سرپوش اقتصادی - سیستم‌های آب شیرین کن یکی از راهکارهای کلیدی تأمین آب شرب در کشورهایی است که از منبع مطمئن و پایداری مثل دریا برخوردارند. به خصوص آن‌که اگر کشوری اقلیم خشک و کم آبی داشته باشد. به همین خاطر امروزه اغلب کشورهای حاشیه خلیج فارس از این ابزار برای تأمین آب مصرفی در بخش شرب و صنعت بهره می‌برند. اما ایران با وجود سال‌های خشک پیاپی، هنوز سهم اندکی از این فرآیند را به خود اختصاص می‌دهد. سهمی در حدود یک درصد از شیرین‌سازی آب دریا در دنیا!

آمار نهادهای بین‌المللی نظیر بانک جهانی نشان می‌دهد که حدود ۶۰ درصد از شیرین‌سازی آب دریا در دنیا متعلق به منطقه خاورمیانه است اما از این ۶۰ درصد هم فقط ۲ درصد سهم ایران است و بخش اعظمی از این ظرفیت‌ها به کشورهایی نظیرعربستان سعودی، امارات متحده عربی و کویت تعلق دارد.

مشکل اصلی این است که اگر روزی قوانین بین‌المللی بازدارنده برای این موضوع توسط نهادهای بین‌المللی وضع شود و در همین حال خشکسالی‌های ایران هم تشدید شده باشد، چه باید کرد؟ آیا ایران می‌تواند به برداشت بیشتر از منابع آب دریاهایی نظیر خلیج فارس و عمان بپردازد؟

همین حالا ایران در تأمین آب استان‌های جنوبی با مشکل مواجه است. به‌طوری که امسال شوری آب خوزستان چه بحرانی را در این استان و حتی کل کشور رقم زد. در این شرایط چه باید کرد؟

انوش نوری اسفندیاری، عضو شورای راهبردی اندیشکده تدبیر آب ایران در این خصوص به بیان این‌که شوری آب دریاها در اثر برداشت بی‌رویه و فعالیت‌های شیرین‌سازی در حال افزایش است، به«ایران» گفت: «این موضوع یک تهدید جدی برای محیط زیست است و قطعاً یک روز با تقویت قوانین بین‌المللی شاهد وضع محدودیت‌هایی بر این موضوع خواهیم بود.»

او ادامه داد: «سهم ایران از این فعالیت‌ها اندک است و امیداوریم که اگر روزی قوانین این حوزه سختگیرانه‌تر شد، شامل تمام کشورها شود. حتی کشورهایی که سهم بالایی در این زمینه دارند.» آخرین آمار نشان می‌دهد که روزانه حدود ۹۰ میلیون مترمکعب آب دریا در جهان شیرین‌سازی می‌شود که از این میزان حدود ۲۲ میلیون مترمکعب در خلیج فارس است. اما سهم ایران از این مقدار تنها ۲۰۰ هزار مترمکعب است.

نوری اسفندیاری علت این سهم اندک ایران از سیستم‌های آب شیرین کن دنیا را گران بودن آب تولیدی می‌داند و می‌گوید: «ایران در تمام این سال‌ها به منابع آب ارزان قیمت‌تر دسترسی داشته و به همین خاطر کمتر سراغ نمک زدایی و تصفیه آب دریاها رفته است. ضمن آن‌که هنوز در ایران یک فرصت برای تأمین بهتر و پایدار آب وجود دارد. فرصت اصلاح الگوی مصرف و سوق دادن آن به سمت مصرف بهینه. البته تصفیه فاضلاب نیز روش دیگری است که از شیرین‌سازی آب دریا مقرون به صرفه‌تر است و باید برای تأمین مصارف غیر شرب حتماً به سمت توسعه تصفیه فاضلاب و استفاده از محصول آن برویم. لذا فقط در شرایطی که مجبور باشیم باید از آب شیرین کن‌ها بهره ببریم و وزارت نیرو باید برای تعیین میزان نیاز ایران در سال‌های آتی به این بخش برنامه‌ریزی کند.»

بررسی‌ها نشان می‌دهد که در استان‌های جنوبی نظیر سیستان و بلوچستان ایران به بهره‌گیری از این امکان نیاز مبرم دارد.

هر یک متر مکعب آب شیرین دریا یک دلار هزینه دارد

در سال‌های اخیرعربستان سعودی حتی برای تأمین آب مصرفی کشاورزی به سمت تصفیه و نمک زدایی آب دریا رفت اما گران بودن این آب باعث شد که کشاورزی با این آب مقرون به صرفه نباشد و این طرح به پستو برود. با این حال اکنون کشورهای حاشیه خلیج فارس از این فرآیند برای تأمین آب شرب و صنعت استفاده می‌کنند. آبی گران قیمت که باز هم با جیب عرب‌ها همخوانی دارد.

در این باره هدایت فهمی معاون مدیـر کل دفتر بـرنـامه‌ریزی کلان آب و آبـفای وزارت نیـرو به«ایران» گفت: «درحال حاضر تولید هر یک متر مکعب آب شیرین دریا یک دلار هزینه دارد اما میانگین قیمت فروش آب در ایران کمتر از ۳ سنت در هر متر مکعب است.»

او سهم عربستان، امارات، امریکا و کویت را در این بخش بالاترین در دنیا دانست و اظهار کرد: «قیمت فروش آب در این کشور‌ها با هزینه تمام شده همخوانی دارد. اما در ایران یک شکاف بزرگ میان این دو ایجاد شده است. این کار هزینه و سرمایه زیادی نیاز دارد اما با این حال وزارت نیرو به دنبال راهکاری است که بتوانیم با حمایت از بخش خصوصی در زمینه استفاده از آب دریا ظرفیت‌سازی و حقابه‌سازی کنیم. ضمن آن‌که این کار تبعات سنگینی برای محیط زیست دارد و ما در ایجاد تأسیسات شیرین‌سازی به آنها توجه می‌کنیم.»

فهمی ادامه داد: «دولت برای ایجاد یک میلیارد متر مکعب شیرین‌سازی آب دریا برنامه‌ریزی کرده که امید است با حمایت بخش خصوصی این حقابه‌سازی برای کشور انجام شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که با حمایت دولت این فعالیت اقتصادی برای بخش خصوصی سودده است.»

عطیه لباف