حرکت به سمت ایجاد تغییر در سامانه‌ی بهره‌برداری از خطوط ریلی کشور و فاصله گرفتن از شیوه‌ی کاملا سنتی بهره‌برداری گامی اساسی در حمل و نقل ریلی کشور است. درحال حاضر مسوولین ایستگاههای طی مسیر وظیفه‌ی هدایت قطارها را به عهده دارند که به کاهش بهره‌وری خطوط ریلی و معطل شدن ظرفیت‌های بلااستفاده‌ی شبکه‌ی ریلی منجر شده است.
در حال حاضر خطوط ریلی کشور همچنان به شکل سنتی اداره می شود و عملکرد راه‌آهن در برخی بخش‌ها فاصله‌ای بیش از چند دهه با شرایط روز دنیا دارد.





عبدالعلی صاحب محمدی مدیرعامل شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران در مصاحبه‌ای ضمن معرفی برخی از پروژه‌های مهم این شرکت اعلام کرد در حدود 4 هزارکیلومتر از خطوط ریلی کشور با هدف افزایش ایمنی و سرعت حمل و نقل ریلی در حال تجهیز و علامت‌گذاری است.
حرکت به سمت ایجاد تغییر در سامانه‌ی بهره‌برداری از خطوط ریلی کشور و فاصله گرفتن از شیوه‌ی کاملا سنتی بهره‌برداری گامی اساسی در حمل و نقل ریلی کشور است. درحال حاضر مسوولین ایستگاههای طی مسیر وظیفه‌ی هدایت قطارها را به عهده دارند که به کاهش بهره‌وری خطوط ریلی و معطل شدن ظرفیت‌های بلااستفاده‌ی شبکه‌ی ریلی منجر شده است. در این مسیر باید ملاحظاتی در نظر گرفته شوند که عبارتند از:

1- اولویت با خطوط ترانزیتی کشور: تجهیز تمامی خطوط اصلی کشور به سامانه‌های پیشرفته‌ی هدایت و کنترل قطارها امری ضروری است که نیازمند برنامه‌ریزی دقیق می‌باشد. اما در شرایط فعلی که کاهش فروش نفت خام به علت اعمال تحریم‌های یکجانبه و فراقانونی امریکا و اتحادیه‌ی اروپا علیه ایران موجب محدودیت‌هایی برای پیشرفت برخی پروژه‌های عمرانی کشور شده است ضروری است تا با تجمیع بودجه‌ی درنظر گرفته شده برای این خطوط و اختصاص آن به خطوط اصلی بار و مسافر کشور و افزایش ظرفیت در این خطوط، از محل افزایش درآمد حاصل از بهبود بهره‌وری خطوط، دیگر مسیرهای ریلی کشور نیز به این سامانه‌ها مجهز شوند.

2- استفاده از فناوری‌های روز دنیا : نکته‌ی مهمی که در این مسیر باید به آن توجه شود استفاده از تجارب دیگر کشورها در روند ارتقای شیوه‌ی بهره‌برداری از خطوط ریلی می‌باشد. فاصله‌ی قابل توجه شیوه‌ی بهره‌برداری از خطوط ریلی کشور حتی در مقایسه با کشورهای منطقه در عین حال که نشان‌دهنده‌ی بی‌توجهی مسوولین به پتانسیل‌های بالای حمل و نقل ریلی است، فرصت مناسبی است تا بتوان با استفاده از تجربیات دیگر کشورها از طریق روش‌های کوتاه و میان‌بر جهشی قابل توجه در حمل و نقل ریلی کشور ایجاد کرد.

به عبارت دیگر درصورتیکه حمل و نقل ریلی در ایران همزمان با دیگر کشورهای جهان پیشرفت می‌کرد بخش قابل توجهی از پتانیسل‌های آن به صورت بالفعل درآمده بود و نیاز بود تا با تغییرات جزیی نسبت به افزایش ظرفیت اقدام می‌شد.

اما از آنجا که عملکرد راه‌آهن در برخی از بخش‌ها فاصله‌ای بیش از چند دهه با شرایط روز دنیا دارد می‌توان با استفاده از روش‌های میان‌بر این فاصله را از میان برداشت. به همین جهت ضروری است تا استفاده از فناوری‌های روز دنیا جایگزین حرکت در مسیر طی شده‌ توسط کشورهای پیشرو در حمل و نقل ریلی شود.
درحال حاضر کشورهای عضو اتحادیه‌ی اروپا با تعریف استانداردی با عنوان ETCS درحال تطبیق دادن خطوط اصلی راه‌آهن اروپا با این استاندارد هستند.

براساس برنامه‌های اعلام شده‌ی این اتحادیه، تا پایان سال 2020 70% از خطوط ریلی اروپا به سطح 2 این استاندارد مجهز می‌شوند باتوجه به اینکه در این استاندارد ارتباطات رادیویی بر مبنای استاندارد GSM جایگزین ارتباطات زمینی بین مرکز کنترل و قطارها می‌شوند علاوه بر افزایش دقت و ایمنی به علت ارتباط برخط با قطارها، هزینه‌ی پروژه‌ها نیز نسبت به استاندارد سطح 1 کاهش می‌یابد.

لذا ضروری است تا استاندارد ETCS Level 2 مبنای ارتقای سامانه‌ی بهره‌برداری از خطوط ریلی باشد. بدیهی است استفاده از استانداردهای یکپارچه‌ی اتحادیه‌ی اروپا به دلیل اینکه ایران می‌تواند از طریق مسیر ترکیه به این اتحادیه متصل شود تاثیر قابل توجهی در عملکرد ترانزیتی خطوط ریلی کشور نیز خواهد داشت.

با ارتقای سامانه‌ی بهره‌برداری در خطوط اصلی بار و مسافر کشور یعنی مسیر‌های تهران ـ بندرعباس و تهران ـ مشهد افزایش ظرفیت قابل توجهی ایجاد خواهد شد. با این اقدام می‌توان با هزینه‌ای بسیار پایین‌تر نسبت به ساخت خطوط ریلی جدید ظرفیت شبکه‌ی ریلی را چندین برابر کرد. این موضوع موجب افزایش درآمدها در این بخش و به طبع ان تسهیل سرمایه‌گذاری در این بخش خواهد شد.

*مهدی ساسانی، کارشناس مرکز مطالعات تکنولوژی دانشگاه علم و صنعت
خبرگزاری تسنیم