وظایف و مسئولیت های گم شده  وزارت بهداشت و درمان در حوزه کنترل و پیشگیری از تصادفات رانندگی هزینه سنگینی برآن سازمان تحمیل کرده است. حدود ۳۵ درصد بودجه سلامت کشور صرف درمان مجروحین تصادفات رانندگی در کشور می شود. لذا واگذاری سلامت جسمی و روانی افراد در جامعه به وزارت بهداشت و درمان و مشارکت ان در کنترل و پیشگیری از تصادفات رانندگی از هزینه درمان ان می کاهد.

در بررسی علل تصادفات رانندگی همه کارشناسان و متخصصین این حوزه معتقدند که عوامل انسانی حدود ۷۰ تا ۹۰ در صد در کلیه تصادفات رانندگی نقش دارد و بیشترین درصد علل تصادفات رانندگی ما را به خود اختصاص داده است. با توجه به این موضوع عقل و منطق نیز حکم می کند که در بحث کنترل و پیشگیری از تصادفات رانندگی باید بیشتر روی عامل انسانی متمرکز شد.

حال سوال اینست که در مورد عامل انسانی چه اقداماتی در کشور صورت گرفته است؟ شایع ترین علل تصادفات ناشی از عوامل انسانی چیست؟ و وزارت بهداشت و درمان و اموزش پزشکی چه وظایف و مسئولیت های گم شده ای در کنترل و پیشگیری از تصادفات رانندگی دارد؟ برای پاسخ به این سوالات لازمست به طور مختصر علل تصادفات ناشی از عوامل انسانی را مرور کرد.

بررسی های کارشناسان نشان می دهد که شایعترین علل تصادفات ناشی از عوامل انسانی ضعف شدید فرهنگ ترافیکی به علت عدم آموزش و فرهنگ سازی در کشور است که تا کنون انجام نشده بر روی سایر عوامل نیز سایه افکنده است.

 برای اینکه یک رانندگی، ایمن و بدون نقص باشد لازم است فردی که پشت فرمان اتومبیل می نشیند از سلامت جسمی و روانی مناسبی برخوردار باشد و توجه وهوشیاری کامل در طول رانندگی داشته باشد، پس تمام عوامل که سلامت جسمی و روانی و هوشیاری فرد را تحت تاثیر قرار دهد منجر به تصادف خواهد شد.

از بیماری های جسمانی می توان به سه بیماری خیلی شایع در جامعه بیماری دیابت و فشار خون بالا و بیماریهای قلبی و عروقی اشاره نمود که ایجاد عوارض انها در پشت فرمان مانند افت یا افزایش قند خون و یا فشارخون و سکته قلبی و معزی فوق العاده خطرناک بوده و همچنین ضعف بینایی و یا ضعف و ناکارامدی برخی از اندام های موثر در رانندگی و... و. در صدی از تصادفات رانندگی ما را به خود اختصاص می دهد.

از بیماریهای اعصاب وروان می توان به اضطراب و افسردگی و اسکیزوفرنی و اعتیاد به مواد مخدر و محرک ویا الکل اشاره نمود و همچنین رفتارهای پرخاشگرانه ورانندگی تهاجمی، خشم و عصبانیت و استرس که زمینه را برای بروز تصادفات رانندگی فراهم می کند.

کارشناسان معتقدند که عوامل روانی در بروز تصادفات رانندگی در ایران نقش پررنگ تری دارد.

همچنین خستگی و خواب الودگی که طبق گزارشات پلیس راهور ناجا حدود ۴۰ درصد علل تصادفات رانندگی سفرهای نوروزی امسال نیز بوده است با توجه به اینکه در یاداشت قبلی به خستگی و خواب الودگی به طور مفصل اشاره شده است در اینجا فقط به چند نکته اشاره می شود. حدود ۷۱ درصد علل تصادفات رانندگی ناشی از خواب الودگی مربوط به سندرم ‌وقفه تنفسی (اپنه) حین خواب و نارکولپسی است. همچنین اختلالات خواب که در جامعه ما خیلی شایع است و ۹۵ در صد تشخیص داده نشده در جامعه باقی می ماند از دیگر علل خستگی و خواب الودگی محسوب می شود.

پس می توان نتیجه گرفت که خیلی از علل تصادفات رانندگی ما ناشی از عوامل انسانی مربوط به عدم وجود سلامت جسمی و روانی و هوشیاری کامل در رانندگی است و درصد زیادی از تصادفات ما را به خود اختصاص داده است بدون اینکه سازمان های مربوطه گام های موثری در این زمینه بردارند.

 جالب ابنجاست با توجه به اینکه سلامت جسمی و روانی افراد در کشور مربوط به وزارت بهداشت و درمان است و این سازمان می تواند نقش موثری در کنترل و پیشگیری از تصادفات رانندگی داشته باشد هنوز بعد از دهه ها کشتار و معلولیت و تلفات سنگین در کشور وظایف و مسئولیت های این سازمان در حوزه پیشگیری و کنترل تصادفات رانندگی تا به حال از سوی دولت هاو مجالس گذشته مشخص و اعلام نشده است

لذا به نظر می رسد سیاست ها در زمبنه کنترل و کاهش تصادفات رانندگی در کشور تا به حال ناقص و غیر کارشناسی و اشتباه بوده است تمام سازمان ها و ارگان ها و نهادها در این زمینه وظایف و مسئولیت هایی دارند که نه خودشان می دانند و نه به انها از سوی دولت ها اعلام شده است.

با توجه به اینکه امداد و نجات و کمک های اولیه وانتقال مصدومین تصادفات رانندگی به مراکز درمانی ودرمان انها مربوط به وزارت بهداشت و درمان می باشد ولی در زمینه پیشگیری و کنترل تصادفات هیچ مسیولیتی به او واگذار نشده و از این بابت هزینه سنگینی را متحمل می شود.

 لذا مشارکت در امر پیشگیری قطعا هزینه این سازمان را خیلی کاهش می دهد. لذا واگذاری سلامت جسمی و روانی افرادجامعه به وزارت بهداشت و درمان خیلی از مشکلات را در زمینه تصادفات رانندگی حل خواهد کرد وبه کاهش تصادفات رانندگی در کشور کمک خواهد کرد.

در ادامه به برخی از راهکارهای پیشنهادی کنترل و کاهش تصادفات رانندگی مربوط به وزارت بهداشت و درمان اشاره می شود.

تشکیل پرونده پزشکی الکترونیکی برای تک تک هموطنان و ثبت تمام اطلاعات پزشکی افراد از جمله سوابق بیماری و نتیجه معاینات و اقدامات پارا کلنیکی در ان. خوشبختانه این طرح ظاهرا از قبل شروع شده است. این سازمان می تواند با همکاری سازمان های دیگر گام های موثری را در کنترل و کاهش تصادفات رانندگی بردارد. لذا افرادی که صلاحیت رانندگی نداشته باشند به راحتی در ان سامانه شناسایی وحذف می شود.

مشارکت جدی در امر اموزش و اختصاص چند واحد درسی در دانشگاه های خود برای دانشجویان در زمینه بهداشت و ایمنی در رانندگی و فرهنگ ترافیک. برگزاری کلاس های اموزشی در زمینه بهداشت و ایمنی در رانندگی، مهارت های کنترل خشم و عصبانیت، امداد و نجات و کمک های اولیه، خستگی و خواب الودگی، استرس در رانندگی، روانشناسی در رانندگی، اعتیاد به مواد مخدر و محرک و الکل و مصرف برخی داروهای خواب اور و نقش انها در تصادفات رانندگی و ... برای اقشار مختلف در سطح جامعه.

غربالگری بیماری هایی که در تصادفات رانندگی نقش دارند و ارائه خدمات مشاوره ای، اموزشی و درمانی جهت کنترل و پیشگیری از عوارض انها.

ایجاد کلینبک های خواب و روانپزشکی در سطح کشور و ارائه مشاوره های لازم برای خانواده ها و افرادی که مشکلات روانی دارند.

شناسایی افرادی که اختلالات شخصیتی دارند و رانندگی تهاجمی انجام می دهند. وارائه اموزش ومشاوره روانشناسی ویا روانپزشکی.

بهتر است این سازمان در مورد سلامت جسمی و روانی در جامعه به دولت و مجلس راهکار ارائه دهد تا با اجرای ان بتواند به کمک سازمان های دیگر سطح سلامت عمومی را در جامعه ارتقائ بخشد.

امیدوارم دولت دوازدهم و مجلس شورای اسلامی بتوانند با اتخاذ تصمیمات صحیح وسیاست های جدید و کارامد گام های موثری در راستای کاهش تصادفات رانندگی در کشور بردارند. لازم به ذکر است در این راستا باید وظایف و مسئولیت های تمام سازمان ها و ارگان ها و نهادها در زمینه پیشگیری و کنترل تصادفات رانندگی تهیه و به انها ابلاغ شود.

مرتضی شمسی، پژوهشگر حوزه حمل و نقل، ترافیک و تصادفات رانندگی

مهر