ال‌پی‌جی، راهکاری برای کاهش آلودگی هوای کلانشهرها

آرش نهاوندی: بسیاری از کارشناسان بر غیراستانداردبودن بنزین و گازوئیل و حتی گاز سی‌ان‌اجی مصرفی در خودروهای ایران تأکید می‌کنند. به اعتقاد آنها بخش عمده‌ای از آلودگی هوای کلانشهرها در ایران ناشی از این سوخت‌های غیراستاندارد است.

در این میان برخی از کارشناسان، ازجمله منصور دفتریان رئیس انجمن مهندسی گاز ایران بر ضرورت جایگزینی سوخت «ال‌پی‌جی» به جای بنزین و گاز سی‌ان‌جی در خودروها تأکید می‌کنند. منصور دفتریان، رئیس انجمن مهندسی گاز ایران در گفت‌وگو با همشهری اظهار داشت: تلاش‌هایی که در راستای کاهش آلودگی هوا انجام گرفته اغلب نتیجه مناسبی به بار نیاورده است. در سال‌های اخیر اقداماتی جهت گاز‌سوز‌کردن خودروها انجام گرفته که کمتر با استقبال رانندگان تاکسی‌های شهری مواجه شده است چراکه مصرف گاز سی‌‌ان‌جی در خودروهای تاکسی، به‌ویژه در سربالایی‌ها سبب کاهش قدرت موتور می‌شود و علاوه بر آن استهلاک زودهنگام خودرو را درپی دارد. یکی از راهکارهایی که در گذشته برای کاهش آلودگی هوا پیشنهاد شده بود، استفاده از سوخت ال‌پی‌جی به جای سوخت سی‌ان‌جی بود. یکی از زیت‌های بارز سوخت ال‌پی‌جی نسبت به سی‌ان‌جی این است که استفاده از ال‌پی‌جی باعث افت قدرت موتور نمی‌شود.

ال‌پی‌جی یکی از محصولات جانبی صنعت نفت و شامل پروپان، پروپیلن، بوتان و بوتیلن در نسبت‌های مختلف است. قسمت عمده ال‌پی‌جی، از پروپان و بوتان با نسبتی تقریبا مساوی تشکیل شده است. در کشورهایی که نفت برداشت‌شده با مقدار قابل‌توجهی گاز همراه است، تولید ال‌پی‌جی از این گازها کاملاً به‌صرفه است. از ال‌پی‌جی بیشتر به‌عنوان سوخت جانشین برای وسایل نقلیه و گاه به‌عنوان سوخت مصرفی در بخش خانگی و تجاری استفاده می‌شود. وسایل نقلیه با سوخت ال‌پی‌جی نسبت به وسایل بنزین‌سوز و گازوئیل‌سوز آلودگی کمتری دارند. البته تا‌کنون در کشور ما اقدام خاصی در زمینه استفاده از سوخت ال‌پی‌جی انجام نگرفته است.

رئیس انجمن مهندسی گاز ایران افزود: برای کاهش آلودگی در سطح کلانشهرها نیازمند یک متولی هستیم که بتواند در سطح کلان، بر عملکرد دستگاه‌هایی که می‌توانند نقش مهمی در کنترل کیفیت و کاهش آلودگی هوا ایفا کنند، نظارت کند. مدیریت ناصحیح در زمینه حمل‌ونقل و تولید خودرو و واردات خودرو به کشور ازجمله اصلی‌ترین عوامل مؤثر در افزایش آلودگی کلانشهرهاهستند.

مهندس دفتریان درباره عوامل آلوده‌کننده هوا گفت: چند عامل در آلودگی هوا دخیل هستند، بنابراین نمی‌توان تنها کیفیت پایین بنزین تولید داخل را عامل اصلی آلودگی هوا دانست؛ البته این موضوع که کیفیت بنزین‌های مصرفی در ایران بالا نیست را کتمان نمی‌کنم اما عوامل دیگر نیز در این امر دخیل هستند؛ به‌عنوان مثال اکثر کشورهای جهان سعی در تولید و واردکردن خودروهای کم‌مصرف دارند اما در کشور ما تلاش می‌شود برای کاهش هزینه‌های خرید و واردات و تولید خودرو در کشور، خودروهای پرمصرف‌تر وارد شود. در سایر کشورها گام‌هایی در جهت تولید خودروهایی که در هر 100کیلومتر چهار لیتر بنزین می‌سوزانند انجام گرفته، درحالی‌که اکثر موتورسیکلت‌هایی که در سطح کلانشهرهای ما تردد دارند چهار لیتر بنزین در هر صدکیلومتر مصرف می‌کنند و می‌دانیم که خودروهای پرمصرف باعث آلودگی بیشتر هوا می‌شوند.

این کارشناس بخش گاز و نفت به تلاش‌های در حال انجام برای ارتقای کیفیت بنزین تولید داخل اشاره کرد و گفت: اخیرا در پالایشگاه اراک و چندین پالایشگاه دیگر در سطح کشور برنامه‌هایی جهت ارتقای کیفیت بنزین تولیدی داخل در حال پیگیری است؛ به‌عنوان مثال اکنون در پالایشگاه اراک کارهای مهمی جهت تغییر شاخص‌ها انجام می‌گیرد، همچنین دستگاه‌هایی نیز برای نصب در پالایشگاه‌ها جهت بهبود بنزین تولید داخل در حال خرید است.

مهندس دفتریان بر این نکته تأکید کرد که مقررات صرفه‌جویی در انرژی باید در کلانشهرها به اجرا درآید و گفت: باید به‌منظور جلوگیری از ورود هوای آلوده به داخل منازل، شرکت‌ها و ادارات، مقررات عایق‌بندی ساختمان‌ها و دو جداره کردن شیشه‌ها اجرا شود.

رئیس هیأت مدیره انجمن گاز ایران در ادامه افزود: یکی از عوامل آلودگی هوا در شهر تهران وجود کو‌ه‌های مرتفعی است که به مثابه سدی اطراف این کلانشهر را احاطه کرده‌اند و از جریان هوا در این کلانشهر به‌ویژه در زمستان و زمانی که هوای سرد بر جو حاکم می‌شود جلوگیری می‌کنند و همین امر نیز سبب جابه‌جا شدن هوا و ایجاد پدیده وارونگی هوا می‌شود به همین منظور باید از طرق مختلف به‌دنبال ایجاد جریان باد در شهر بود که یکی از این راهکارها نیز احداث دریاچه‌های مصنوعی در اطرف شهر است.مهندس دفتریان همچنین از وضعیت تولید خودرو در ایران انتقاد کرد و گفت: باید تدابیری اتخاذ کرد که در داخل کشور خودروهای کم مصرف تولید شود و همچنین باید با فرهنگسازی‌ شهروندان را به حضور در مراکز معاینه فنی به‌منظور تنظیم موتور خودروهای خود ترغیب کرد.

مهندس دفتریان ساخت دریاچه‌های مصنوعی را راهکار دیگر کاهش آلودگی در تهران دانست و گفت: برای کاهش آلودگی هوا راهکاری پیشنهاد داده‌ایم که البته شهرداری چنین دریاچه‌ای را در چیتگر در دست آبگیری دارد. اساس این راهکار تولید باد در سطح شهر با ساخت و احداث دریاچه‌های مصنوعی در پایتخت و مناطق پیرامون آن است چراکه ساکن بودن هوا منجر به ایجاد پدیده وارونگی هوا در فصل‌های سرد سال می‌شود. پدیده وارونگی در واقع به‌معنای جابه‌جاشدن هوای سطح زمین با هوای بالای سطح زمین است. البته طرح ساخت دریاچه‌های مصنوعی در تهران باید پس از بررسی نقشه‌های توپوگرافی تهران و جانمایی مناسب برای ساخت این دریاچه‌ها انجام گیرد. امروز نیز شاهد آن هستیم که شهرداری تهران در یک اقدام مثبت در حال ساخت دریاچه چیتگر است که می‌تواند تا حدود زیادی در کاهش آلودگی هوای منطقه22 نقش داشته باشد. البته برای ایجاد جریان باد در سطح شهر نیاز به ساخت 10تا 15دریاچه مصنوعی داریم که در این صورت، هم از میزان آلودگی‌ها در فصل زمستان کاسته خواهد شد و هم جذابیت‌های جدیدی در سطح شهر برای گردشگران ایجاد می‌شود.

آلودگی هوای تهران

آلودگی هوا با توجه به پیامدهای زیانبارش به یکی از ملموس‌ترین معضلات زیست‌محیطی تهران و چندین شهر دیگر ایران تبدیل شده‌است. آمارها نشان می‌دهد که در روزهای تشدید آلودگی هوای تهران، شمار بیماران تنفسی تا ۶۰درصد افزایش می‌یابد. بیشترین عامل مرتبط با تشدید بیماری‌های سیستم قلبی، عروقی و ریوی، افزایش آلاینده‌های دی‌اکسید گوگرد، ذرات معلق و مونواکسیدکربن است، به‌طوری که آلودگی هوا در تهران به‌طور متوسط موجب کاهش ۵ سال از عمر تهرانی‌ها شده‌است. بنابر نظر برخی از کارشناسان محیط‌زیست، نخستین زنگ خطر جدی درباره آلودگی هوای تهران در سال ۱۳۷۴ به صدا درآمد. در آن هنگام نزدیک به یکصد نفر از کارشناسان و مدرسان محیط‌زیست، جغرافیا و شهرسازی در پی نشستی در سالن اجتماعات پارک شهر تهران، متنی موسوم به «بیانیه هوای تهران ۷۴ »منتشر کردند که در آن برای نخستین بار از آلودگی هوای پایتخت به‌عنوان یک بحران ملی که راه مقابله با آن عزم ملی است، نام برده شد. در سال‌های پس از آن و در پی انعقاد قرارداد همکاری با آژانس ژاپنی جایکا توسط شهرداری تهران، بررسی‌های جامعی درخصوص آلودگی هوای تهران انجام و تدوین راهکارهای لازم برای بهبود وضع آلودگی هوا شروع شد. بنابراین پژوهش‌ها روزانه بالغ بر یک‌هزار و ۱۹۲‌تن مواد آلاینده در هوای تهران منتشر می‌شود. بیشترین این آلاینده‌ها مربوط به اکسیدهای گوگرد با انتشار 695تن در هر روز است که بعد از آن به‌ترتیب اکسیدهای نیتروژن، مونواکسیدکربن و هیدروکربن‌های سوخته نشده، عمده آلاینده‌های هوای تهران محسوب می‌شوند. براین ارقام باید ۱۶ تن ذرات لاستیک و ۷ تن آزبست لنت‌ترمزها را در سال اضافه کرد. در پی این مطالعات، برنامه‌ای تحت عنوان برنامه جامع مبارزه با آلودگی هوای تهران در سال ۱۳۷۹ طراحی و تصویب شد تا طبق این برنامه ظرف مدت ۱۰ سال هوای پایتخت به کیفیت سالم و قابل تنفس برسد.

این برنامه شامل هفت محور ذیل بود: استاندارد‌سازی‌ خودروهای نو، از رده خارج کردن خودروهای فرسوده،ارتقای حمل‌ونقل عمومی، بهبود کیفیت سوخت، معاینه فنی خودروها، مدیریت ترافیک و آموزش همگانی. این برنامه با همکاری وزارت صنایع، وزارت نفت، سازمان حفاظت محیط‌زیست، شهرداری تهران و پلیس راهنمایی و رانندگی به‌مورد اجرا درآمد.