از ميان بسياري «چه مي شد اگرهايي» كه مي توان درباره جنگ جهاني دوم پرسيد، يكي در ميان بقيه برجسته است. چه مي شد اگر نازي ها به بمب هسته اي دست مي يافتند؟ قطعاً چنين دستاوردي نتيجه جنگ جهاني دوم را تغيير مي داد و بسياري خوشحالند كه اين اتفاق هرگز رخ نداد.

 

اما آلماني هاي دوران سلطه نازيسم هم منابعش را داشتند و هم مغزهايش را. پس دقيقاً چه چيزي آن ها را از دستيابي به بمب اتمي بازداشت؟ هيچ پاسخ كوتاهي براي اين سوال وجود ندارد، ابهامي كه داستان برنامه تسليحات هسته اي آلمان ناري را بسيار جالب تر مي كند. اين فهرست بسياري از اشتباهات، چهره هاي مشهور و سربازان بي باك درگير در برنامه هسته اي نازي ها را پوشش مي دهد كه از نگاه بسياري، يكي از خوشايندترين شكست هاي تاريخ تكنولوژي است. در واقع در ادامه اين مطلب قصد داريم شما را با ۱۰ واقعيت جالب در مورد برنامه ساخت بمب اتمي توسط آلمان نازي در طول جنگ جهاني دوم آشنا كنيم.

 

در نيمه اول قرن بيستم، آلمان رهبر جهان در زمينه علم بود. آلماني ها پيشرفت هاي مهمي در فيزيك داشتند كه يكي از آن ها كشف شكافت هسته اي در سال ۱۹۳۸ بود. اين كشف يك حادثه بود، اما دانشمندان به سرعت كاربردهاي احتمالي آن را درك كردند. تا آوريل ۱۹۳۹، آلماني ها برنامه مخفي تسليحات هسته اي خود موسوم به “باشگاه اورانيوم” ( Uranverein ياUranium Club) را تشكيل داده بودند. با داشتن برخي از دانشمندان برتر جهان، مواد فراوان و حمايت فرماندهاان نظامي، به نظر مي رسد كه پروژه هسته اي آلمان با تمام برتري هاي ممكن آغاز شده است. در آن زمان، پروژه منهتن حتي در حد يك ايده نيز وجود نداشت. با اين حال، زماني كه پروژه منهتن به اوج خود رسيد، تلاش هاي آلمان براي ساخت سلاح هاي هسته اي متوقف شده بود. آن ها حتي به ساخت بمب اتمي و سرعت پروژه منهتن نزديك هم نشدند.

 

در عوض، آلمان ها منابع خود را دوباره به سمت سلاح هاي متعارف بازگرداندند و پروژه هسته اي بر اختراع يك رآكتور هسته اي متمركز شد. اينكه آلماني ها دقيقاً چگونه مسير خود در اين پروژه هسته اي را تغيير دادند، تنها به يك دليل خلاصه نمي شود، بلكه به عوامل بسياري وابسته بود كه در اين ليست به آن ها خواهيم پرداخت.

 

باشگاه اورانيوم نيز مانند پروژه منهتن برخي از باهوش ترين دانشمندان زمان خود را به كار گرفت. مهم ترين آن ها ورنر هايزنبرگ، فيزيكدان برنده جايزه نوبل بود كه به خاطر اصل عدم قطعيت مشهور بود. او به عنوان رئيس علمي پروژه هسته اي آلمان فعاليت مي كرد، اگر چه دوران فعاليت حرفه اي او در اين عرصه كاملاً تحت تاثير ايدئولوژي نازيسم بود. او پيشنهادهايي براي كار در آمريكا داشت اما ظاهراً به كشورش بسيار وفادار بود و هرگز به طور جدي به ترك آلمان نازي فكر نمي كرد. كارل فريدريش فون ويزساكر، فيزيكدان نظري ديگري بود كه با هايزنبرگ در اين پروژه همكاري داشت. پس از جنگ، ويزساكر يكي از معتبرترين جوايز علمي آلمان را به دست آورد. او در ادامه درباره اخلاقيات انرژي اتمي نوشت و با تسليح هسته اي آلمان غربي مخالفت كرد.

 

اوتو هان، برنده جايزه نوبل كه كشف شكافت هسته اي توسط او اين پروژه را آغاز كرد، در واقع هرگز روي آن كار نكرد. با اين حال، متفقين فكر مي كردند كه او روي اين پروژه كار مي كند و در پايان جنگ او را به همراه ديگر دانشمندان آلماني به خدمت گرفتند. هان نمي خواست كه كشفش براي استفاده هاي نظامي و ساخت سلاح مورد استفاده قرار گيرد و وقتي درباره بمب هاي اتمي رها شده روي ژاپن شنيد، گفت كه در اوج درماندگي و استيصال است.

 

آلبرت اينشتين روي پروژه منهتن كار نكرد، اما منشأ اين پروژه را مي توان به نامه اي كه در سال ۱۹۳۹ براي فرانكلين روزولت، رئيس جمهور وقت آمريكا، فرستاد و به او هشدار داد كه احتمالاً آلماني ها روي ساخت بمب هسته اي كار مي كنند، جستجو كرد. اينكه هشدار خود اينشتين منجر به ساخت و استفاده از بمب هاي هسته اي توسط آمريكايي ها شود، چيزي بود كه او پيش بيني نمي كرد و عميقاً بابت آن متاسف بود. يك فيزيكدان ديگر به نام لئو ژيلارد از اينشتن خواست كه اين نامه را بنويسد. ژيلارد يكي از دانشمندان نگران متعددي بود كه سخت در تلاش بود تا مقامات را متقاعد كند كه اين كشف علمي عجيب مي تواند تهديدي جدي باشد اما قانع كردن مقامات دولتي كار ساده اي نبود. اينشتين به وضوح عواقب انفجار بمب هسته اي را براي رئيس جمهور آمريكا توضيح داد و تصريح كرد كه اگر بمب اتمي در يك بندر منفجر شود، مي تواند همه چيز در آنجا و در نواحي اطراف را نابود كند. اما اين نامه جواب داد و روزولت شروع به حمايت از تحقيقات در زمينه سلاح هاي هسته اي كرد.

 

در سال ۱۹۴۱ هايزنبرگ براي ديدار با يكي ديگر از فيزيكدانان برجسته قرن بيستم به نام نيلز بور به دانمارك سفر كرد. هايزنبرگ خواست در مورد پروژه باشگاه اورانيومي كه براي نازي ها رهبري مي كرد، با بور صحبت كند. نازي ها به بور اعتماد نداشتند و از او جاسوسي مي كردند، بنابراين اين دو دانشمند در يك پارك با هم ملاقات كردند تا جاسوسي از مكالمه آن ها براي جاسوسان آلماني سخت تر شود. به همين خاطر ديدار و گفتگوي مخفيانه اين دو باعث جدال بين تاريخ نگاران بر سر محتواي اين مكالمات شده است. اين همچنين به اين معني بود كه هيچ سند مستقيمي از آنچه آن ها در مورد آن صحبت كردند به دست نيامده است. اين ملاقات چنان مشهور و مرموز بود كه نمايشنامه اي پرطرفدار از روي آن نوشته شد.

 

انگيزه هايزنبرگ از اين ديدار چه بود؟ به بور چه گفت؟ چيزي كه مشخص است اين است كه بور با عجله اين گفتگو را ترك كرد. او بعدها گفت كه هايزنبرگ در مورد پيروزي قريب الوقوع آلمان و چگونگي ساخت اولين بمب اتمي به او گفته است. هايزنبرگ اما ادعا كرد كه او تلاش كرده بور را متقاعد كند تا كمك نمايد به توسعه سلاح هسته اي در هر دو طرف پايان دهد، و رهبران دو طرف را با اين بهانه كه ساخت بمب اتمي بيش از حد طول مي كشد و بيش از حد گران است متقاعد كنند. هايزنبرگ براي محافظت از خود نمي توانست اين موضوع را مستقيماً بيان كند، زيرا اين كار به معناي خيانت به كشورش بود، ابهامي كه احتمالاً منجر به سو تفاهم براي بور در مورد سخنان او شد.

 

در حالي كه بسياري از دانشمندان به سرعت آن را درك كردند، براي غير دانشمندان دشوار بود كه بفهمند فيزيك هسته اي تا چه حد انقلابي خواهد بود. اين موضوع در مورد مقامات هر دو طرف جنگ صدق مي كرد، اما هيتلر كسي مانند اينشتين را نداشت تا همانند روزولت، موضوع را براي او روشن كند. اين موضوع براي او در جنگ و كتاب هاي تاريخي بسيار گران تمام شد. اگر چه همه بيش از پيش از نيات ترسناك او براي ساخت بمب اتمي مي گويند، اما اكنون برخي پژوهش ها فقدان هوش هيتلر را عامل ناكامي آلمان در ساخت بمب اتمي مي دانند.

 

آلبرت اشپير، وزير تسليحات هيتلر، گفته كه هيتلر مي دانسته كه ساخت بمب اتمي ممكن است، اما او واقعاً فيزيك را درك نمي كرد و نمي توانست درك كند كه بمب اتمي چه تغيير بزرگي در جنگ ايجاد خواهد كرد. او همچنين از نظر فكري درگير بود. سوءظن هيتلر نسبت به افرادي كه باهوش تر از خود او بودند به اين معني بود كه او از پروژه هايي كه به خوبي نمي توانست دركشان كند، حمايت نمي كرد. اگر چه پروژه باشگاه اورانيوم تاييد شده و كارش را آغاز كرد، اما هرگز حمايتي كه براي موفق شدن نياز داشت را از رهبران نازي دريافت نكرد. آن ها بودجه تحقيقات آزمايشگاهي را تامين كردند اما از ارتقاي پروژه به مقياس صنعتي كه براي ساخت بمب اتمي لازم بود، خودداري كردند.

 

در پايان جنگ جهاني دوم، ده فيزيكدان آلماني از جمله ورنر هايزنبرگ و اتو هان توسط متفقين در فارم هال، انگلستان نگهداري مي شدند. در مدتي كه آنجا بودند، فعاليت هاي آن ها به صورت مخفيانه ثبت و ضبط مي شد. هايزنبرگ پس از شنيدن خبر رها كردن بمب اتمي توسط آمريكا روي هيروشيما نسبت به آن بسيار ترديد داشت و گفت: «من يك كلمه از كل ماجرا را باور نمي كنم». هان هم فكر نمي كرد كه ساخت چنين سلاحي حتي براي دو دهه ديگر نيز امكان پذير باشد. اين دو دانشمند به اين باور رسيدند كه اين ماجرا يك بلوف بوده است تا ژاپني ها را وادار به تسليم كند. نيروهاي متفقين كه به صحبت هاي آن ها گوش مي دادند، احتمالاً از اين مكالمه شگفت زده شده بودند؛ آن ها نمي دانستند كه پروژه هسته اي آلمان به نتيجه اي نرسيده است. اما حالا آن ها مي دانستند كه آلماني ها خيلي هم در پروژه ساخت بمب اتمي پيشرفت نكرده و اهميت زيادي به آن نمي دادند (دستكم در مقايسه با تصور متفقين) و بدين ترتيب ميلياردها دلار هزينه و هزاران دانشمند متعهد به پروژه منهتن، در نگاه به عقب، شبيه يك واكنش بيش از حد و افراطي است كه شايد لازم نبود صورت گيرد.

 

داستان چگونگي سر درآوردن هايزنبرگ از فارم هال با يك عمليات ويژه با اسم رمز «آلسوس» (Alsos) در سال ۱۹۴۳ آغاز شد. رهبر اين عمليات، سرهنگ پَش، يك افسر ضدجاسوسي آمريكايي بود كه يك حلقه جاسوسي كمونيستي را در تلاش براي سرقت اسرار پروژه منهتن دستگير كرده بود. به عنوان بخشي از عمليات آلسوس، او تيمي را براي بازجويي از دانشمندان و به دست آوردن تحقيقات به اروپا فرستاد. اما اولويت او دستگيري هايزنبرگ بود و اين به معناي بردن گروه كوچكش به درون آلمان بود. شدت جنگ رو به كاهش بود اما هنوز هم مقاومت هاي خطرناك و سرسختانه اي در برخي از نقاط وجود داشت. تيم جاسوسان آمريكايي دو آزمايشگاه تحقيقات هسته اي را در يك غار و يك كارخانه نساجي پيدا كرد.

 

دانشمندان حاضر در كارخانه نساجي اسناد محرمانه خود را در يك محفظه مخروطي پنهان كرده و در داخل يك چاه فاضلات انداختند. اما پًش به اين اسناد نياز داشت، بنابراين تيم او وظيفه ناخوشايند بيرون كشيدن آن ها از درون چاه فاضلاب را بر عهده گرفت. آن ها همچنين دفتر هايزنبرگ را در آنجا پيدا كردند، اما نه خودش را. اينطور كه پيدا بود، هايزنبرگ يك هفته قبل تر به كوهستان هاي باواريا رفته بود.پش و تيمش رد او را تا كلبه اي كوهستاني در نزديكي شهر اورفلد دنبال كردند و پس از اينكه تسليم گسترده نيروهاي نازي براي مدتي عمليات آن ها را مختل كرد، اين دانشمند را به انگلستان منتقل كردند.

 

عمليات آلسوس تنها ماموريت جسورانه اي نبود كه تلاش مي كرد پروژه هسته اي نازي ها را متوقف كند. در واقع، پنج تلاش جداگانه براي حمله به تنها يك هدف وجود داشت. آن هدف، نيروگاه برقي آبي نورسك در ورمورك در نروژ بود. نازي ها از ابتداي جنگ، به دليل محصول جانبي كه اين نيروگاه توليد مي كرد به آن علاقمند بودند، آب سنگين، كه مي توانست براي كنترل واكنش هاي شكافت هسته اي مورد استفاده قرار گيرد. اما در ۱۶ فوريه ۱۹۴۳، اين سايت توسط سربازان تبعيدي نروژي كه براي انجام نوعي حمله كه بيشتر در فيلم هاي اكشن ديده مي شود، به نروژه بازگشته بودند، تخريب شد. شش كماندو نروژي با چتر روي رودخانه اي يخ زده فرود آمده و سپس با اسكي كردن خود را به نزديكي اين نيروگاه به شدت حفاظت شده رساندند. آن ها بدون هيچ راه مستقيمي براي ورود به سايت، بايد از يك صخره بزرگ پايين مي آمدند و قبل از بالا رفتن از آن طرف، از يك رودخانه يخ زده عبور مي كردند. آن ها راه خود را از وسط يك حصار باز كردند، از در پشتي وارد شده و با موفقيت مواد منفجره خود را در اتاق توليد آب سنگين كار گذاشتند. سپس اين مواد منفجره را منفجر كرده و قبل از اينكه آلماني ها حتي سرنخي از آن ها به دست آورند، فرار كنند.

 

در حالي كه مورخان در مورد صحبت ها و انگيزه هاي هايزنبرگ از ديدار با بور با هم اختلاف عقيده دارند، پسر هايزنبرگ معتقد بود كه براي درك اين ديدار بايد به نتيجه كار نگاه كنند؛ هايزنبرگ آلبرت اشپير را متقاعد كرد كه ساخت بمب اتمي براي سال ها امكان پذير نخواهد بود و بدين ترتيب سرعت پروژه به سرعت كاهش يافت. اما هنوز بسياري اين سوال را مطرح مي كنند كه آيا هايزنبرگ خود به آنچه كه به اشپير گفت باور داشت يا نه. آيا او قصد خرابكاري در پروژه را داشت يا فقط مرتكب اشتباه محاسباتي شده بود؟ سوالاتي از اين دست سال ها پس از جنگ جهاني دوم در مورد اين پروژه مطرح مي شد. اما واقعيت اين است كه محاسبات اشتباه جدي در اين پروژه صورت گرفته و برخي بر اين باورند كه اين موضوع ممكن است عمدي بوده باشد. همچنين ويزساكر مدعي شده بود كه دانشمندان آلماني به طور جدي براي ساخت بمب اتمي تلاش نكردند زيرا از نظر اخلاقي با آن مخالف بودند، و اعتباري داشتند كه مي خواستند آن را بازيابند. تاريخ نگاران عموماً توافق دارند كه اگرچه دانشمندان آلماني در اين پروژه ناموفق بودند اما ادعاهاي مرتبط با خرابكاري آن ها در پروژه صحت ندارد. رهبران آلمان دلايل عاقلانه اي براي اولويت ندادن به پروژه سلاح هاي هسته اي داشتند، بنابراين اين پروژه را پيش نبردند. بهترين چيزي كه مي توان در مورد هايزنبرگ و ديگر دانشمندان پروژه باشگاه اورانيوم گفت اين است كه شايد آن ها به اندازه اي كه توان داشتند در اين پروژه تلاش نكردند.

 

آلماني ها عليرغم پيشگام بودن در عرصه رقابت براي ساخت سلاح هسته اي با متفقين، به خاطر يك سري شكست هاي پشت سر هم، برتري خود را از دست داده و عقب افتادند. از جمله مواردي كه تاكنون به آن ها اشاره نشده است، آزار و اذيت دانشمندان يهودي و لهستاني بود كه نتيجه ناخوشايندش براي آلماني ها اين بود كه بسياري از باهوش ترين شهروندان اين كشور را ترغيب به ترك كشور و كمك به متفقين كرد. اين مورد شامل اينشيتن و بور مي شود، در شرايطي كه بور پس از ديدار هايزنبرگ، دانمارك اشغال شده را ترك كرد و به آمريكا رفت تا در پروژه منهتن مشاركت كند. همچنين پيروزي هاي آلمان تا اواخر سال ۱۹۴۱ رهبران نازي را به اين باور رسانده بود كه مي توانند با سلاح هاي معمولي نيز در جنگ پيروز شوند.با اين حال، شرايط جنگ پس از حمله متقابل شوروي و ورود آمريكا به معادله تغيير كرد. آلماني ها اكنون خواستار دريافت سريع سلاح هاي قدرتمند بودند اما منابع و زمان مورد نياز براي يك بمب اتمي بسيار زياد بود. همچنين نازي ها پيش از اين سرمايه گذاري سنگيني روي موشك هاي V۲ كرده بودند. باشگاه اورانيوم تنها ۸ ميليون مارك يا حدود ۲۴ ميليون دلار امروزي براي پيشبرد خود دريافت كرد كه رقم بسيار اندكي براي چنين پروژه هايي بود. اين ارقام در زمان جنگ كه منابع كمياب هستند، به نتايج چنداني منجر نمي شود.

 

منبع: روزياتو