در آینده نزدیک پالایشگاه‌های گاز فازهای ۱۳، ۲۲ و ۲۴ پارس جنوبی به طور رسمی افتتاح خواهد شد و این به این معنی است که ایران سهم بیشتری از میدان گاز در برابر رقیب خود قطر را خواهد داشت، اما وضعیت صادرات گاز ایران در مقایسه با تولید آن چندان خوب نیست.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد این موضوع با امید شاکری، تحلیلگر ارشد امنیت انرژی در واشنگتن به گفتگو پرداختیم. او در حال حاضر به عنوان پژوهشگر میهمان در Schar، مدرسه سیاست و دولت در دانشگاه جورج میسون مشغول به کار است.

*چرا ایران با وجود موفقیت در تولید گاز، در صادرات گاز چندان موفق نبوده و پروژه صادرات گاز ایران به پاکستان و عمان بعد از گذشت چندین سال به نتیجه نرسیده است؟

برای ایران صادرات گاز به همسایگان در اولویت بوده است. براساس استراتژی وزارت نفت، پس از اتمام تمام فازهای پارس جنوبی به صورت آنلاین، ایران قادر به صادرات حدود ۲۰۰ میلیون متر مکعب گاز طبیعی به همسایگان خواهد بود. ایران دارای تعدادی از پروژه‌های گاز طبیعی است. خط لوله ایران و پاکستان یکی از پروژه‌های گاز طبیعی ایران است. ایران تا سال ۲۰۱۴ زیرساخت‌های مورد نیاز برای تأمین گاز طبیعی به مرز ایران و پاکستان را تکمیل کرد. اما پاکستان به علت مشکلات مالی و ناتوانی‌ها، نتوانست خط لوله خط مرزی ایران و پاکستان را بسازد. عربستان سعودی سعی دارد دیپلماسی مهم انرژی در پاکستان را اجرا کند و در طی سفر بن سلمان به پاکستان، برخی از توافقات در بخش انرژی را امضا کردند و به نظر می‌رسد که ایران برای صادر کردن گاز طبیعی به پاکستان در کوتاه مدت کار آسانی نخواهد داشت.

ایران همچنین قصد دارد تا سال ۲۰۲۰ گاز طبیعی را به عمان منتقل کند و تا ماه مارس ۲۰۱۹، خط لوله ایران-عمان توسعه چشمگیری خواهد یافت. براساس توافق مربوطه ایران باید ۱.۵ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی به عمان صادر کند. ایران همچنین علاقه مند است از تأسیسات LNG عمان برای تولید LNG و صادرات LNG استفاده کند. پیش از اکتبر سال ۲۰۱۸، وزارت نفت عمان، مناقصه‌ای را برای انتخاب یک شرکت برای بازسازی خط لوله درعمان برگزار کرد.

*تنها ۲۰ درصد از ظرفیت صادرات گاز ایران به بصره عراق فعال است. چرا ایران قادر به استفاده از ظرفیت کامل خط لوله خود نیست؟

مشکل اصلی به دلیل تحریم‌ها است. عراق قادر به پرداخت هزینه‌های گاز طبیعی وارداتی از ایران نمی‌باشد. من فکر می‌کنم هیچ مشکلی در تولید گاز طبیعی وجود ندارد. ایران گاز طبیعی را در تابستان بیشتر از زمستان صادر می‌کند. در طول زمستان مصرف داخلی بالاست و وزارت نفت باید بیشتر گاز طبیعی را به شبکه داخلی خط لوله انتقال دهد. انتظار می‌رود ظرفیت صادرات گاز طبیعی به عراق در ماه‌های آینده افزایش یابد. مصرف داخلی در ایران بسیار زیاد است. ایران نیاز به استفاده از بهره وری انرژی در تمام بخش‌ها برای افزایش مصرف داخلی دارد. در حال حاضر، اکثر توافقنامه‌های گاز طبیعی بلند مدت (۲۰ یا ۲۵ سال) است و معلوم نیست که چرا قرارداد خط لوله گاز طبیعی ایران و عراق فقط شش سال است. ممکن است بدهی نفت و گازی ایران به دینار عراق حاصل شود.

*تنها ۵ تا ۶ سال از قرارداد فروش گاز ایران به ترکیه و عراق باقیمانده است، و از سوی دیگر، ایران نتوانسته است بازارهای جدیدی برای گاز خود پیدا کند. با توجه به افزایش تولید گاز، ایران برای صادرات چه کاری باید انجام دهد؟

صادرات گاز طبیعی به بازار اتحادیه اروپا اولویت دوم ایران است. صادرات گاز طبیعی به اروپا نیازمند یک خط لوله طولانی‌تر از کشورهای خلیج فارس است. همانطور که می‌دانید، تنها مسیر منطقی صادرات گاز از ایران به اروپا، ترکیه است، اگر چه در گذشته، مسیرهای مختلفی از قبیل مسیر ایران-عراق-سوریه و یا مسیر ایران- ارمنستان -گرجستان مورد توجه قرار گرفت اما در حال حاضر ترکیه گزینه مناسبی برای صادرات گاز به اروپا است.

خط لوله مورد نیاز برای انتقال گاز از عسلویه به مرز ترکیه حدود ۲۰۰۰ کیلومتر است و همچنین صادرات گاز از ترکیه به اولین کشور اروپایی نیز نیازمند حداقل ۲۰۰۰ کیلومتر خط لوله است که بسیار طولانی‌تر از خط لوله ۲۰۰ کیلومتری به کشورهای حوزه خلیج فارس می‌باشد. از سوی دیگر، ترکیه بخاطر سیاست‌هایش، مایل به انتقال گاز ایران نیست. این کشور می‌خواهد خود به عنوان هاب گازی (گیرنده و توزیع کننده گاز) باشد که این موضوع به هیچ وجه توسط ایران پذیرفته نمی‌شود. علاوه بر مسائل مربوط به تدارکات و ژئوپولیتیک مرتبط با صادرات گاز ایران به اروپا، اختلاف نظر در مورد قیمت‌ها نیز وجود دارد.

در طول سال گذشته ایران و ترکیه مذاکراتی را برای گسترش خط لوله گاز طبیعی ایران و ترکیه انجام دادند. اما پیشرفت‌های زیادی در مذاکرات وجود ندارد. ایران از ترکیه خواست تا گاز طبیعی بیشتری وارد کند و ترکیه از ایران خواسته است تا تخفیف بیشتری در قیمت گاز طبیعی اعمال کند. ترکیه گاز طبیعی را از پروژه TANAP از آذربایجان وارد می‌کند و تا سال ۲۰۱۹ ترکیه واردات گاز طبیعی بیشتری را از روسیه از طریق پروژه Turk Stream آغاز خواهد کرد. ترکیه همچنین واردات LNG از قطر را افزایش داده و واردات LNG از ایالات متحده را نیز دو برابر کرده است. ترکیه سرمایه گذاری عظیمی در زمینه انرژی تجدید پذیر نیز کرده است و این بدین معناست که گاز طبیعی ایران در بازار انرژی ترکیه اهمیت خود را از دست می‌دهد. ایران نیاز به سیاست خارجی فعال و دیپلماسی انرژی بیشتری دارد تا علاوه بر اینکه سهم خود را در بازار منطقه‌ای حفظ می‌کند سهم خود را نیز افزایش دهد.

* تأثیر احتمالی تکمیل پروژه North Stream II بر آینده صادرات گاز ایران چیست؟

در بازار اتحادیه اروپا، رقابت بزرگی بین روسیه، قطر، ایالات متحده و استرالیا وجود دارد. روسیه با استفاده از سیستم قیمت گذاری متفاوت و سیاست صادرات برای هر کشور در بازار اتحادیه اروپا، سهم خود را در بازار اتحادیه اروپا حفظ کرده و افزایش می‌دهد. ایالات متحده مخالف وابستگی اتحادیه اروپا به گاز روسیه است. در دسامبر گذشته، ایالات متحده از اعضای اتحادیه اروپا خواست تا واردات LNG بیشتری را از قطر به جای واردات گاز طبیعی از روسیه انجام دهند. در حال حاضر روسیه دارای دو پروژه بزرگ Turk Stream و North Stream II برای عرضه گاز طبیعی به بازار اتحادیه اروپا است که ایالات متحده مخالف پروژه North Stream II است.

ایالات متحده به دلیل انقلاب گاز شیل در تلاش است تا گاز طبیعی و LNG بیشتری را به همسایگان و متحدانش صادر کند. آلمان به گاز طبیعی روسیه نیاز دارد و از پروژه North Stream II استقبال می‌کند. تمامی شواهد نشان می‌دهد که ایران به عنوان یک بازیگر کلیدی با چالش‌های بزرگی در بازار گاز طبیعی هم در بازار منطقه‌ای و هم در بازار جهانی روبرو خواهد شد و همچنین در کوتاه مدت یا میان مدت، برای ایران سخت هست که به عنوان صادر کننده گاز طبیعی به اتحادیه اروپا باشد.

با توجه به تحریم‌های ایالات متحده هیچ شرکت بزرگ انرژی خارجی علاقه مند به سرمایه گذاری در بخش انرژی ایران نیست. به نظر من مشکل اصلی در بخش انرژی ایران این است که برای جذب سرمایه گذاری خارجی ایران نیاز به یک چارچوب قانونی، یک روند کارآمد و سریع تصمیم گیری دارد که این متغیرها دور از دسترس نیستند.