یک کارشناس آموزشی گفت: معاون توسعه مدیریت و پشتیبانی وزارت آموزش و پرورش به تازگی از تولید و‌ توزیع حدود ۴۰ میلیون کتاب کمک‌ درسی و کمک آموزشی با قیمت میانگین ۵۰ هزارتومان در مدارس کشور خبر داده است. آماری تأمل برانگیز و البته در خور درنگ که فارغ از گردش مالی ۲ هزار میلیارد تومانی و مافیای تجاری آن، نشان از یک فاجعه در نظام آموزشی کشور دارد.

شهرام جمالی کارشناس آموزشی در گفتگو با ایلنا، در تحلیل مصوبه اخیر شورای عالی آموزش و‌ پرورش مبنی بر ایجاد ممنوعیتِ ورودِ تمامی مؤسسات علمی به بهانه برگزاری آزمون و همچنین تجویز و ارائه کتاب های کمک درسی در مقطع ابتدایی، گفت: بدون شک این اقدام را باید یکی از شجاعانه‌ترین اقدامات نظام آموزش و پرورش ایران در طول عمر این نظام‌ بنامیم؛ تصمیمی مبتنی بر تحولی پایدار و در جهت تحقق مطالبه چندین ساله دلسوزان و کنشگران صنفی نظام آموزش و پرورش که اگر به درستی اجرا شود، در آینده ای نه چندان دور، شاهد دستاوردهای مثبت آن در آموزش و تربیت کودکان خواهیم بود.

می توان به کمرنگ شدن کتاب‌های کمک درسی امیدوار بود
"منافع تجاری مؤسسات آموزشی" و "مافیای کنکور" سد راه مصوبه شورای عالی

وی با اشاره به اینکه اتخاد چنین سیاستی را باید گامی رو به جلو در بهبود عملکرد و کیفیت نظام آموزشی کشور ارزیابی کرد، افزود: آنطور که وزیر آموزش و پرورش گفته است، حذف آزمون‌ها فعلاً در پایه هفتم و ورودی متوسطه اول صورت گرفته و کلاس‌های کنکور و آزمون های تستی در متوسطه دوم همچنان سر جای خود هستند و حذف نشده اند.‌ با این حال همین مقدار حذف این آزمون ها نیز با توجه به اینکه بخشی از بازار کتاب های کمک درسی متکی به برگزاری این آزمون ها در مدارس بوده، قابل تقدیر است و می توان تا حدی نسبت به کمرنگ شدن انتشار این کتاب ها، امیدوار بود.

این کارشناس آموزش و پرورش ادامه داد: تصمیم شورای عالی آموزش و ‌پرورش، علاوه بر اینکه با موانعی از جمله منافع تجاری مؤسسات آموزشی و مافیای تولید و توزیع کتاب های کمک درسی و کنکور مواجه است، الزاماتی هم دارد که اگر به درستی شناسایی و برای آنها تدابیر مناسبی اندیشیده نشود، متأسفانه نمی توان به حذف کامل این تومور بدخیم از پیکره نظام آموزشی چندان خوشبین بود.

تولید ۴۰ میلیون کتاب کمک درسی، فاجعه ای در نظام آموزشی
ضعف نگارش کتاب های درسی، دلیل گستردگی کتبِ کمک درسی است

وی اضافه کرد: معاون توسعه مدیریت و پشتیبانی وزارت آموزش و پرورش اخیراً از تولید و‌ توزیع حدود ۴۰ میلیون کتاب کمک‌ درسی و کمک آموزشی با قیمت میانگین ۵۰ هزارتومان، در مدارس کشور خبر داده است. آماری تأمل برانگیز و البته در خور درنگ که فارغ از گردش مالی ۲ هزار میلیارد تومانی، مافیای تجاری آن، نشان از یک فاجعه در نظام آموزشی کشور دارد.

جمالی در ادامه خاطرنشان کرد: البته ناگفته نماند که بازار کتاب های کمک آموزشی در یک نظام عرضه و تقاضای پیچیده ای شکل و رونق گرفته است که شاید تحلیل و واکاوی آن بدون پژوهش های میدانی در سطح مدارس و خانواده ها اساساً نتایج دقیق و درستی را نشان ندهد. با این‌حال به نظر می رسد که برای تحلیل های واقع بینانه تر باید به دنبال پاسخی برای پرسش هایی از این دست بود که چرا سال به سال، تقاضا برای کتاب های کمک درسی افزایش می یابد؟ و چرا شمارگان آنها به این تعداد رسیده است؟ چه انگیزه ای برای تداوم‌ بازاری با این گردش مالی وجود دارد؟

وی یکی از دلایل حضور گسترده کتاب های کمک درسی در فرآیند آموزش را ضعف کتاب های درسی دانست و عنوان کرد: این ضعف عمدتاً شامل ضعف نگارش، کافی نبودن تمرین ها و همچنین تغییرات شکلی و محتواییِ گسترده ای است که تقریباً هر ساله دامن گیر کتاب ها می شود؛ اما بدون شک نمی توان اثربخشی برخی عناصر کلیدی آموزش و در رأس همه آنها «معلم» را در ارتباط با این موضوع نادیده گرفت.

معلم با دغدغه معیشت انگیزه خود را برای یاددهی از دست می دهد
نمی‌توان مانع تبلیغات گسترده بازاریابان کتب کمک آموزشی شد

 جمالی ضمن بیان این مطلب که مسأله دیگری که شاید مهم‌تر از ضعف کتاب های درسی باشد، مسأله «توانمندی معلمان» است، گفت: موضوعی که البته خود به عوامل گسترده دیگری ارتباط پیدا می کند؛ عواملی که هر چند بخشی از آنها را می‌توان در ارتباط با عدم توانمندی علمی مناسب برخی معلمان ارزیابی کرد که البته از همین رهگذر و با تدارک آموزش های مناسب و فرصت های مطالعاتی به معلمان می توان بخش مهمی از ضعف کتاب های درسی را جبران کرد.

وی ادامه داد: اما به نظر می رسد دلایل عمده این مسأله را باید در ارتباط با عوامل کاهش انگیزه معلمان جستجو کرد که از میان آنها عوامل معیشتی و منزلتی بسیار حائز اهمیت هستند؛ بدیهی است وقتی که اکثریت معلمان به لحاظ معیشتی و منزلتی، در جایگاه درست و شایسته ای قرار ندارند، انگیزه ی آنها نسبت به یاددهی، کاهش می یابد. در نتیجه ی این کاهش انگیزه، خانواده ها نیز احساس می کنند، کیفیت آموزشی فرزندانشان در مدرسه نمی تواند در سطح بالایی باشد و به همین دلیل به کتاب های کمک آموزشی روی می آورند.

نگارش کتاب‌های درسی بر اساس متوسط هوش دانش آموزان
برخی کتاب‌ها صرفا نتیجه گرا هستند نه تسهیل‌گر!

این کارشناس آموزشی بیان کرد: بنابراین تا زمانی که چنین احساسی در دانش آموز و خانواده او وجود دارد که با کتاب های کمک درسی در فرآیند یادگیری موفق تر عمل می کند، نه تنها کتاب های کمک‌درسی حذف نمی شوند بلکه هر سال انتشار آن‌ها در شمارگان بالاتری تداوم خواهد یافت و حتی اگر جلوی تبلیغات گسترده بازاریابان کتاب‌های کمک‌ آموزشی در سطح مدارس نیز گرفته شود، باز هم نمی توان مانع تبلیغات گسترده آن‌ها در رسانه­ های دیگر شد.‌

وی یکی از عمده ترین دلایلی که موافقان کتاب های غیردرسی در حمایت از انتشار این کتاب ها به آن استناد می کنند را نگارش کتاب های درسی بر اساس متوسط هوش و استعداد دانش آموزان عنوان کرد و گفت: ایراد مهم این شکل استدلال و یا شاید بهتر باشد بگوییم توجیه این‌ است که در واقع نقش و کارکرد معلم را در فرآیند یاددهی و یادگیری نادیده گرفته است.

جمالی ادامه داد: کتاب کمک درسی کتابی است که قرار است مفاهیم درسی را ساده و عمیق تر بیان کند تا این مفاهیم برای دانش آموزانی با سطح هوش و استعدادِ کمتر از حد متوسط نیز قابل فهم باشد. این دقیقاً همان نقش تسهیل‌گری است که در نظام آموزشی بر عهده معلم گذاشته شده است؛ اما معلمی که از هر نظر توانمند باشد تا بتواند نقش تسهیلگری خود را به بهترین شکل ایفا کند. از این رو کتاب های کمک درسی، اگر با چنین رویکردی تولید و منتشر شوند، در موارد بسیار محدودی که دانش آموز به معلم دسترسی ندارد، می توانند کارآیی خوبی داشته باشند و مفید نیز واقع شوند.

کتاب هایی با شمارگان ۱۰۰ هزار نسخه اما فاقد ویژگی تسهیلگری!
توانمند سازی معلمان باید جایگزین کتاب های کمک درسی شود

این کارشناس مسائل آموزشی ضمن اشاره به اینکه متأسفانه در حال حاضر بیشتر کتاب هایی که به اسم کتاب های کمک درسی تولید و توزیع می شوند، حتی فاقد ویژگیِ تسهیلگری هستند، تصریح کرد: به طور مثال کتاب‌هایی با عنوان «راهنمای گام به گام دروس» در مقاطع و پایه های مختلف تحصیلی که شامل پاسخ کامل سوالات کتاب درسی هستند، از این جهت که کاملاً نتیجه گرا بوده و مستقیماً به پاسخ سوالات می پردازند، کوچکترین کمکی به فرآیند یادگیری نمی کنند اما همین کتاب ها گاهاً با شمارگان ۱۰۰ هزار نسخه در جایگاه اول انتشارات کتاب های کمک درسی هستند.

وی با تاکید بر اینکه توانمندسازی معلمان باید به عنوان راهبردی بنیادین در حذف کتاب های کمک درسی مورد توجه مسئولان قرار گیرد، گفت: راهبردی که معطوف به تأمین آموزش معلمان بوده و در نهایت به افزایش انگیزه، کارآیی و اثربخشی آنان و بهبود کیفیت فرآیند آموزش بیانجامد.