سلامت نیوز:این روزها در حالی مسئولان نسبت به کمبود و احتمال جیره بندی آب در ده­ها شهر کشور هشدار می­دهند و خواهان صرفه جویی شهروندان در مصرف آب شرب هستند که متاسفانه بخش کشاورزی همچنان بیش از90 درصد آب استحصالی کشور را می­بلعد. معضلی که به اعتقاد کارشناسان کشاورزی تنها با تغییر الگوی کشت قابل حل است.

به گزارش سلامت نیوز دکتر مهدی اسدی لور عضوء هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی و متخصص در زمینه آبیاری و زهکشی طی یادداشتی به سلامت نیوز نوشت : در این میان تغییر الگوی کشت گیاهان با نیاز آبی بالا و جایگزینی گیاهان سازگار با کم آبی در بسیاری از این مناطق در جهت کاهش میزان برداشت آب امری ضروری است و می­تواند بحران بی آبی را تا حدی کنترل نماید و انتخاب الگوی کشت بهینه براساس نیازآبی که در آن علاوه بر داشتن شرط حداکثر درآمد ممکن برای کشاورز به استفاده صحیح و اصولی از منابع نیز توجه شود ضروری است.

استان خوزستان این روزها به خطرات مشکلات زیست محیطی پساب های نیشکر، همچنین آلایندگی این محصول با سوزاندن در زمان برداشت و حتی بوی نامطبوع از کارخانه الکل سازی و در نهایت تغییرات جبران ناپذیر کشت آن بر اکوسیستم آبی منطقه به دلیل نیاز آبی بالای این محصول مواجه است.

حدود 20 سال پیش توجهات به نیشکر در استان خوزستان آن قدر زیاد می شد که نه کم کم بلکه یکباره کارخانه های فرآوری چغندرقند درخوزستان تعطیل و این محصول بومی و بسیار سود ده کم کم به فراموشی سپرده می شود. خداحافظی خانواده کشاورزی خوزستان از چغندر که به جرات می توان هم ازلحاظ بهره وری و هم از لحاظ زیست محیطی آن را در مقابل نیشکر قرار داد، سبب شد عده زیادی با ترک زمین ها و شغل کشاورزی به مرکز استان کوچ کرده و عملا به شغل های کاذب روی آورند.

اراضی هفتگانه توسعه نیشکر با مساحتی بالغ بر 66300 هکتار و برداشت متوسط 31100 متر مکعب بر هکتار در سال در شرایط موجود (سال 1393)، سالانه بالغ بر 066/2 میلیارد متر مکعب از منایع آب سطحی رودخانه کارون برداشت می نمایند.

با ادامه این وضعیت و افزایش طرح های توسعه منابع آب در پایین دست رودخانه کارون، تامین منابع آب اراضی کشاورزی و شهری از نظر کمی و کیفی با مشکلات عدیده ای مواجه خواهد شد. شاید مهمترین تبعات ناشی از کاهش آبدهی رودخانه کارون را می توان افزایش شوری، کاهش کیفیت آب رودخانه کارون، پیشرفت آب دریا به سمت رودخانه و بازخوردهای اجتماعی آن دانست.

نیاز آبی بالای گیاه نیشکر به دلیل کشت این گیاه در ماه های گرم سال از اواسط مردادماه تا اواسط مهرماه باعث کاهش میزان آبدهی رودخانه کارون شده است. یکی از مهمترین راهکارهای حل این مشکل تغییر الگوی کشت در اراضی موجود و کشت گیاهان با نیاز آبی کمتر خواهد بود.

از آنجایی که تیپ پاییزه چغندر قند در خوزستان در فصل پاییز کشت و در اوایل فصل بهار برداشت می شود به دلیل تداوم بارش ها در این فصل و نیز نیاز پایین این محصول در فصل پاییز به آب، کشت آن در خوزستان توجیه بسیار بالایی از نظر اقتصادی دارد. یکی دیگر از مزایای این نوع محصول اثر مثبت آن روی کشت های بعدی و تناوب تولید است.

متاسفانه در سالیان اخیر کارخانه های قند به دلایل نامشخص و بیشتر مسایل غیر فنی و بی ارتباط به کشاورزی به مدت طولانی تعطیل شدند که توقف کامل چغندر قند را در خوزستان به دنبال داشت.

ضریب استحصال در دو گیاه نیشکر و چغندر قند نشان می­دهد که با توجه به بیشتر بودن ضریب استحصال شکر در چغندرقند نسبت به نیشکر، به طور متوسط به نسبت هر10 کیلوگرم گیاه نیشکر 1 کیلوگرم شکر تولید می­شود این در حالی است که همین مقدار شکر از 6 کیلوگرم چغندرقند بدست می­آید.

در مطالعاتی که بر اساس همین ایده توسط تیم تحقیقاتی و با استفاده از به روز ترین مدل های منابع و مصارف (مدل WEAP) انجام شد، سعی گردید با تغییر الگوی کشت از نیشکر به چغندر قند با نیاز آبی سالانه 13500 متر مکعب بر هکتار به عنوان کشت جایگزین در چهار سناریو تغییر الگوی کشت شامل تغییر 25، 50، 75 و 100 درصدی مساحت اراضی توسعه از نیشکر به چغندر قند، تاثیر آن بر میزان آبدهی رودخانه کارون و برداشت آب توسط شرکت های توسعه نیشکر بررسی شد.

با توجه به میزان آبدهی رودخانه کارون و میزان برداشت­های هر واحد کشت و صنعت و همچنین مصارف دیگر در حوضه­ی رودخانه کارون، هماهنگی میان عرضه و تقاضا منابع آب با استفاده از مورد بررسی قرار گیرد. همچنین این بررسی شامل مقایسه بین کشت نیشکر و میزان برداشتی با توجه به نیاز آبی این گیاه، با گیاه چغندرقند می­باشد و تاثیر آن بر میزان منابع رودخانه کارون ارزیابی می­گیرد.

بر اساس نتایج تحقیقات به دست آمده در شرایط بهره برداری از طرح های توسعه منابع آب از جمله طرح 550 هزار هکتاری در اراضی کشاورزی جنوب اهواز و طول رودخانه کارون، میزان برداشت به 7/5 میلیارد متر مکعب افزایش خواهد یافت. در این میان اراضی توسعه نیشکر با برداشت 6/2 میلیارد متر مکعبی نقش بسزایی در برداشت آب از رودخانه کارون خواهد داشت. در این شرایط میزان آبدهی متوسط رودخانه در ورودی شهر خرمشهر بطور متوسط به 356 متر مکعب بر ثانیه کاهش پیدا خواهد نمود.

در صورتی که 25 درصد از اراضی توسعه نیشکر به کشت چغندراختصاص یابد میزان برداشت آب از رودخانه کارون به4/5 میلیارد متر مکعب کاهش می یابد این کاهش میزان برداشت باعث افزایش متوسط آبدهی رودخانه کارون در ورودی شهر خرمشهر به 361 متر مکعب بر ثانیه خواهد رسید.

با تغییر الگوی کشت 50 درصد از اراضی توسعه نیشکر به چغندر قند میزان برداشت از منابع آب رودخانه کارون به 1/5 میلیارد متر مکعب کاهش و آبدهی رودخانه کارون به 367 متر مکعب بر ثانیه افزایش می یابد همچنین با تغییر افزایش سطح زیر کشت چغندر قند به 75 درصد از اراضی طرح توسعه میزان برداشت ها به 9/4 میلیارد متر مکعب و آبدهی رودخانه 374 متر مکعب بر ثانیه افزایش می یابد.

براساس مطالعات صورت گرفته و نتایج خروجی از مدل های منابع و مصارف آب برداشت آب از رودخانه کارون در صورت جایگزینی کامل چغندر قند به جای نیشکر در اراضی طرح توسعه میزان برداشت ها از رودخانه کارون به 6/4 میلیارد متر مکعب کاهش یافته و آبدهی رودخانه کارون به 382 متر مکعب بر ثانیه افزایش می یابد.

نتایج حاصل از مطالعات تغییر الگوی کشت نشان می دهد با اعمال الگوی کشت از نیشکر به چغندرقند علاوه بر کاهش نیاز آبی کشاورزی، می­تواند باعث جا به­جایی تقاضای آبیاری ازفصول گرم سال به فصول پربار شود و در نتیجه محصول این امکان را خواهد داشت تا از نزولات آسمانی برای تأمین بخشی از نیاز آبی خود بهره بگیرد­.

اگرچه نتایج مطالعات نشان داده است که تغییر الگوی کشت گیاهان پر مصرف مانند نیشکر و تخصیص آن به گیاهان کم مصرف و سازگار با کم آبی تأثیر قابل ملاحظه­ای بر میزان نیاز آبی و میزان آبدهی در بخش انتهایی حوضه خواهد داشت.

به نظر می رسد کشت و توسعه چغندر قند با توجه به کمبود منابع آب رودخانه کارون و مشکلات زیست محیطی کاشت نیشکر به عنوان یک ضرورت برای خوزستان است.

پس از انتشاراین یادداشت در سلامت نیوز شرکت توسعه نیشکر خوزستان با ارسال جوابیه ای با عنوان نیشکر صنعتی با پتانسیل‌های بی‌شمار خواستار درج آن در سلامت نیوز شد که متن کامل ان را در زیر میخوانید:

سردبیر محترم پایگاه خبری سلامت نیوز
با سلام
احتراماً، اخیراً در مطلبی تحت عنوان " ضرورت تغییر الگوی کشت نیشکر در خوزستان" موضوعات متعددی در خصوص صنعت نیشکر در آن رسانه منتشر شده که توضیحات ذیل جهت روشن شدن ابعاد بحث ارائه می‌گردد.

1- نخست اینکه به لحاظ تاریخی و تمدنی نیشکر تنها گیاهی در خوزستان است که آن را انحصاراً می‌توان بومی خوزستان دانست چراکه در هیچ نقطه‌ای از ایران امکان کاشت و توسعه تجاری نیشکر وجود ندارد و علاوه بر تطبیق شرایط اقلیمی خوزستان با نیشکر (خاستگاه اصلی نیشکر مناطق گرمسیری و خاستگاه چغندر قند بیشتر مناطق سرد و سرد معتدل است)، به لحاظ وجه تاریخی نیز نیشکر قدمتی چندین هزار ساله در خوزستان دارد و همچنان که می‌دانیم وجه تسمیه نام خوزستان به معنای شکرستان از همین جایگاه تاریخی نیشکر مایه می‌گیرد.

بنا به مستندات تاریخی، نیشکر بیش و پیش از هر محصول و هر گیاه دیگری استحقاق آن را دارد که بومی خوزستان قلمداد شود و هر اقدامی برای نادیده گرفتن آن بیشتر شبیه شوخی با تاریخ است تا یک واقعیت عینی قابل لمس، لذا در این زمینه، آموزگارمان تاریخ بهترین داوری را پیش روی ما قرار داده است.

2- صنعت نیشکر و پتانسیل‌های مثال زدنی و بی مانند گیاه نیشکر نشان می‌دهد که حداقل بیش از ده‌ها محصول صنعتی با ارزش افزوده‌ی اقتصادی قابل توجه، از این گیاه حاصل می¬شود که می‌توان گفت: سرمایه اقتصادی که صنعت نیشکر در زنجیره¬ی بی پایان تولیدات خود ایجاد می¬کند قابل مقایسه با صنایعی همچون پتروشیمی است در این زمینه درخت محصولات نیشکر (پیوست) بخوبی نشانگر این مسئله است که حداقل از نیشکر می‌توان بیش از صد محصول اقتصادی تولیدکردکه این محصولات جایگاه نیشکر را بعنوان محصولی پایه¬ای و مادر معرفی می-کند.

3- در خصوص میزان مصرف آب نیشکر باید گفت: که در بررسی وضعیت تولید هر محصول کشاورزی، نخست باید نگاهی جامع به مجموعه نهاده‌ها و پارامترهای مهم و تأثیر گذار در تولید آن محصول انداخت و سپس مجموعه تولیدات آن گیاه را با توجه به مصرف پارامترها ارزیابی و نتیجه‌گیری کرد و اگر به آمار اتکا می‌کنیم باید تحلیل آماری خود را متکی به بررسی همه پارامترهای تاثیرگذار بدانیم، اگر میزان مصرف آب تنها متغیر ماست باید مجموعه متغیرهای وابسته خود را نیز تعریف کنیم آنگاه است که می‌توان معادله سود و زیان خود را بر مبنای درستی استوار کنیم لذا اگر ما میزان مصرف آب نیشکر را مطالعه کنیم متوجه خواهیم شد تولیدات حاصل از نیشکر بطور معناداری قابل مقایسه با سایر تولیدات کشاورزی نیستند.

مطالعه علمی که در خصوص میزان مصرف آب در الگوی کشت کشاورزی خوزستان شده، نشان می‌دهد که به ازای هر متر مکعب آب مصرفی، نیشکر بیش از 2/1 (یک و دو دهم) کیلوگرم ماده خشک تولید ‌میکند. در حالی که در متوسط الگوی کشت محصولات استان خوزستان به ازای هر متر مکعب آب مصرفی تنها حدود 487/0 (چهارصد و هشتاد و هفت هزارم) کیلوگرم ماده خشک تولید می‌شود لذا تولید ماده خشک نیشکر به ازای هر واحد آب مصرفی 8/2 (دو و هشت دهم) برابر سایر محصولات استان خوزستان است.پس اگر هدف از مصرف بهینه آب رسیدن به بیشترین راندمان تولید است این مورد در خصوص نیشکر به وجهی غیرقابل مقایسه محقق می شود از سوی دیگر از نظر ارزش اقتصادی مجموعه تولیدات حاصل از نیشکر نیز غیر قابل رقابت است.

4- در خصوص جایگاه نیشکر در کشاورزی استان خوزستان نیز باید گفت: از مجموع بالغ بر 14 میلیون تن محصولات زراعی و باغی استان خوزستان (که باعث شده این استان در صدر تولید کنندگان کشاورزی کشور قرار بگیرد) بیش از 7 میلیون تن آن نیشکر است یعنی نیشکر به تنهایی نیمی از محصولات زراعی استان خوزستان را تشکیل می‌دهد.

و همچنان که یادآوری شد ارزش اقتصادی صنعت نیشکر(علاوه بر جایگاهش در کشاورزی خوزستان) تنها به شکر خلاصه نمی‌شود بلکه تولید بیش از 33 میلیون لیتر الکل طبی در کشور، تولید بالغ بر 8 هزار تن خمیرمایه، تولید حدود 97 هزار متر مکعب MDF و بیش از 50 هزار تن خوراک دام، توسعه نیشکر را بعنوان بزرگترین تولید کننده شکر، الکل و خمیرمایه در کشور قرار می‌دهد.

لذا با چنین ظرفیتی اگر نگوییم ابعاد اقتصادی صنعت نیشکر در کشور بی نظیر است دستکم کم نظیر می تواند باشد. البته موارد یاد شده بغیر از پتانسیل و ظرفیت‌های صنایع پایین دستی نیشکر است.

5- اگر نگاه منصفانه‌ای به صنعت نیشکر داشته باشیم در می‌یابیم نیشکر گیاهی به شدت چند ساحتی و چند بعدی است که ظرفیت‌هایش قابل چشم پوشی نیست و فقط مقایسه تولید شکر کشور، بخوبی ابعاد این صنعت را نشان می‌دهد چراکه صنعت نیشکر خوزستان به تنهایی نیمی از شکر تولیدی کشور را تامین می‌کند، این در حالی است که تمامی تولیدکنندگان شکر چغندری در سراسر کشور و در مناطق بسیار مستعد کشت چغندر قند در مجموع همگی آنها روی هم رفته، تولیدی برابر با صنعت نیشکر خوزستان دارند حال اگر سایر تولیدات صنعت نیشکر را به شکر اضافه کنیم خواهیم دید مزیت‌های این صنعت تا چه حد است.

6- در خصوص توصیه به کشت چغندر نیز باید گفت: بدون شک چه در زمینه کشت این محصول و یا سایر محصولات کشاورزی دیگر، باید از همه پتانسیل‌های استان خوزستان استفاده کرد و نسبت به توسعه کشاورزی خوزستان و افزایش بهره‌وری آن با توجه به مقوله حسابداری آب و صلاح و صرفه اقتصادی و مزیت‌های نسبی اقدام کرد و این اقدام هیچ منافاتی با هیچ محصولی در خوزستان ندارد.

7- خوشبختانه شرکت توسعه نیشکر با داشتن یکی از مهمترین دپارتمان‌های علمی، تحقیقاتی منحصربه‌ فرد در کشور و مجموعه مدیریت مطالعات کاربردی مستقر در واحدهای نیشکری با بهره‌گیری از صدها نفر محقق و متخصص نیشکر با تحصیلات کارشناسی ارشد و دکترا تلاش‌های مداومی برای بهره‌وری نیشکر در همه بخش‌ها انجام داده و خواهد داد و در راستای استفاده حداکثری از تمام ظرفیت‌ها و بهبود راندمان آبیاری نیز با توجه به اینکه میانگین راندمان آبیاری در کشور بین 35 تا 40 درصد است توانسته به راندمان بین 50 تا 55 درصد برسد و همچنین تلاش‌های قابل توجهی در جهت کاهش مصرف آب انجام داده و طرح‌های تحقیقاتی متعددی در این زمینه را در حال انجام دارد تا شرایط را مرتباً بهبود بخشد چراکه شرط پویا بودن و زنده بودن هر مجموعه تولیدی در گرو تحقیقات مداوم علمی در آن حوزه است.

بدون شک مدیریت و بهره‌برداری از منابع و ثروت ملی همچون آب امری لازم و حیاتی است و در این خصوص و در سایر زمینه‌های این صنعت، شرکت توسعه نیشکر علاوه بر تلاش‌ها و پژوهش‌های موسسه تحقیقات و آموزش نیشکر، همچنان خود را علاقمند به همکاری با نخبگان و دانشگاهیان دانسته و می‌داند و خوشبختانه همکاری‌های موثری نیز با دانشگاه‌ها داشته و خواهد داشت و از این همکاری همواره استقبال کرده و خواهد کرد.

سلامت نیوز: ضرورت تغییر الگوی کشت نیشکر در خوزستان/جوابیه