در حال حاضر یکی از راه‌های جایگزین که ایمنی و سهولت بیشتری را در حمل‌ونقل ایفا می‌کند روش حمل به طریقه کانتینری است که کانتینرهای مخزن‌دار یکی از زیرمجموعه‌های این نوع حمل‌ونقل است و در حدود 4 دهه است که در دنیا متداول شده و روز به روز نیز در حمل انواع کالاها (جامد، مایع و گاز) در صنایع مختلف نفت و گاز، پتروشیمی و مواد شیمیایی، صنایع غذایی، کشاورزی و دارویی در حال توسعه است.
 اهمیت این نوع از حمل کالا به حدی بوده که حتی ارگانی تحت عنوان سازمان بین‌المللی کانتینرهای مخزن‌دار (ITCO)1 در انگلستان تاسیس شده و در سال 2011 نیز در آسیا انجمن کانتینرهای مخزن‌دار آسیا (ATCA)2 در کشور سنگاپور بنا نهاده شده است. اعضای ITCO متشکل از 120 عضو از 27 کشور جهان در 5 دسته کاری بهره‌برداران، اجاره‌کنندگان، سازندگان، ارائه خدمات و بازرسی هستند.
در مقایسه با روش‌های قدیمی حمل‌ونقل، استفاده از کانتینرهای مخزن‌دار دارای فواید مشهودی ازجمله سرمایه‌گذاری کم، ظرفیت حمل بالا و از نظر ایمنی و محیط‌زیست انطباق آن با استانداردهای معتبر بین‌المللی است. کانتینرهای مخزن‌دار تنها نیازمند یک بار بارگیری و تخلیه هستند و تا انتهای مقصد محفوظ باقی می‌مانند. همچنین استفاده از این نوع کانتینرها، زمان حمل‌ونقل، هزینه‌های جابه‌جایی و نیروی کار را به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهد.
مطابق اطلاعات درج شده در سایت ATCA تعداد تخمینی کانتینرهای مخزن‌دار دنیا در سال 2011 حدود 250 هزار کانتینر است که حجمی معادل 70 درصد کل این کانتینرها در اروپا و چین و آمریکا متمرکز شده‌اند و تنها 30 درصد در سایر کشورها است که از این مقدار نیز 21 درصد در 6 کشور سنگاپور، ژاپن، تایوان، کره‌جنوبی، تایلند و مالزی بوده و تنها 8 درصد یعنی تنها 20 هزار عدد در منطقه خاورمیانه که به دلیل وجود منابع نفتی یکی از پتانسیل‌های خوب برای استفاده از این نوع کانتینرها است وجود دارد.
در گزارش دیگری نیز در جلسه عمومی ATCO در نوامبر 2012 یکی از اعضا تعداد کانتینرهای مخزن‌دار ایزو را تا پایان سال 2011 با خطای تقریبی 10 درصد بین 310 تا 350 هزار عدد تخمین زده است.
 همچنین عنوان شده که با وجود پایین آمدن نرخ تولید حدود 20 تا 30 درصدی در سال 2012 تعداد کانتینرهای مخزن‌دار تا پایان سال 2012 به 340 تا 380 هزار عدد خواهد رسید. همچنین در این جلسه تعداد تولید کانتینرهای مخزن‌دار در نقاط مختلف دنیا و تعداد کانتینرهای اسقاط در سال 2012 به‌طور تخمینی به شکل جدول شماره 2 اعلام شده است.
پاورقی:
1- International Tank Container Organization
2- Asia Tank Container Association


 بررسی تطبیقی استفاده از کانتینر مخزن‌دار در  چین و هند
مرکز تحقیقات و آموزش راه‌آهن در گزارشی کارشناسی ضمن بررسی مزایای این کانتینرها برای حمل سوخت و کالا به مطالعه تطبیقی حداقل 2 کشور که از کانتینرهای مخزن‌دار استفاده می‌کنند پرداخته است. این مطالعات نشان می‌دهد ایران نیز باید به‌سرعت به خیل استفاده‌کنندگان از این کانتینرها بپیوندد.
مرکز تحقیقات راه‌آهن در گزارش کارشناسی با مطالعه دو کشور چین و هند به معرفی گسترده‌ترین حمل‌ونقل ترکیبی و کانتینری موجود پرداخته است.
در این گزارش آمده است، چین چهارمین کشور دنیا از لحاظ مساحت و اولین کشور دنیا از نظر جمعیت است. این کشور از نظر راه آبی، جاده‌ای و راه‌آهن به ترتیب در رتبه‌های اول و دوم و سوم دنیا قرار دارد.
راه‌آهن چین با طول 79 هزار و 687 کیلومتر خط آهن (عرض خط در راه‌آهن چین 3 دسته 1435، 1000 و 750 میلی‌متر است.) به 18 ناحیه از لحاظ جغرافیایی تقسیم شده که تحت نظارت وزارت راه‌آهن اداره می‌شود. دارای 5 هزار و 470 ایستگاه است که در 1753 ایستگاه امکانات مسافری و در 2923 ایستگاه امکانات باری و 398 ایستگاه دارای امکانات حمل کانتینری است. در سال 2008 ناوگان باری چین دارای 584.961 واگن باری بوده که در مقایسه با سال 2007، 4/ 2 درصد رشد داشته است. میزان بار جابه‌جا شده توسط این ناوگان در همان سال معادل 3/ 3 میلیارد تن بوده که از این مقدار معادل 69/ 66 میلیون تن مربوط به حمل کانتینری بوده است که در مقایسه با سال 2007 به مقدار 3/ 6 درصد کاهش داشته است.

  حمل و نقل ترکیبی و کانتینر
این گزارش می‌افزاید، حمل‌ونقل ترکیبی در چین روند رو به رشد و توسعه‌ای را در پیش‌رو دارد، به‌عنوان نمونه در سال 1992 تعداد 9 پایانه کانتینری در مسیر Altau-Pass به سمت روسیه ایجاد شد، این پایانه‌ها در 9 بندر واقع شده‌اند؛ استفاده از این مسیر فاصله ترانزیت از ژاپن به اروپا را 2700 کیلومتر کاهش می‌دهد، همچنین در سال 1997 طرح توجیهی برای اتصال سواحل شرقی چین به شمال شرقی اروپا تهیه شد. در همین راستا طراحی واگن‌های کانتینربر که امکان حرکت با سرعت 120 کیلومتر بر ساعت را دارد نیز در چین انجام و به مرحله تولید رسید. در مارس 2005 امکان حمل کالاهای کانتینری بین آسیای شرقی و اروپا (از چین تا فرانکفورت آلمان) با طی مسافت 9800 کیلومتر در 17 روز فراهم شده است.
ساخت کانتینر در چین از سال 1980 آغاز و از سال 1993 ساخت حجم‌های مختلف و صادرات آن به دیگر کشورها شروع شد، به طوری که در سال 2011 چین به بزرگ‌ترین تولیدکننده و فروشنده کانتینر در سطح جهان تبدیل شد.
در حال حاضر چین به خوبی توانایی طراحی، ساخت و نیز راه‌اندازی خط تولید انواع کانتینر معمولی، مخزن‌دار و غیره را در سطح استانداردهای بین‌المللی دارا است و پیشرفت‌های خوبی در این زمینه داشته است.
در ادامه این گزارش آمده است، بیش از 80 سازنده انواع کانتینر در سراسر چین و خطوط ساحلی آن پراکنده است که بیش از 90 درصد آنها سازندگان مشترک چینی- خارجی است و به دلیل قیمت تمام شده پایین‌تر حدود 96 درصد تولید کل کانتینرهای دنیا در دست چین است، از سویی دیگر با افزایش روز افزون رشد اقتصادی و تجارت خارجی، حمل و نقل به وسیله کانتینر نیز رشد فزاینده‌ای یافته است.
از سال 2011 تا کنون توسعه بازار کانتینر روندی پیوسته صعودی داشته است. در سال 2011 کل کانتینرهای موجود در دنیا بیش از 2/ 3 میلیون TEU بوده که بیش از 90 درصد آنها برای چین بوده است.
در حمل‌ونقل مواد شیمیایی مایع در مسافت‌های کوتاه اصولا از بشکه‌ و کانتینرهای مخزن‌دار استفاده می‌شود. در حمل‌ونقل این محموله‌ها در مسافت‌های طولانی از یکی از روش‌های خط لوله، تانکرهای معمولی، کانتینرهای مخزن‌دار یا بشکه استفاده می‌شود. کانتینرهای مخزن‌دار که با عنوان تانکرهای ISO نیز نامیده می‌شوند برای حمل‌ونقل ترکیبی طراحی شده‌اند. این نوع کانتینر برای حمل‌ونقل ترکیبی برای حمل مواد و فرآورده‌های نفتی و شیمیایی بسیار مفید است. به عبارت بهتر؛ این نوع تانکرها روشی ایمن برای جابه‌جایی کالاها به ویژه مواد خطرناک هستند. محموله‌هایی از این دست به راحتی می‌توانند در جاده، ریل و مسیرهای آبی جابه‌جا شوند، چراکه در حمل‌ونقل ترکیبی جاده و بنادر یکی از ارکان اصلی است.
گزارش مرکز تحقیقات راه‌آهن می‌افزاید: کشور چین سالانه شاهد رشد اقتصادی است. رشد سریع اقتصادی حرکت سیستم ریلی این کشور را به سمت تقاضاهای منابع حجیم مانند زغال‌سنگ، سنگ‌آهن و نفت افزایش می‌دهد. آمار ثبت شده نشان می‌دهد که 27 درصد فولاد، 31 درصد زغال سنگ و 40 درصد سیمان دنیا در سال 2003، در چین مصرف شده است. آمار نشان می‌دهد که تعداد زیادی از خطوط اصلی ریلی از حداکثر ظرفیت خود و گاه بیش از ظرفیت خود استفاده کرده‌اند.

  مبلغ تعرفه و شرایط حمل
براساس این گزارش، کل خطوط راه‌آهن در کشور چین در بین سال‌های 2008-2000 در حدود 16 درصد افزایش داشته است، به عبارت دیگر سالانه در حدود 2 درصد  بر طول راه‌آهن این کشور افزوده شده است. در حالی که حجم ترافیک عبوری از ریل‌های آن طی همین سال‌ها 5/ 1 برابر شده است که این امر باعث شده راه آهن کشور چین به پرترافیک‌ترین راه آهن در دنیا تبدیل شود. به بیانی دیگر؛ طول خطوط ریلی در چین تنها 6 درصد خطوط ریلی از کل دنیا است ولیکن 24 درصد محموله‌های جابه‌جا شده در کل دنیا از همین میزان خطوط ریلی عبور می‌کند.
در خصوص نرخ تعرفه‌های تعریف شده در کشور چین می‌توان این‌گونه بیان کرد که نرخ تعرفه‌های ریلی در مقایسه با نرخ تعرفه‌های هوایی و جاده‌ای بسیار پایین‌تر است.

  هند
این گزارش همچنین در بررسی وضعیت هند آورده است:
هند هفتمین کشور دنیا از لحاظ مساحت و دومین کشور دنیا از نظر جمعیت است. این کشور از نظر راه آبی، جاده‌ای و راه‌ آهن به ترتیب در رتبه‌های نهم و سوم  و چهارم دنیا قرار دارد. راه‌آهن هند یکی از بزرگ‌ترین شبکه‌های ریلی دنیا است.
این مجموعه دارای سابقه 150 ساله است. مالکیت آن متعلق به دولت و تحت نظارت وزارت راه آهن است.
به عنوان یک سیستم حمل‌ونقل ملی به جابه‌جایی مسافر و کالا می‌پردازد و از طریق شبکه گسترده خود همواره نقش کلیدی در توسعه اقتصادی و اجتماعی هند ایفا کرده است. راه آهن در هند یک روش ارزان و در دسترس برای جابه‌جایی میلیون‌ها نفر مسافر و میلیون‌ها تن بار است. عمده محموله‌های جابه‌جا شده شامل سنگ آهن، مواد معدنی، آهن، سیمان، مواد نفتی، مواد غذایی و محموله‌های کانتینری هستند.

  راهنمای طبقه‌بندی و قواعد کلی برای هزینه حمل‌ونقل در راه‌آهن هند 
گزارش مرکز تحقیقات راه‌آهن می‌افزاید طبقه‌بندی کالاها براساس تعاریف مشخص برای اجناس صورت می‌گیرد. در راه‌آهن هند کالاهای حمل شده به 4 گروه اصلی تقسیم می‌شوند. هر کدام از این گروه‌ها شامل حمل دسته خاصی از کالاها است، کالاهایی که در 4 گروه اصلی قرار نگیرند در دستورالعمل طبقه‌بندی کالاها که به همین منظور منتشرشده، ذکر شده‌اند. طبق این دستورالعمل کلاس هر کالا مشخص می‌شود و تعرفه برای هر کلاس در جدول جداگانه داده شده است.
در دستورالعمل ذکرشده برای حمل کالاهای خطرناک در ستون «نوع کالا» حرف D به نشانه کالای خطرناک (dangerous commodities) قرار داده شده است. برای جابه‌جایی کلیه کالاهای خطرناکی که در لیست آمده‌اند یا نیامده‌اند بالاترین کلاس یعنی کلاس 200 در نظر گرفته شده و مبنای محاسبه قرار می‌گیرد.

  حمل کانتینر در راه‌آهن هند 
در این گزارش آمده است، عملیات کانتینری در هند شامل حمل، عملیات جابه‌جایی در ترمینال‌ها و خدمات کانتین نمودن بار بر عهده شرکت کانتینر هند با مسوولیت محدود (concor) است. این شرکت در سال 1988 به ثبت رسیده و در سال 1989 در راه‌آهن هند شروع به فعالیت کرده است. در سال‌های اخیر به ارائه خدمات داخلی کانتینرها برای گسترش ظرفیت حمل و پوشش مدیریت بنادر به علاوه حمل‌ونقل ترکیبی زمینی، هوایی پرداخته است. در برنامه‌های آتی خود نیز با همین رویکرد به ترویج حمل‌ونقل کانتینری در ناوگان هند به شیوه‌های دلخواه مشتری خواهد پرداخت. این شرکت همچنین برای گسترش تجارت بین‌المللی هند به استفاده از کانتینرهای چندمنظوره پرداخته است.
دولت هند حدود 7200 واگن برای جابه‌جایی کانتینرها به شرکت کانتینر هند تخصیص داد، ولی این واگن‌ها برخی از شرایط برای حمل‌ونقل ترکیبی یا ترانزیت کالاهای کانتینری را دارا نبودند، بنابراین این شرکت در طول سال‌های فعالیت خود در هند تاکنون 9555 واگن مسطح با بوژی‌های سرعت بالا نیز تدارک دیده است. از ویژگی‌های بارز این واگن‌ها می‌توان به افزایش ظرفیت آنها اشاره کرد که با توجه به نوع طراحی (چرخ‌های با قطر کم و سطح پایین واگن) قابلیت حمل کانتینر به صورت دوبل روی هم را دارا هستند، همچنین این واگن‌ها برای سرعت 100 کیلومتر بر ساعت طراحی شده‌اند.
در حال حاضر نیز 11526 واگن برای جابه‌جایی کانتینرهای مختلف در این شرکت مورد استفاده قرار می‌گیرند که مالکیت 85 درصد آنها در اختیار شرکت کانتینر هند است.
در هند کانتینرهای مخزن‌دار 20 فوت خصوصا برای حمل‌ونقل مایعات مختلف طراحی شده‌اند که در حال حاضر حدود 300 کانتینر مخزن‌دار در ناوگان کانتینری آن وجود دارد که مدیریت حمل‌ونقل و نگهداری آنها با شرکت کانتینر هند است.

  نتیجه‌گیری
1- حمل‌ونقل ریلی در هند و چین به خصوص در حمل بار برای کانتینرهای مخزن‌دار به دلیل پهناور بودن و ارزان بودن نسبت به جاده از مزیت نسبی بیشتری برخوردار است، در صورتی که در راه‌آهن ایران قیمت‌‌های ریلی در سطح جاده و در بیشتر موارد گران‌تر از جاده درمی‌آید. بنابراین باید در مورد رقابتی کردن قیمت حمل ریلی در مقایسه با جاده کار کرد و برای جذب بارهای با مسافت و تناژ بالا از جاده به راه‌آهن تلاش بیشتری کرد.
2- حمل کانتینرهای مخزن‌دار در این 2 کشور معمولا مسافت‌های بالای 1000 کیلومتر است که البته با توجه به مساحت بالای این 2 کشور توجیه‌پذیر بوده و در شرایط ایران با توجه به مساحت کشور بارهای با فاصله مبدا و مقصد بیش از 400 کیلومتر قابلیت جذب به راه‌آهن را خواهند داشت.
3- شرایط حمل کانتینرهای مخزن‌دار در دو کشور چین و هند مطابق با استانداردهای بین‌المللی است. در ادامه آمده است: طی بررسی‌های صورت گرفته ساخت اینگونه کانتینرها در داخل کشور کاملا قابل اجرا است و طی مقایسه انجام شده بین راه‌آهن ایران و 3 کشور هند، چین و انگلستان با توجه به موقعیت ایران به عنوان یک کشور ترانزیت و تولیدکننده فرآورده های نفتی در منطقه و همچنین با توجه به این موضوع که امکان ساخت این کانتینرها با قیمت بسیار کمتر در مقایسه با مشابه خارجی است، استفاده از کانتینرهای مخزن‌دار برای ترکیبی کردن حمل بار قابل انجام است.