ ها و توسعه طلبی ها، مسیرهای ریلی بازمانده از این دوران ها به توسعه و پیشرفت های اقتصادی در کشورهای اطراف افغانستان کمک کرد. اما در افغانستان با وجود تمامی لشکر کشی ها و جنگ های متعدد، شاید بدلیل کوهستانی بودن و صعب العبور بودن مسیرهای حمل و نقل، کسی به فکر احداث خط آهن نیفتاده و شیوه ها و مسیرهای دیگر برای حمل ونقل را ترجیح دادند. مسلما اگر در سده های گذشته در افغانستان خط آهن احداث می شد امروز ما شاهد و ضعیت بهتری به لحاظ حمل و نقل در افغانستان بودیم.

البته طرح احداث خط آهن از دیر باز تا کنون مورد توجه برخی شاهان و سلاطین گذشته بوده است ولی بدلایل مختلف این طرح ها عملی نشده است. بطور نمونه امان الله خان در دهه های آغازین قرن بیست، طرح های را برای احداث مسیر های ریلی در کشور در نظر داشت ولی شرائطی که در آن زمان برای حکومت او پیش آمد چنین مجالی را به او نداد بعد از او دیگران به فکر اجرا و عملی ساختن چنین طرح های نیافتادند. بعدها و در زمان داوود خان یک کمپانی فرانسوی به مطالعه و بررسی مناطق مناسب برای ایجاد خطوط اهن در افغانستان پرداختند.

اما تحولات یک دهه ی گذشته و بازگشت نسبی ثبات در افغانستان زمینه های توسعه و گسترش حمل و نقل ریلی در افغانستان را فراهم ساخت. ولی تا کنون به رغم شدت نیاز افغانستان به احداث خطوط آهن گام های عملی و موثر چندانی در این زمینه برداشته نشده است. احداث خطوط راه آهن، زیر شاخه وزارت فواید عامه است و تا کنون در این ده سال فقط می توان گفت هر ساله محصلین در زمینه راه اهن در کابل آموزش داده می شوند و در صورت صلاحیت به این وزارت خانه منتقل می شوند. اما اینکه این محصلان و وزارت فوائد عامه توانسته باشد پروژه های مهم و قابل توجهی را در این زمینه اجرایی کرده باشد هنوز چنین چیزی اتفاق نیافتاده است. این درحالیست که لازمه و پیش شرط اصلی استخراج و بهره برداری از معادن سرشار و غنی افغانستان فراهم ساختن زیرساخت های آن است که از جمله راه آهن مهم ترین آنها است.

بنا براین انتظار آن بود که در بخش معادن در این ده سال باید کار بیشتری باید صورت می‌گرفت و این خود نشان می دهد که در مورد منابع کشور کم‌کاری صورت گرفته است. افغانستان در این ده سال فرصت‌های زیادی را از دست داده است و در چند سال گذشته باید زیربناهای اساسی برای استخراج معادن ساخته می‌شد که نشده است. تاسف مضاعف اینکه پس از ده سال دولت هنوز ثبات سیاسی و امنیتی مطمئن ندارد و به‌همین دلیل بهره‌برداری از معادن یک کار دشوار به شمار می‌رود. این درحالیست که به باور بسیاری از اقتصاد دانان برای استخراخ و شفافیت کار معادن، داشتن یک دولت توانمند، ضروری است اما دولت افغانستان ظرفیت و ثبات مطمئن را تا هنوز ندارد.

به هر ترتیب همینکه دولت در این سالها در مجموع سعی کرده است به این بخش از ساختن زیر بناهای اقتصادی کشور توجه کند خود ارزشمند است. در افغانستان علاوه بر استخراج معادن، این کشور بدلیلی موقعیت جغرافیایی بی نظیر در میان کشورهای مهم آسیایی که نقش حلقه وصل شمال به جنوب و شرق به غرب این قاره بزرگ و به تبع سایر نقاط جهان را بازی می کند باید در زمینه احیای راه آهن ابریشم نیز توجه صورت بگیرد.

البته در این زمینه باید وزارت فواید عامه برای تطبیق پروژه راه آهن ابریشم سعی کنند منابع آنرا از طریق سرمایه گذاری های خارجی تامین نماید. مقامات در این وزارت می گویند که کار مطالعات مقدماتی راه ابریشم به کمک انکشاف آسیایی صورت گرفته است، اما برای ساختن آن تا کنون هیچ گونه بودجه ای وجود ندارد.

هرچند جامعه جهانی برای ساختن راه ابریشم با حکومت افغانستان تعهد همکاری کرده است اما تاکنون هیچ کشوری بودجه مشخصی را برای تطبیق این پروژه اختصاص نداده است. برای جلب سرمایه گذاری های خارجی و داخلی در چنین پروژه های بزرگ باید مقامات وزارت فواید عامه به سرمایه گذاران تبیین کند که اجرای پروژه راه آهن ابریشم نه تنها به توسعه اقتصادی افغانستان کمک می کند بلکه این راه برای جامعه جهانی نیز حیاتی می باشد.

این در حالیست که پیش از این مقامهای امریکایی گفته بودند که برای تطبیق پروژه خط آهن ابریشم با حکومت افغانستان و کشورهای منطقه همکاری می کنند. به هر حال احیای جاده ابریشم و مسیر مهم ترانزیتی ابریشم باید از اولویت های اصلی دولت در دهه های آینده باشد و دولت باید در این زمینه نقشه راهی را ترسیم نموده و در پی عملی ساختن آن باشد.

احداث خطوط اهن به دلیل موقعیت جغرافیایی افغانستان و تقویت همکاری های اقتصادی کشورهای منطقه باید همواره مورد توجه دولت افغانستان و جوامع بین المللی باشد. در این زمینه مسلما افغانستان به علت اقتصاد ضعیف توانایی ایجاد یک شبکه زنجیره ای از خطوط راه اهن را ندارد و اگر کمک جوامع بین المللی در این زمینه صورت نگیرد افغانستان به تنهایی قادر به انجام این پروژه نمی باشد.

بنا براین کشورهای منطقه باید بدنبال تمدید خطوط راه اهن خود از طریق افغانستان باشند زیرا به دلیل اهمیت کشور افغانستان از لحاظ جغرافیایی در همکاری اقتصادی، این کشور ها بدون عبور از افغانستان نمی توانند ارتباطات منطقوی خود را تامین کنند. ایجاد خطوط اهن به منزله وصل شدن کشورهای اسیایی و اروپایی و وصل شدن دنیا به طور زنجیره ای با هم می باشد.در این زمینه باید کشورهای منطقه و جامعه جهانی در مطالعه و تحقیق مسیرهای گوناگون و مختلف در افغانستان کمک کنند دراین مطالعات باید منافع اقتصادی دولت و کشورهای منطقه، شرایط آب و هوایی، هزینه های مصرفی و دیگر عوامل نیز سنجیده شود.

این درحالیست که ایران برای احیای راه نو ابریشم پروژه های بزرگ را روی دست گرفته است. ایران در تلاش است تا گام ها ی بلندی را برای توسعه نفوذ خود در سطح منطقه بردارد و از این طریق می خواهد از تلاش های غرب برای منزوی ساختن خود جلوگیری نماید. در این راستا ایران چندین برنامه اعمار سرک های بزرگ، راه های آهن و تونل ها را مد نظر گرفته و می خواهد نقش تاریخی تجارتی این کشور را در منطقه احیا کند. اما اعمار راه های ترانسپورتی ایران که از حمایت غرب هم برخوردار باشد، بخاطر اختلافات در رابطه با برنامه های اتومی ایران تکمیل نشده و اکنون ایران می خواهد این پروژه ها را با امضای قرارداد با کشور های همسایه تکمیل نماید.

به این منظور ایران برنامه اعمار یک سرک را از خلیج فارس به بحیره کسپین و ولایت گیلان که بالاخره به روسیه وصل می شود طرح ریزی کرده است. هدف این پروژه ها این است که کیفیت سرک های ایران بهتر شود و راه های ترانزیتی اروپا به چین از طریق بحر که ارسال اشیا از آن اکنون سه ماه در بر می گیرد و کوتاه تر شده و به 11 روز تقلیل یابد.

اما این برنامه ایران به نام سرک شمال و جنوب به یک سلسله پروژه های دیگر ارتباط می گیرد. یکی از این برنامه ها که کار آن شروع شده است وصل سرک و خط آهن ایران به شهر هرات افغانستان و از آنجا به تاجکستان می باشد. بنا براین ایران با این فعالیت ها تلاش دارد در راه های تجارتی اروپا و آسیا نقش عمده داشته باشد. تردیدی نیست که توسعه و بهبود اقتصاد افغانستان در نبود مسیرهای حمل و نقل ریلی امکان پذیر نیست بنا براین باید دولت نقش اساسی حمل و نقل ریلی در توسعه اقتصاد ملی را فراموش نکرده و در ایجاد مسیرهای متعدد ریلی در کشور اقدامات لازم را انجام دهد.