پیش‌نیاز اجرای سیاست «قطعی گاز» مشترکان پرمصرف در ماه‌های سرد سال، نصب کنتور هوشمند برای این مشترکان است که در لایحه بودجه 1401 این وظیفه بر عهده شرکت ملی گاز گذاشته شده است.

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، ایران به عنوان دومین دارنده منابع گازی دنیا ظرفیت بالایی برای تولید گاز و حتی نقش‌آفرینی در بازار گازی منطقه را دارا است، اما در سال‌های گذشته با توجه به روند افسارگسیخته مصرف در داخل کشور، حتی تکمیل همه فازهای پارس جنوبی نیز نتوانسته است پاسخگوی تقاضا باشد، به‌طوری که هم‌اکنون تراز گازی منفی شده و مجموع تقاضا از عرضه گاز پیشی‌گرفته است.

جواد اوجی وزیر نفت درباره موضوع کمبود گاز در 4 ماه پایانی سرد سال می‌گوید: «در سال گذشته حدود 160 میلیون متر مکعب در بعضی از روزهای فصل سرد به خصوص در استان‌های شمال و شمال شرق کشور کسری گاز داشتیم. امسال پیش‌بینی می‌کنیم که با روند رشد مصرف در کشور که بین 8 تا 10 درصد است، در فصل سرد تا 200 میلیون متر مکعب در روز کسری گاز داشته باشیم».

طبق آمار در 4 ماه سرد سال 1400، بیش از 70 درصد از تولید گاز کشور در بخش خانگی و تجاری مصرف می‌شود. تشدید مصرف گاز در بخش خانگی و تجاری باعث شده است که صنایع عمده مانند سیمان و فولاد، پتروشیمی‌ها و نیروگاه‌ها با کمبود سوخت مواجه شوند. خبرگزاری فارس در گزارشی با عنوان «بحران گاز-7|صفر تا صد خسارات تراز گاز منفی بر اقتصاد ملی/ مصرف 70 درصد گاز در بخش غیرمولد» عدم‌النفع تراز گاز منفی کشور را بیش از 20 میلیارد دلار در فصل زمستان برآورده کرده است.

*پیشنهاد شناور شدن قیمت گاز خانگی پرمصرف‌ها در لایحه بودجه

یکی از راهکارهای کنترل مصرف گاز در بخش خانگی، اصلاح قیمت پلکان‌های مصرف است. به طور کلی سه اصل اساسی می‌تواند برای اصلاح مجدد تعرفه ذیل بند (ی) تبصره 15 لایحه بودجه 1401 مدنظر قرار گیرد:

1. هیچ افزایش قیمتی برای 3 پله اول مصرف (76 درصد از مشترکان) اعمال نشود، بدین ترتیب عموم مردم جامعه از افزایش قیمت‌ها مصون می‌مانند.
2. جهش قیمت گاز صرفا در 5 پله پرمصرف پایانی اعمال شود که شامل 2 درصد از مشترکان دهک‌های بالای جامعه می‌‎شود.
3. قیمت 5 پله پایانی با قیمت گاز پتروشیمی‌ها و صادراتی شناور شود. بدین ترتیب هر ساله نیاز به اصلاح قیمت گاز نخواهد بود.

جدول 1، جدول پیشنهادی برای اصلاح مجدد تعرفه‌های گاز مشترکان گاز خانگی در لایحه بودجه 1401 است.

جدول 1

در صورت اعمال تعرفه‌های پیشنهادی جدول 1:

1. قبض گاز بیش از 75 درصد مردم (76 درصد مشترکان) هیچ تغییری نخواهد کرد.
2. قبض گاز 4 پله میانی مصرف (22 درصد مشترکان) بین 3 تا 38 هزار تومان افزایش می‌یابد.
3. قبض گاز مشترکان پرمصرف (2 درصد مشترکان) بین 170 هزار تومان تا 1.3 میلیون تومان افزایش خواهد یافت.

تصویر 1، مبلغ قبض و یارانه پنهان گاز پرداختی هر پله مصرفی مطابق تعرفه فعلی و پیشنهادی را نشان می‌دهد. همانطور که مشاهده می‎شود، هیچ تغییر قابل ملاحظه‌ای از پله 1 تا 7 رخ نخواهد داد. از پله 8 به بعد نیز رقم قبض گاز (آبی پررنگ) افزایش یافته و میزان یارانه پرداختی نزولی می‌شود.

تصویر 1

*نصب کنتور هوشمند پیش نیاز سیاست‌های تنبیهی علیه پرمصرفانِ پردرآمد

اصلاح تعرفه‌های گاز بخش خانگی 2 درصد از مشترکان که بیشترین مصرف گاز را دارند هر چند می‌تواند تا حدودی به اصلاح رفتار مصرفی کمک کند اما این سیاست در بسیاری مواقع کارآمد نیست. در نتیجه ضرورت دارد شرکت ملی گاز در کنار پیشبرد سیاست توقف در اعطای یارانه پنهان گاز به مشترکان پرمصرف، سیاست «قطعی گاز» این مشترکان در ماه‌های سرد سال را نیز پیگیری کند.

مشترکان پرمصرف گاز خانگی که جزء دهک‌های بالای جامعه‌اند، عاملان کمبود گاز و خسارت 20 میلیار دلاری بر اقتصاد کشور هستند. در نتیجه منصفانه است که در روزهای سرد سال در اولویت قطعی گاز نسبت به سایر بخش‌های تولیدیِ مصرف‌کننده گاز قرار گیرند.

اما برای اجرای سیاست قطعی گاز مشترکان پرمصرف خانگی (2 درصدِ پرمصرف) ابتدا نیاز است که این مشترکان کنتور هوشمند نصب کنند. در واقع پیشنیاز اجرای سیاست «قطعی گاز» مشترکان پرمصرف در ماه‌های سرد سال، نصب کنتور هوشمند برای این مشترکان است.

محمد حسینی مدیر ارشد شرکت ملی گاز در گفتگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس با اشاره چرایی لزوم نصب کنتور هوشمند برای اعمال سیاست تنبیه پرمصرف‌ها گفت: «وقتی سیستم کنتور مشترکان خانگی هوشمند نباشد این امکان برای شرکت ملی گاز وجود ندارد که به صورت آنلاین به داده‌های مصرف روزانه گاز مشترکان دسترسی داشته باشد».

وی ادامه داد: «در سیستم کنتور گاز غیرهوشمند که در حال حاضر در بخش خانگی مورداستفاده قرار گرفته است، ماموران شرکت گاز هر 40 روز عدد مصرف گاز هر مشترک را از روی کنتور رویت و ثبت می‌‎کنند. یعنی اگر سیستم کنتور گاز غیرهوشمند باشد تازه ماموران ما بعد از 40 روز متوجه می‎شوند که فلان مشترک پرمصرف بوده است که در آن زمان طبیعتا کار از کار گذشته و از روز‌های سرد سال عبور کرده‌ایم».

حسن منتظرتربتی مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز در مصاحبه‌ای عنوان کرده است که 3 دهک بالای جامعه حدود 50 درصد از مصرف گاز را به خود اختصاص داده‌اند که در صورت شناسایی دقیق‌تر دهک‌های پردرآمدِ پرمصرف می‌توان سیاست تنبیهی را به صورت موثری اجرا کرد و به همه‌ مشترکان پردرآمد بسط داد، به گونه‌ای که عموم مردم به طور کامل از تیر رس جریمه خارج شد و دقیقا همه پرمصرف‌های پردرآمد (نه فقط 2 درصد آنها) جریمه شوند.

*پیشنهاد لایحه بودجه 1401 برای نصب کنتور گاز هوشمند چیست؟

در سال‌های گذشته در بند (د) تبصره 15 قانون بودجه، شرکت ملی گاز موظف شده بود که نسبت به نصب کنتور هوشمند برای مشترکان پرمصرف اقدام کند. این موضوع در لایحه بودجه 1401 نیز تاکید شده است. طبق بند د تبصره 15 لایحه بودجه 1401، به منظور اصلاح الگوی مصرف گاز، شرکت ملی گاز ایران موظف است از طریق بخش غیردولتی (با اولویت شرکت‌های کارور(اپراتور) مجازی) نسبت به هوشمندسازی مصرف، برقراری ارتباط و شناسایی و وصول مطالبات مشترکان با اولویت «مشترکان عمده پرمصرف» و همچنین نصب «کنتورهای هوشمند» اقدام و هزینه مربوطه را به صورت «اقساطی» از مشترکان دریافت کند.

اما علیرغم الزام قانونی، شرکت ملی گاز در دولت دوازدهم هیچ اقدامی در این حوزه انجام نداده است، موضوعی که به صراحت در گزارش تفریغ بودجه سال 99 به آن اشاره شده است.

طبق گزارش تفریغ بودجه 99، در محدوده بررسی‌ها، شرکت ملی گاز ایران هیچ‌گونه اقدامی جهت اجرای مفاد حکم بند د تبصره 15 قانون بودجه نکرده بود که مبین عدم رعایت مفاد حکم این بند است. شرکت ملی گاز ایران در دولت دوازدهم، باوجود مکاتبات متعدد و پیگیری انجام شده توسط دیوان محاسبات، نسبت به ارائه پاسخ استنکاف کرده که مبین عدم رعایت حکم مربوط است.

اما به نظر می‌رسد شرکت ملی گاز ایران در دولت سیزدهم اجرای این قانون در سال 1400 را در دستور کار قرار داده است. بنابر کسب اطلاع صورت گرفته از شرکت ملی گاز ایران، کارشناسان این شرکت در حال تدوین طرح نهایی برای نصب کنتور هوشمند برای مشترکان پرمصرف هستند و پیشنهاداتی نیز درباره جزئیات سازوکار تامین مالی این طرح ارائه شده است. امید است زودتر نصب کنتور هوشمند به مرحله اجرا برسد.