متاسفانه اخبار رسیده حاکی از بی‌توجهی دولت و سازمان برنامه به بخش ریلی در تنظیم برنامه ششم توسعه است. به نظر می‌رسد مدیران تصمیم‌ساز در سازمان برنامه توجهی به حمل‌و‌نقل ریلی به‌عنوان یکی از ارکان اصلی توسعه کشور ندارند و نسبت به تاثیر این صنعت درتوسعه کشورهای پیشرفته نیز بی توجه هستند و همچنان تفکر سنتی متکی به نفت در این سازمان حاکم است. همواره یکی از دغدغه‌های اصلی فعالان حاضر در صنعت حمل‌و‌نقل ریلی کشور رویکرد مقامات ارشد نظام به این صنعت و اقدامات عملی دولت‌ها در این حوزه است.



به خاطر دارم مقام معظم رهبری در سخنانی در حضور وزیر راه و تعدادی دیگر از مدیران کشور فرمودند «کامیون‌ها را از جاده‌ها جمع کنید. این همه زحمت کشیده شده تا بنادر کشور به راه‌آهن متصل شوند، آن وقت تمام بار بنادر را کامیون‌ها حمل می‌کنند. این سخن نشان دهنده میزان توجه مقام معظم رهبری به توسعه ریل در مقایسه با جاده است و باید چراغ راه در مسیر قانون‌گذاری و تدوین برنامه قرار گیرد. با وجود این حمایت‌های معنوی چرا هنوز در حوزه تدوین مقررات و حمایت عملی اتفاقی نیفتاده است؟ به نظر می‌رسد با توجه به رویکرد موجود ابتدا باید سوال دیگری را پاسخ داد و آن اینکه اساسا برای توسعه حمل‌و‌نقل ریلی باید اولویتی قائل شد؟

اگر نگاهی به کشورهای توسعه یافته در قاره آمریکا، اروپا و آسیا داشته باشیم، متوجه چند مطلب خواهیم شد:
- در تمامی این کشورها حمل‌و‌نقل ریلی جزو صنایع پیشرفته آن کشور محسوب شده و آن کشور‌ها در این صنعت دارای نام‌‌ونشان ومحصولات صادراتی هستند.
- در تمامی این کشورها از حدود 200 سال پیش کار در صنعت حمل‌و‌نقل ریلی آغاز و از حدود صد سال پیش توسعه این صنعت با جدیت بسیار بالایی پیگیری شده است.
- اساس توسعه شهرهای صنعتی و تجاری در تمامی این کشورها اتصال آنها به شبکه حمل‌و‌نقل ریلی و همچنین توسعه این شبکه در داخل شهرها در قالب حمل‌و‌نقل درون شهری بوده است.
- حمل‌و‌نقل و لجستیک بخش جدایی‌ناپذیر از تولید بوده و محصول خوب در قالب روش اقتصادی و ایمن حمل‌و‌نقل ریلی به بازارها عرضه شده است، چرا‌که در سایر روش‌های حمل‌و‌نقل هزینه حمل باعث غیر‌رقابتی شدن محصول در بازار خواهد شد.

با توجه به موارد فوق به نظر می‌رسد حمل‌و‌نقل ریلی با مصرف سوخت معادل 5 درصد حمل‌و‌نقل جاده‌ای و ایمنی بسیار بالاتر، همواره اولویت اول در سرمایه‌گذاری و سیاست‌گذاری‌های بخش دولتی در کشورهای پیشرفته را دارد.حال با توجه به لزوم توسعه هرچه بیشتر این صنعت، چرا تاکنون اقدام عملی در این راستا انجام نگرفته است؟ به نظر می‌رسد پاسخ این سوال بسیار ساده است. اولا ارزان بودن سوخت در کشور به دلیل منابع سرشار نفتی، ثانیا توسعه نیافته بودن کشور، ثالثا بی‌توجهی مدیران تصمیم‌ساز در کشور، رابعا نبود منابع مالی کافی برای سرمایه‌گذاری و نیاز کمتر حمل‌ونقل جاده‌ای به سرمایه‌گذاری توسط دولت در کوتاه مدت و...

در این بین مهم‌ترین عامل رایگان بودن نفت در کشور و در نتیجه ارزان بودن سوخت خودروها است. این به آن معناست که در کشور ما برای حمل‌و‌نقل اقتصادی کالا و مسافر سرمایه کشور با بازدهی 5 درصد سوزانده می‌شود و این در حالی است که اگر دولت کمی بلند‌مدت‌تر فکر کند می‌تواند با توسعه حمل‌و‌نقل ریلی این بازدهی را به میزان 95درصد افزایش دهد. همچنین کاهش تصادفات جاده‌ای و کشته‌های مرتبط با آن و افزایش ایمنی در حمل کالا از نتایج این سرمایه‌گذاری خواهد بود.با توجه به مطالب فوق اگر بپذیریم که با هدف هموار کردن مسیر توسعه کشور، حمل‌و‌نقل ریلی باید به‌عنوان اولویت اول در توسعه صنایع حمل‌و‌نقلی کشور قرار گیرد، لذا می‌توان پیشنهاد‌های ذیل تصویب در برنامه ششم توسعه ارائه کرد:

- شفاف کردن نقش دولت به‌عنوان سرمایه‌گذار اصلی در توسعه خطوط و زیر‌ساخت‌های ریلی کشور
- راه‌اندازی صندوقی با هدف حمایت از دولت و بخش خصوصی برای توسعه این صنعت از محل فروش نفت به‌صورت مستقیم
- تخصیص بودجه توسعه راه آهن از محل مالیات مستقیم بر مصرف سوخت
- در نظر گرفتن معافیت‌های مالیاتی برای شرکت‌های فعال در حوزه حمل‌و‌نقل ریلی
- کاهش مالیات بر ارزش افزوده در حمل‌و‌نقل بار، مسافر و خدمات وابسته به صنعت حمل‌و‌نقل ریلی
- تخصیص وام‌های کم‌بهره به طرح‌های سرمایه‌گذاری در صنعت ریلی
- کاهش تدریجی سهم راه‌آهن جمهوری اسلامی از درآمدهای بخش مسافری و باری (کاهش حق دسترسی)
- آزاد‌سازی قیمت‌ها در بخش بار و مسافر و رقابتی شدن بازار
- افزایش تدریجی قیمت سوخت تا سقف قیمت‌های جهانی حداکثر ظرف سه سال
- بازبینی سیاست‌های کلان توسعه کشور با درنظر گرفتن مزیت‌های صنعت حمل‌و‌نقل ریلی
- تبدیل شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی و سایر سازمان‌های دولتی فعال در حوزه ساخت و توسعه خطوط و ناوگان به یک وزارتخانه مستقل در دولت
 

 وحید رضا باقری
قائم مقام گروه صنعتی ریل پرداز