زهره داودپور مدیرکل دفتر طرح‌های کالبدی وزارت راه و شهرسازی مجموعه سیاستگذاری‌های شهرسازی ریل‌پایه که در شورای‌عالی شهرسازی و معماری بر اساس اهداف کلان وزارت راه و شهرسازی در دستور کار قرار گرفت و در نهایت، منجر به مصوبه اخیر شورای‌عالی شهرسازی و معماری با موضوع سند شهرسازی ریل پایه شد را تشریح کرد.

داودپور گفت: با آغاز به کار دولت یازدهم و حضور آقای دکتر آخوندی، تاکیداتی به وجود آمد تا بتوانیم یکپارچگی بین خطوط ریلی درون و بیرون شهرها داشته باشیم. زیرا بحث دسترسی در قرن ۲۱ بسیار مهم است و در همین راستا نیز باید بتوانیم در حومه و همچنین درون شهرها و ارتباط بین‌ شهرها، استفاده از خطوط ریلی را به جای سفرهای جاده‌ای نهادینه کنیم.

مدیرکل دفتر طرح‌های کالبدی وزارت راه و شهرسازی پیاده‌سازی این روش را یکی از سیاست‌های اصلی وزارت راه و شهرسازی به ویژه پس از ادغام دو وزارتخانه راه و ترابری و مسکن و شهرسازی عنوان کرد و افزود: در کلانشهرهای دنیا می‌بینیم که نقش راه‌آهن در توزیع متناسب جمیعت و خدمات، درکل کشور و به ویژه در حومه کلانشهرها نقش موثری است و در ایران هنوز این فرهنگ در تمامی شهرها جا نیفتاده است و از این ظرفیت در اندازه‌های لازم استفاده نمی‌شود.  

وی در بیان ویژگی‌های حمل و نقل ریلی، گفت: یکی از ویژگی‌هایی که حمل و نقل ریلی دارد این است که ما نقاطی را برای توسعه متناسب انتخاب می‌کنیم. بدین‌معنا که ایستگاه‌های راه‌آهن را یک نقطه کانونی focal point تصور می‌کنیم که این نقاط کانونی در شبکه و جاده و حتی در سکونتگاه‌های غیررسمی و خودرو نیز وجود دارند و به نوعی می‌توانند در نظم بخشیدن به استقرار جمعیت کمک قابل‌توجهی انجام دهند.

داودپور با تاکید بر اینکه همواره در مقابل اجرای طرح شهرسازی ریل‌پایه به ویژه در شهرهای جدید، مقاومت‌هایی دیده می‌شد، گفت: زمانیکه شهرهای جدید در حال شکل‌گیری بودند بحث شهرسازی ریل‌پایه و استفاده از خطوط ریلی به عنوان یکی از شقوق اصلی حمل و نقل در آنها دیده شده بود که متاسفانه در هنگام شکل‌گیری هیچگاه رعایت نشدند. اما در دوره اخیر وزارت راه و شهرسازی با رویکرد آقای آخوندی این موضوع مورد توجه قرار گرفت و دنبال می‌شود.

مدیرکل دفتر طرح‌های کالبدی، شهرسازی ریل‌پایه را در دو سطح ملی و محلی قابل‌اجرا دانست و افزود: اثرگذاری شهرسازی ریل‌پایه در توزیع جمیعت در سطح ملی تا سطوح محلی و سفرهای درون‌شهری قابل مشاهده است. در سفرهای درون‌شهری موضوع TOD در تمامی کشورها مطرح است که تنها بر محور ریل متمرکز نیست و سایر شقوق حمل و نقل را نیز دربرمی‌گیرد و هدف از آن شهرسازی مبتنی بر حمل و نقل همگانی است که ریل یکی از انواع آن به حساب می‌آید.

داودپور تصریح کرد: حمل و نقل همگانی پرحجم موضوع TOD است که معمولا بروز بیرونی حمل و نقل پرحجم به ریل تعبیر می‌شود. TOD اصول دیگری را نیز مطرح می‌کند و می‌گوید که شهرها باید پیاده‌محور شوند، باید کاربری مختلط داشته باشند و این بحث، شامل مجموعه ای از نکاتی است که بیشتر در کشورهای آمریکای شمالی مدنظر بوده است.

مولف کتاب شهر مطلوب سالمندان گفت: در شهرسازی ریل‌پایه دو عنوانِ TOD ها که عموما در محدوده شهرها استفاده  می‌شوند و همچنین حمل و نقل ریل محور مطرح است.

وی ادامه داد: در بحث حمل و نقل حومه‌ای در استان تهران، روش کار به این صورت است که متروی تهران چگونه می‌تواند با کل مناطق پیرامون تهران ارتباط برقرار کند به نحوی که نه تنها آنها برای خدمات به تهران بیایند بلکه یکسری از خدمات نیز در خارج از شهر تهران نیز ارایه شود که ساکنان تهران بتوانند به آنجا بروند و تعامل دو سویه باشد.

داودپور تاکید کرد: لزومی ندارد که فقط افراد حاشیه تهران برای کار به تهران بیایند و برای اسکان به حاشیه‌ها بروند بلکه باید تعاملی دوسویه ایجاد شود. در بسیاری از کشورها این شیوه مرسوم است و پاسخگوی نیاز مردم خواهد بود.

مدیرکل دفتر طرح‌های کالبدی وزارت راه و شهرسازی با اشاره به تصویب کلیات شهرسازی ریل محور و یا شهرسازی مبتنی بر حمل و نقل همگانی در شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران، گفت: این موضوع همچنان در حال بررسی است که با کلیات آن موافقت شده است اما جزئیات آن، اینکه چگونه و در کجاها باید انجام شود موکول شده به بررسی در کمیته فنی طرح‌های فرادست تا در آنجا نکات مختلف آن، مورد بررسی اعضا قرار بگیرد و در نهایت به عنوان سند نهایی، بار دیگر به شورای‌عالی برود و در آنجا تصویب شود.

وی در بیان نحوه اجرایی‌شدن شهرسازی مبتنی بر حمل و نقل همگانی و همچنین شهرسازی ریل‌پایه در کشور، گفت: در برخی از شهرها این رویکرد عملیاتی شده است شهرهایی مثل همدان، رشت و چابهار از جمله شهرهایی هستند که طرح در آنها عملیاتی و اجرایی شده است که این برنامه و اجرایی‌شدن آن در کمیته مکانیابی ایستگاه‌های راه‌آهن انجام شد و محل ایستگاه‌های راه‌آهن و ریل به گونه‌ای است که محل ایستگاه بتواند پیوندی بین حمل و نقل درون‌شهری و برون‌شهری باشد. این طرح در بسیاری از شهرها در دستور کار قرار دارد.

داودپور شهرهای ارومیه و اردبیل را از جمله شهرهایی دانست که اجرای سیاست شهرسازی ریل محور در دستور کار آتی آنها قرار دارد. وی گفت: بررسی طرح‌های جامع دو شهر ارومیه و اردبیل در دستورکار است و مشاوران ریل به اضافه مشاوران شهرساز با هم در رابطه با چگونگی طراحی و اجرای آن گفتگو می‌کنند.

مدیرکل دفتر طرح های کالبدی وزارت راه و شهرسازی با تاکید بر آنکه زمانیکه نخستین ایستگاه‌های راه‌آهن ایجاد شد در دل شهرها بودند، گفت: ایستگاه‌های راه‌آهن تهران، تبریز و اهواز نقطه عطفی در شهرها بودند که باید حفظ شود اما در دوره‌های بعدی از آنجاییکه گرفتن زمین در داخل شهرها گران شد و در برخی موارد نیز مشکلاتی ایجاد کرد که باید با مشخص شدن نوع کاربری تعیین می شدند، راه آهن خیلی تمایل نداشت تا ایستگاه ها راه آهن را در دل شهرها بسازد.

داودپور ادامه داد: با سیاستی که هم اکنون وزارت راه و شهرسازی پیش گرفته است، در حال حاضر، راه آهن همکاری بسیار خوبی با ما دارد. اجرای سیاست شهرسازی ریل‌پایه سبب شد ایستگاه‌هایی که بیرون شهرها هستند، عملیاتی شود و بلافاصله بعد از یک توقف، مسافران به سایر مدهای حمل و نقل همچون ایستگاه های اتوبوس، مترو و سایر مدهای حمل و نقلی دسترسی پیدا کنند، چیزی که در همه جای دنیا وجود دارد. این سیاستی است که در دو سه ساله اخیر در برخی از شهرها به اجرا درآمده است.  

وی در بیان اجرایی شدن سیاست شهرسازی ریل پایه و مشکلاتی که به لحاظ شهرسازی و حتی جغرافیایی در این رابطه وجود دارد، گفت: معمولا در شهرهایی که از یک جمعیت مشخصی بالاتر هستند نیاز به حمل و نقل همگانی گسترش می‌یابد. همه اندازه شهر، حمل و نقل عمومی پرحجم را نیاز ندارند و این موضوع همواره مورد توجه است. به همین دلیل نیز، برنامه‌ریزی‌های فعلی به گونه‌ای است که حمل و نقل پرحجم را برای کلانشهرها و شهرهای میانی برنامه‌ریزی کنیم.

داودپور با اشاره به اینکه در بیشتر کشورهای دنیا سیاست شهرسازی ریل پایه فقط در شهرهای بزرگ و میانی دنبال نمی‌شود، افزود: ممکن است سیاستگذاران در برخی از شهرهای کوچک بنا به دلایلی از جمله رونق گردشگری و پتانسیل‌هایی که از این منظر در شهر وجود دارد یا حتی ویژگی‌های استقرار شهر که در ارتفاع متفاوتی قرار دارد همچون برخی از شهرهای کشور ایتالیا، این سیاست را دنبال کنند.

وی ادامه داد: شاهد هستیم که در کشورهایی که بر روی گردشگری متمرکز هستند و این صنعت در کشورشان رشد دارد همچون ایتالیا، استفاده از ریل، تله کابین و سایر مدهای حمل و نقلی بسیار مورد استفاده قرار دارد. البته اتخاذ این تصمیمات  در سطح کلان بستگی به سیاستگذاری های کلی هر کشوری دارد.

داودپور گفت: در ایران مصوبه‌ای هست که آن مصوبه می‌گوید شهرهای بالای یک میلیون نفر می‌توانند ریل داشته باشند. بنابراین اگر بخواهند از اعتبارات ملی استفاده کنند باید بالای یک میلیون نفر جمعیت داشته باشند.

وی خاطرنشان کرد: در برخی از شهرهای شمالی ایران، فرهنگ ریل و استفاده از این مد حمل و نقل وجود دارد ولی برخی از شهرهایی که خطوط ریلی از آنها نگذشته است فاقد این ویژگی هستند.

داودپور تصریح کرد: شهرهایی که فرهنگ ریلی دارند، می‌توانند این سیاست را مدنظر قرار دهند. اما عمده سیاستگذاری‌ها روی شهرهای بزرگ است تا بتواند ارتباط حومه را با شهر و بالعکس فراهم کند.

پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی