شهرداری تهران با مسیریابی اولیه برای اجرای مُد جدید حمل‌و‌نقل عمومی، در نظر دارد «قطار سبک شهری» در محدوده «تهران قدیم» راه‌اندازی کند. این سیستم که مکمل شبکه حمل‌و‌نقل شهرهای بزرگ جهان است تا سه برابر اتوبوس قابلیت حمل مسافر دارد و زودتر و ارزان‌تر از مترو به بهره‌برداری می‌رسد. معابر دو منطقه بزرگ در قلب تهران، گزینه‌های اولین خط قطار سبک هستند که با ایجاد آن، سه هدف «افزایش پیاده‌راه‌ها»، «اعمال محدودیت تردد خودروهای شخصی» و «بازسازی ساختار گردشگری محدوده مرکزی پایتخت» همزمان محقق می‌شود.

 شهرداری تهران با استناد به مطالعه سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر، تصمیم گرفته محدوده «تهران قدیم» را برای تردد ساکنان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای این بخش از شهر، به مد جدید حمل‌ونقل عمومی-سیستم واسط مترو و اتوبوس- مجهز کند.

این محدوده پایتخت، از مناطق «مرکزی، تاریخی و قدیمی» شهر تهران تشکیل شده که چون محله‌های موجود در آن از یکسو نیازمند «تجدیدساختار سکونت و احیای ظرفیت گردشگری و تفریحی» است و از سوی دیگر ظرفیت لازم برای «بهبود امکانات رفت و آمد به‌عنوان پیش‌نیاز تسهیل زندگی روزانه و شبانه» را ندارد، مقرر شده یکی از سیستم‌های رایج دنیا در حوزه حمل‌و‌نقل عمومی تحت عنوان «قطار سبک شهری» در این مناطق احداث شود.

«تهران قدیم» یا همان «محدوده مرکزی»، اواخر سال گذشته به‌عنوان نقاط «شب‌مُرده» پایتخت و مملو از ساختمان‌های اداری زیر ذره‌بین شهرداری قرار گرفت و مدیران شهری آن زمان اعلام کردند، برای افزایش طول زندگی عمومی به ساعات شب، قصد دارند با اجرای طرح Down Town، فضاهای شهری این محدوده را مساعد کنند.

هم‌اکنون مسیریابی‌ برای احداث قطار سبک شهری در مناطق 11 و 12، اولین گام عملیاتی برای بازسازی ساختار محدوده تهران قدیم محسوب می‌شود که مطابق اعلام شهردار تهران، تا پایان سال 95، حداقل یک خط از این سیستم راه‌اندازی می‌شود.

گزارش «دنیای اقتصاد» از بررسی‌های مطالعاتی درباره سیستم LRT (قطار سبک شهری) حاکی است: براساس تجربه بسیاری از کشورها، در مناطق مرکزی تهران که توسعه شبکه حمل‌ونقل عمومی با محدودیت فیزیکی مواجه است، به کمک قطار سبک شهری می‌توان حداکثر امکان تردد را با حداقل مداخله در ساختار معابر، ایجاد کرد.

هزینه احداث هر کیلومتر قطار سبک‌ شهری 10 درصد ارزان‌تر از مترو و ظرفیت حمل مسافر آن 3برابر اتوبوس است و حداقل 5 هزار مسافر در ساعت با این سیستم می‌تواند جابه‌جا شود. ضمن آنکه نصب و بهره‌برداری از تجهیزات قطار سبک شهری نیز 6 ماه زودتر از مدت متوسط 2 ساله ساخت خط مترو زمان می‌برد. ساخت هر کیلومتر مترو در تهران حداقل 80 میلیارد تومان هزینه دارد.

این سیستم در شهرهای بزرگ جهان به عنوان رگ‌های فرعی شبکه حمل و نقل عمومی، کار مترو به‌عنوان قلب شبکه را تکمیل می‌کنند.

قطار سبک شهری که مطالعات شهرداری، آن را «تندرو پاک» نام‌گذاری کرده، با نیروی برق حرکت می‌کند و به دلیل عدم مصرف سوخت دیزلی، کاملا با شرایط بحرانی محیط‌زیست تهران آلوده سازگار است.

شهرداری تهران در طرح توجیهی احداث قطار سبک شهری، به جذابیت سرمایه‌گذاری بخش خصوصی روی این سیستم حمل‌ونقل عمومی تاکید کرده و یکی از اهداف این طرح را «افزایش پیاده‌ راه در میادین و محله‌های قدیمی شهر در کنار اعمال ممنوعیت استفاده از خودروهای شخصی در این معابر» برشمرده است.

پس از سفر شهردار تهران به مجارستان سخن از ورود وسیله نقلیه عمومی جدیدی به پایتخت شد. شهردار تهران پس از پایان این سفر وعده داد در صورتی که اعضای شورای شهر موافقت کنند اولین خط LRT را تا پایان سال ۹۵ به بهره‌برداری برساند.

قطار سبک شهری به‌عنوان یک مد حمل‌و‌نقل واسط بین شبکه مترو و اتوبوسرانی ایفای نقش می‌کند. ویژگی‌هایی همچون زیست‌محیطی، قابل اعتماد بودن، ایمنی بالا و... از جمله مزایای بسیار این مد حمل‌ونقل بوده که موجب رشد و گسترش روزافزون این وسیله در اکثر کشورهای توسعه‌‌یافته و در حال توسعه شده است.

مطالعات توجیهی قطار سبک شهری در سال ۱۳۹۲ تحت عنوان پروژه «تند راه پارک شهر تهران» در سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران به انجام رسید. بر اساس نتایج این مطالعات استفاده از این مد حمل‌ونقل به‌عنوان یک مد، واسط بین مترو و اتوبوس‌های بی‌آرتی برای شهر تهران توصیه شده است.

همچنین بر اساس مطالعات اقتصادی انجام شده، قطار سبک شهری با توجه به حجم سرمایه‌گذاری و بازگشت سرمایه، دارای توجیه قابل قبول اقتصادی، مالی و پروژه‌ای جذاب برای سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی در مقایسه با سایر سیستم‌های حمل‌و‌نقل عمومی است.

کارکرد ویژه سامانه قطار سبک شهری در بافت تاریخی شهر تهران

«طرح توسعه و آمایش منطقه ۱۲ با رویکرد توسعه گردشگری» در برنامه ۵ ساله دوم شهرداری تهران به‌عنوان یکی از پروژه‌های استراتژیک تعریف و مدنظر قرار گرفته است. از جمله اهداف کلیدی این طرح می‌توان به بازگرداندن سکونت به بافت تاریخی و احیای زندگی شبانه، مرمت و احیای بافت تاریخی، ایجاد فضاهای ارزشمند شهری با اجرای طرح‌های آرام سازی و پیاده راهسازی در میادین و معابر مهم و واجد ارزش و توسعه گردشگری اشاره کرد.

یکی از مهم‌ترین پیش‌نیازهای لازم برای تحقق اهداف فوق، ساماندهی، نظم بخشی و آرام‌سازی ترافیکی در بافت و محدوده پیرامونی آن و فراهم کردن سامانه‌های حمل‌و‌نقل عمومی مناسب برای ساکنان، کسبه و گردشگران است.

شهرداری تهران معتقد است که توسعه حمل‌و‌نقل عمومی در این محدوده (مناطق ۱۱و ۱۲) بر پایه قطار سبک شهری (LRT) پاسخی روزآمد برای این نیاز طرح توسعه و آمایش منطقه ۱۲ است. نکته قابل ملاحظه در این خصوص این است که ساماندهی ترافیک در این محدوده مستلزم مداخلات حداکثری ترافیکی (تغییر جهات ترافیکی) است که اجرای قطار سبک شهری به‌عنوان پیش نیاز این اقدامات می‌تواند در کاهش تبعات اجتماعی این گونه مداخلات و تامین رضایت شهروندان نقش بسزایی داشته باشد.

مسیریابی اولیه

در مطالعات اولیه قطارهای سبک شهری مسیرهایی هم برای احداث LRT در محدوده مناطق ۱۱ و ۱۲ (بافت تاریخی تهران) پیشنهاد شده است.

انتخاب مسیر‌ها بر اساس وجود تقاضای سفر با توجه به مدهای حمل‌و‌نقل موجود، توجه به عرض معابر و امکان تامین معبر کافی و حداقلی برای سایر مدهای حمل‌و‌نقلی، ایجاد حلقه‌های متعدد و متقاطع برای پاسخگویی به سفرهای ساکنان، کسبه و گردشگران، ایجاد پوشش مضاعف در بافت متراکم بازار با توجه به حجم بیش از حد مسافر در این محدوده، ایجاد حلقه‌های ارتباطی بین میادین مهم محدوده با توجه به نقش میادین به‌عنوان پایانه‌های جابه‌جایی مسافر، ایجاد زمینه آرام‌سازی و پیاده راه‌سازی محورهای در دست اقدام نظیر جمهوری، ناصرخسرو، پانزده خرداد، لاله‌زار، خیام، ایجاد زمینه آرام‌سازی و پیاده راه‌سازی میادین مهم محدوده طرح شامل میادین بهارستان، امام‌خمینی، منیریه و محمدیه بوده است.

این مسیر‌ها پیشنهاد‌های اولیه بوده و امکان تغییر آن در مطالعات فنی و اقتصادی نهایی وجود دارد.

تهران به LRT،BRTو مترو نیاز دارد

اما هزینه‌های این سیستم جدید حمل‌و‌نقلی چه تفاوتی با مترو و BRTدارد و کدام برای تهرانی‌ها به صرفه‌تر است؟ محمد باقر قالیباف شهردار تهران در این رابطه به «دنیای اقتصاد» گفت: در محاسبات قیمت احداث یک کیلومتر LRT در مقابل مترو بسیار ارزان‌تر است اما این مقایسه غلطی است؛ چرا که باید هزینه تمام‌شده در حمل‌و‌نقل عمومی را بر میزان جمعیتی که آن وسیله جابه‌جا می‌کند تقسیم کنیم و به این مقوله به ازای هر مسافر نگاه کنیم. این‌گونه محاسبه کنیم، شاهد هستیم که مترو اقتصادی‌ترین حمل‌ونقل است اما در نقاطی که امکان توسعه شبکه مترو وجود ندارد، LRT می‌تواند جابه‌جایی مسافران را انجام دهد.

وی تاکید کرد: در اینجا موضوعات زیباسازی، معماری و شهرسازی نیز مطرح است. از این رو هم‌اکنون با دوستان در شورای شهر روی این موضوع کار می‌کنیم تا لایحه‌ای را ارائه دهیم و بتوانیم از LRT در مرکز شهر و مناطق ۱۱ و ۱۲ استفاده کنیم تا به دنبال آن محدودیت بیشتری برای ورود خودروهای شخصی اعمال کنیم. قالیباف درباره جذابیت بخش خصوصی برای ورود به حوزه حمل‌و‌نقل عمومی نیز تاکید کرد: شهرداری تهران به ازای طول مسافتی که هر مسافر طی می‌کند، هزینه‌ها را طبق نرخ‌های جهانی تامین می‌کند، از این رو هم‌اکنون بخش خصوصی انگیزه پیدا کرده است تا به این عرصه ورود پیدا کند.

اما احمد دنیامالی، رئیس کمیسیون عمران شورای شهر تهران کمی با احتیاط بیشتری درباره نیاز تهران به LRT سخن گفت.

دنیامالی با بیان اینکه احداث LRT کار سختی نیست اما ما در فرهنگ رانندگی روی سطح خیابان‌ها مشکلات بسیاری داریم به «دنیای اقتصاد» گفت: باید برای احداث LRT با دقت بیشتری تصمیم‌گیری کنیم، هرچند هزینه‌های احداث آن نسبت به مترو بسیار پایین‌تر است اما کشورهایی که از این سیستم جابه‌جایی استفاده می‌کنند سال‌ها است که این خطوط را احداث کرده‌اند و بیشتر بلوک شرق و کشورهایی که با نظام بلوک شرق اداره می‌شوند از این سیستم حمل‌و‌نقلی استفاده می‌کنند. باید دید با توجه به ازدحام خیابان‌ها و کیفیت مهندسی خیابان‌های تهران آیا LRT می‌تواند پاسخگوی مشکلات ترافیکی پایتخت باشد.

دنیامالی در خصوص اینکه جذابیت این طرح برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی چیست، گفت: هنوز هیچ مطالعاتی برای توجیه تجاری و اقتصادی LRTمنتشر نشده است که متوجه شویم چه جذابیتی می‌تواند برای بخش خصوصی داشته باشد.

به‌طور عمومی چون هزینه‌های حمل‌و‌نقل عمومی باید پایین باشد نباید برای بخش خصوصی صرفه اقتصادی داشته باشد، مگر آنکه بلیتLRTرا با شهروندان به‌طور مثال هزار تومان حساب کنیم و برای بازگشت سرمایه این بلیت به ازای هر مسافر ۱۰ هزار تومان در نظر بگیریم و مابه‌التفاوت آن را یارانه دهیم که باید با همکاری دولت و شهرداری این اتفاق بیفتد.

رئیس کمیسیون عمران شورا تاکید کرد: اگر قرار باشد بخش خصوصی خودش تجهیزات را خریداری کند و از محل بلیت‌فروشی درآمد داشته باشد 100 درصد اقتصادی نیست و باید برای جلب بخش خصوصی برای ساخت و بهره‌وری دولت و شهرداری یارانه پرداخت کند.

اقبال‌شاکری، عضو کمیسیون عمران و حمل‌و‌نقل شورای شهر تهران در این باره مسیرخیابان ۱۵خرداد را برای احداث نخستین خط LRT پیشنهاد کرد و به «دنیای اقتصاد» گفت: در طرح جامع حمل‌و‌نقل و ترافیک شهر تهران یک خط قطار سبک شهری پیش‌بینی شده است اما می‌توان در حال حاضر که طرح جامع در حال بازبینی است، به این سیستم حمل‌و‌نقلی هم توجه کرد.

شاکری معتقد است در تهران نسبت به ال‌آر‌تی کم‌لطفی شده است. در حالی که پیشنهادهای مطالعاتی برای احداث این سیستم از سوی چند پژوهشکده دانشگاهی داده شده بود.

وی با تاکید بر اینکه ال‌آر‌تی جزو سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی «انبوه»بر است، می‌گوید: این طرح باید با نگاه منفعت کلی شهر ارزیابی شود و مطالعات منوریل هم در کنار آن دیده شود. اما متاسفانه در رد و قبول برخی از طرح‌ها نگاه سیاسی به میان می‌آید. در حال حاضر مطالعات منوریل برای ۵ کلان‌شهر انجام شده است.

شاکری با توجه به تجربه و سابقه کشورهای اروپایی در ساخت و استفاده از LRT گفت: برای توسعه LRT مشکلی در برقراری ارتباط با کشورهای اروپایی وجود ندارد و منابع مالی کافی برای انتقال فناوری مورد نظر وجود دارد و مهم‌ترین مساله، نتیجه‌گیری بر سر استفاده از LRT در کریدورهای شهر تهران است.

LRT اولویت تهران نیست

ابوالفضل قناعتی، عضو هیات رئیسه شورای شهر تهران LRT را چندان در اولویت پایتخت ندانست و گفت: بهتر است بیشتر اعتبارات توسعه حمل‌و‌نقل عمومی در حوزه مترو تعریف شود.

او با اشاره به پیشنهاد احداث LRT از سوی شهردار تهران گفت: این سیستم حمل‌و‌نقلی جدید عملکردی همانند BRT دارد اما قطارهای آن در مسیر ریل‌گذاری شده حرکت می‌کند.

این عضو شورای شهر تهران درباره اینکه کدام مناطق مناسب احداثLRT هستند گفت: یک مسیر می‌تواند در منطقه 22 نزدیکی دریاچه چیتگر تعریف شود یا اگر مراکز تفریحی فرهنگی تپه‌های عباس‌آباد تکمیل شد این محدوده به LRT مجهز شود.

مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران هم با استقبال از پیشنهاد احداث LRT در تهران گفت: می‌توان از خطوط ویژه اتوبوس‌های BRT برای تردد این وسیله نقلیه عمومی استفاده کرد.

او ادامه داد: امکان احداث LRT در تهران وجود دارد و یکی از ضرورت‌های شهر تهران، استفاده از وسیله نقلیه عمومی پاک در سطح شهر است.

رئیس شورای شهر تهران با بیان اینکه LRTها از برق استفاده می‌کنند، گفت: این باعث می‌شود که دیگر از سوخت دیزلی و گازی استفاده نشود و از انرژی پاک برای رفت‌وآمد‌ها استفاده شود.

به گفته رئیس شورای شهرتهران، LRT یک وسیله نقلیه عمومی پاک و انبوه‌بر است و امکان استفاده آن در پایتخت وجود دارد.

دنیای اقتصاد