آلودگی هوا یک خطر شناخته‌شده برای سلامتی است. سال‌ها پیش، آلودگی هوا به‌عنوان تهدیدی برای سلامت تنفسی در نظر گرفته می‌شد. در طول دهه‌های بعدی با گسترش تحقیقات، نگرانی‌ها در ارتباط با اثر آلودگی هوا بر بیماری‌های قلبی عروقی، دیابت، چاقی، و اختلالات سیستم تولیدمثل، سیستم عصبی و سیستم ایمنی افزایش یافت.

قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا، با ایجاد استرس اکسیداتیو و التهاب در سلول‌ها می‌تواند زمینه‌ساز ابتلا به بیماری‌های مزمن و سرطان باشد. استرس اکسیداتیو به عدم تعادل بین رادیکال‌های آزاد و آنتی‌اکسیدان‌های بدن گفته می‌شود. رادیکال‌های آزاد، مولکول‌های حاوی اکسیژن هستند که به‌راحتی با مولکول‌های دیگر واکنش نشان می‌دهند. این واکنش‌ها می‌توانند برای بدن مضر باشند.

از سال ۲۰۱۳، آژانس بینالمللی تحقیقات سرطان سازمان جهانی بهداشت (WHO) آلودگی هوا را به‌عنوان یک عامل سرطان‌زا برای انسان شناسایی کرده است.

آلودگی هوا چیست؟

آلودگی هوا ترکیبی از مواد خطرناک، هم با منشأ طبیعی و هم مصنوعی است.
وسایل‌نقلیه، سوزاندن نفت کوره و گاز طبیعی برای گرم کردن خانه‌ها، تولیدات کارخانه‎‌ها و تولید انرژی، به‌ویژه نیروگاه‌هایی که با سوخت فسیلی کار می‌کنند و همچنین، دود ناشی از تولید مواد شیمیایی، منابع اصلی آلودگی هوا با منشأ انسانی هستند.

دود ناشی از آتش‌سوزی‌های جنگلی که اغلب توسط انسان‌ها ایجاد می‌شود، خاکستر و گازهای حاصل از فوران‌های آتش‌فشانی و گازهایی مانند متانِ حاصل از تجزیه مواد آلی در خاک، منشأ طبیعی ایجاد آلودگی هوا هستند.

آلودگی هوای ناشی از ترافیک وسایل‌نقلیه موتوری، ممکن است قابل‌تشخیص‌ترین شکل آلودگی هوا باشد که حاوی بیشتر عناصر آلودگی هوا با منشأ انسانی شامل اوزون، اشکال مختلف کربن، اکسیدهای نیتروژن، اکسیدهای گوگرد، ترکیبات آلی فرّار، هیدروکربن‌های آروماتیک چند حلقه‌ای (گروه بزرگی از آلاینده‌های محیطی) و ذرات ریز است.

آلودگی هوا چه تأثیری بر سلامت ما دارد؟

بیماری‌های تنفسی

آلودگی هوا می‌تواند بر سلامت ریه تأثیر بگذارد و در ایجاد آمفیزم، آسم و سایر بیماری‌های تنفسی مانند بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) نقش دارد. آمفیزم به آسیب تدریجی بافت ریه، به‌ویژه تخریب آلوئول‌ها (کیسه‌های هوایی کوچک) گفته می‌شود.
بیماری انسدادی مزمن ریه یا COPD گروهی از بیماری‌های ریوی شامل آمفیزم و برونشیت مزمن هستند که باعث انسداد جریان هوا و مشکلات تنفسی می‌شوند.

بیماری‌های قلبی عروقی

آلودگی هوا می‌تواند به دیواره‌های داخلی رگ‌های خونی آسیب برساند و باعث باریک شدن و سخت‌تر شدن آن‌ها شود. این موضوع می‌تواند فشارخون را افزایش دهد و بر قلب فشار بیاورد.

مطالعات نشان داده‌اند که بین قرار گرفتن کوتاه‌مدت روزانه زنان، پس از یائسگی، در معرض اکسیدهای نیتروژن و افزایش خطر سکته مغزی ارتباطی وجود دارد.
قرار گرفتن افراد سالخورده در معرض آلودگی هوای ناشی از ترافیک وسایل‌نقلیه موتوری، می‌تواند منجر به کاهش سطح کلسترول خوب (HDL) و بالا رفتن خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی شود.

قرار گرفتن در معرض آلودگی هوای ناشی از ترافیک وسایل‌نقلیه موتوری، خطر بالا رفتن فشارخون در دوران بارداری را افزایش می‌دهد. فشارخون بالا در دوران بارداری علت اصلی زایمان زودرس، وزن کم نوزاد در زمان تولد و بیماری یا مرگ مادر و جنین است.

سرطان

یک مطالعه‌ی‌ بزرگ نشان داده است که زندگی در نزدیکی جاده‌ها یا خیابان‌های پر رفت‌وآمد ممکن است خطر ابتلا به سرطان پستان را در زنان افزایش دهد.
مطالعه دیگری نشان داد که مواد سمی موجود در هوا، به‌ویژه متیلن کلراید که در محصولاتی مانند پاک‌کننده‌های رنگ‌ها استفاده می‌شود نیز، با افزایش خطر ابتلا به سرطان پستان مرتبط است.

کار کردن مستقیم با بنزن، یک ماده شیمیایی صنعتی و جزئی از بنزین، می‌تواند باعث سرطان خون شود.

آلودگی هوا چه کسانی را بیشتر تحت تأثیر قرار می‌دهد؟

از هر ۱۰ نفری که در سراسر جهان در مناطق شهری زندگی می‌کنند، ۹ نفر تحت تأثیر آلودگی هوا هستند.
آلودگی هوا بر سلامت همه‌ی ما تأثیر می‌گذارد، اما گروه‌های خاصی ممکن است آسیب بیشتری ببینند.

تاثیر آلودگی هوا بر سلامت کودکان

بررسی اثرات بلندمدت آلودگی هوا بر سلامت تنفسی کودکان نشان داده است که:

• سطوح بالاتر آلودگی هوا باعث افزایش عفونت‌های تنفسی و منجر به غیبت بیشتر از مدرسه می‌شود.
• کودکانی که در فضای باز با آلودگی اوزون بالا فعالیت ورزشی انجام می‌دهند بیشتر درخطر ابتلا به آسم هستند.
• کودکانی که در نزدیکی جاده‌های پر رفت‌وآمد زندگی می‌کنند، درخطر ابتلا به آسم هستند.
• احتمال بروز علائم برونشیت در کودکان مبتلابه آسم که در معرض سطوح بالایی از آلاینده‌های هوا قرار دارند، بیشتر است.
• زندگی در شهرهای با سطح آلودگی هوای بالاتر می‌تواند باعث آسیب ریه شود.

دوران جنینی

تنفس ذرات ریز با اندازه کمتر از ۲.۵ میکرومتر (میکرون)، حتی در سطوح نسبتاً پایین، ممکن است بر رشد مغز جنین تأثیر بگذارد که درنهایت ممکن است خطر بروز مشکلات شناختی و عاطفی را در اواخر دوره نوجوانی افزایش دهد. قرار گرفتن در معرض این ذرات در سه ماهه دوم و سوم دوران بارداری ممکن است احتمال ابتلا به فشارخون بالا در کودکان را در اوایل زندگی افزایش دهد.

قرار گرفتن در معرض هیدروکربن‌های آروماتیک چند حلقه‌ای در دوران جنینی با اثر بر رشد مغز، احتمال بروز علائم نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) و سایر مشکلات عصبی رفتاری در جوانان را بیشتر می‌کند.
قرار گرفتن در معرض ذرات معلق پیش از تولد، می‌تواند باعث وزن کم نوزاد در زمان تولد شود. زنانی که در دوران بارداری، به‌ویژه در سه ماهه سوم در معرض سطوح بالایی از ذرات ریز قرار دارند، ممکن است تا دو برابر بیشتر در خطر داشتن فرزند مبتلابه اوتیسم باشند.

سالمندان و آلودگی هوا

بیماری آلزایمر و زوال عقل ناشی از آن، یک چالش مهم برای افراد سالخورده است. مطالعات نشان داده است که آلودگی هوا و ذرات ریز موجود در هوا، خطر ابتلا به زوال عقل را افزایش می‌دهند.

آلودگی هوای با ذرات ریز همچنین با تسریع مشکلات حافظه و زوال مغزی شبیه آلزایمر مرتبط است که در بین زنان ۶۵ سال و بالاتر دیده می‌شود.
همچنین، آلودگی هوا با خطر ابتلا به اختلالات عصبی ازجمله بیماری پارکینسون مرتبط است.
در سالمندان، قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض آلودگی هوای ناشی از ترافیک وسایل‌نقلیه موتوری ممکن است به‌طور قابل‌توجهی ناتوانی جسمی را تسریع کند.

برای مقابله با آلودگی هوا چه کنیم؟

استفاده از مواد مغذی، ممکن است با برخی از اثرات مضر آلودگی هوا مقابله کند.
مطالعات نشان داده است که اسیدهای چرب امگا ۳ که با مصرف بعضی ماهی‌ها به دست می‌آیند، ممکن است از خانم‌ها در برابر کوچک شدن مغز درزمینه آلودگی هوا با ذرات ریز محافظت کنند.
در مطالب بعدی با جزئیات بیشتری به این موضوع خواهیم پرداخت.

منابع: National Institute of Environmental Health Sciences, British Heart Foundation

IR-۰۱۲۳-ABD-۷۶۳۴-AS