پیاده نشدن مسافران از هواپیما در اعتراض به تأخیرهای شرکت‌های هوایی اکنون به رویه‌ای خارج از عرف برای احقاق حق مسافران تبدیل شده، کاری که در جامعه متمدن بر عهده قانون است؛ اما نگاهی به سازوکار قانونی احقاق حق مسافر در ایران نشان‌دهنده ناکارآمدی آن است. بدین ترتیب ایجاد راه‌های غیرمعمول طبیعی‌ترین واکنش جامعه است که لازمه رفع شدن آن باز کردن مجرای قانونی احقاق حق است.

اولین مورد پیاده نشدن مسافران از هواپیما در اعتراض به تأخیر طولانی پرواز که در رسانه‌ها بازتاب پیدا کرد مربوط به پرواز بغداد-تهران بود که بر اساس اخبار، شرکت ایران‌ایر ۴۰ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان خسارت به مسافران پرداخت کرد. پس‌ازاین ماجرا، این روش اعتراضی بین مسافران محبوبیت پیدا کرد تا جایی که چندی پیش پس‌ازآنکه مسافران پرواز مشهد به جزیره کیش در اعتراض به تأخیر ۴ ساعته از هواپیما پیاده نشدند، مسئولان شرکت هواپیمایی زاگرس اقدام به خاموش کردن سیستم تهویه و بستن درب‌های هواپیما می‌کنند تا مسافران معترض و محبوس با شرایط نامناسبی مواجه شوند. البته مقصود اسعدی، دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی واکنشی محترمانه‌تر داشت و مدتی پیش طی مصاحبه‌ای با رسانه‌ها از مسافران خواست از این شیوه استفاده نکنند. وی همچنین اظهار داشت: «نمایندگانی از تمام ایرلاین‌ها در فرودگاه‌ها حضور دارند. پاسخگویی به مسافران از تکالیف قانونی شرکت‌های هواپیمایی است و در غیر این صورت مسافران می‌توانند از ان ایرلاین به شرکت هواپیمایی شکایت کنند.»

وقتی قانون کار نمی‌کند
دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی در حالی مسافران را به استفاده از روش‌های قانونی برای احقاق حق خود تشویق می‌کند که هنوز قانون مشخصی برای جبران خسارت‌ها وجود ندارد و عملاً نیز ثابت شده است این‌گونه روش‌های متمدنانه در کشور ما کارآمد نیست.

محمدعلی ایلخانی، مدیرعامل شرکت فرودگاه‌ها مدتی پیش در پاسخ به سؤال یکی از رسانه‌ها مبنی بر این‌که آیا دستورالعمل بین‌المللی برای جبران خسارت پرواز با تأخیرهای زیاد وجود دارد، گفته بود: «چنین دستورالعملی وجود دارد و شرکت هواپیمایی کشوری نیز آن را تهیه کرده، اما متأسفانه هنوز به ایرلاین‌ها ابلاغ نشده است.» وی همچنین با بیان اینکه ایرلاین‌ها باید برای جبران تأخیر پروازهای خود به مسافران خسارت بپردازند، افزوده بود: «در تأخیرهای بیش از ۵ ساعت ایرلاین موظف به در اختیار قرار دادن هتل برای مسافران و لغو پرواز خود است.» پیش‌ازاین نیز ایلخانی با بیان اینکه در عمده موارد شرکت‌های هواپیمایی در مقابل درخواست مسافران برای جبران خسارت، بلیت‌های داخلی به آن‌ها ارائه می‌کنند، به رسانه‌ها گفته بود: «دستورالعمل الزام‌آور و مشخصی برای جبران خسارت از سوی شرکت‌های هواپیمایی در صورت انجام پرواز با تأخیر زیاد وجود ندارد.»

بااین‌وجود تجربیاتی وجود دارد که نشان می‌دهد می‌توان به گفته دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی از ایرلاین‌ها به هواپیمایی کشوری شکایت کرد یا اینکه پیش از آن به نمایندگان ایرلاین در فرودگاه مراجعه کرد. نگارنده خود از افرادی است که اخیراً به یک مورد تأخیر بسیار طولانی بیش از ده ساعت در پرواز استانبول-تهران یکی از ایرلاین‌ها مبتلا شده و سعی کرده است از روش متمدنانه که اسعدی هم به آن اشاره کرده است در احقاق حق خود استفاده کند اما پس از دوندگی‌های فراوان و صرف وقت بسیار نهایتاً به هیچ نتیجه‌ای نرسید.

یک تجربه عینی
مسافران پرواز EP-511 هواپیمایی آسمان که نگارنده هم در میان آن‌ها بود ۱۲ ساعت در فرودگاه آتاتورک تلاش می‌کردند تا برای تعیین تکلیف خود یکی از مسئولین شرکت هواپیمایی را پیدا کنند که موفق نشدند و این مسئولین برای فرستادن مسافرین با یک خط هوایی دیگر یا اسکان آن‌ها نیز هیچ اقدامی صورت ندادند. نهایتاً پس از آمدن هواپیمای جایگزین و ظهور تعدادی از مسئولین شرکت آسمان با این وعده که تمامی پول بلیت بازگشت عودت داده می‌شود، از برخورد شدید مسافرین جلوگیری شد؛ اما پس از رسیدن به تهران مجدداً نمایندگان شرکت مستقر در فرودگاه ناپدید شدند.

به همین دلیل شکوائیه‌ای با امضای جمعی از مسافران تنظیم شده و به مسئولین فرودگاه امام خمینی ارائه شد. نگارنده خود پیگیری این شکوائیه را بر عهده گرفت اما پس از دو ماه پیگیری نهایتاً وعده چند بلیت داخلی داده شد که آن‌هم عملی نگردید.
این تجربه شخصی یک روزنامه‌نگار از در پیش گرفتن روش پیشنهادی دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی بود که سرانجامی جز اتلاف وقت نداشت. بدین ترتیب مسئولین محترم باید انتظار داشته باشند که نه‌تنها این رویه با توصیه ایشان خاتمه نخواهد یافت بلکه امروز مسافرینی چون نگارنده نیز پشیمان‌اند از اینکه چرا در هواپیما ننشسته تا به کارشان رسیدگی و حقشان احقاق شود.

خبرانلاین