به گزارش خبرنگار ایمنا، بر اساس داده‌های نموداری از افزایش دمای متوسط جهانی، گرمایش زمین در ۱۰ سال گذشته بیش از همیشه بوده است و این گرمایش مانند گردابی است که آماده بلعیدن زمین می‌شود.

تغییرات اقلیمی در حال خارج شدن از کنترل است و تبعات آن به طور روزانه در سراسر جهان قابل رؤیت است. به تازگی نموداری از تغییرات دمای جهانی بین سال‌های ۱۸۸۰ تا ۲۰۲۱ منتشر شده است که عملاً گردابی از تهدید است.

این نمودار انیمیشنی بر اساس داده‌های تجزیه و تحلیل ناسا است و توسط دانشمند آب و هوا، «اد هاوکینز»، که به دلیل کنار هم قرار دادن نوارهای اصلی آب و هوا مشهور است، طراحی شده است. هاوکینز که در دانشگاه ریدینگ انگلستان کار می‌کند، علاقه‌مند به سازماندهی داده‌های آب و هوایی به روش‌هایی است که به راحتی برای عموم قابل درک و به خاطر سپردن باشد.

بر اساس این نمودار با هر ماه از هر سال که در این تقویم دایره‌ای می‌گذرد، یک خط چرخشی از داده‌های سطح دمای جهانی ثبت می‌شود. با مشاهده این نمودار در می‌یابیم که در اواسط قرن نوزدهم، شدت این تغییرات بیشتر شده و سرعت آن افزایش پیدا می‌کند.

بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۱، خط دایره‌ای نمودار از مرز زردی عبور می‌کند که نشان‌دهنده یک درجه گرم شدن دمای متوسط جهانی است. بر اساس این انیمیشن در جولای ۲۰۲۱، نیمکره شمالی گرم‌ترین ماه ثبت شده جهان را تجربه کرده است و ۹ سال گذشته جزو داغ‌ترین سال‌ها طی ۱۴۰ سال گذشته بوده است.

"بحران آب" به آبخوان‌های کارستی کشور رسید!

سیدحسین هاشمی استاد دانشگاه شهید بهشتی درباره آب‌های کارست، اظهار کرد: آب‌های کارست به آب‌هایی اطلاق می‌شود که در سازندهای سخت کربناتی (آهکی و دولومیتی) بر اثر انحلال و شکستگی در طول دوره‌های زمین‌شناسی تجمع پیدا می‌کنند؛ برای نمونه غار علی‌صدر همدان، کارستی است.

وی افزود: این منابع آبی از جمله آب‌های زیرزمینی محسوب می‌شوند و در کشور ما منابع آب کارست را در استان‌های مختلف می‌توان آن‌ها را مشاهده کرد و به طور معمول چشمه‌های پرآبی با آن‌ها مرتبط هستند.

استاد دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه آبخوان‌های کارستی از منابع مهم تأمین آب در کشور است، گفت: این آبخوان‌ها نسبت میزان تغذیه و تخلیه خود و همچنین ورود آلودگی بسیار حساس هستند، در نتیجه موضوع حفاظت از آن‌ها بسیار مهم است.

وی درباره آلودگی این آب‌ها ادامه داد: احتمال ورود آلودگی‌ها منتشره در سطح زمین به این آب‌ها و گسترش آلودگی در این نوع آبخوان، بیشتر از آبخوان‌های آبرفتی است که دلیل آن ساختار و نحوه تغذیه متفاوت آن‌ها است؛ برای مثال در صورتی‌که آلودگی‌هایی مانند فاضلاب‌های شهری و صنعتی، کودها و سموم کشاورزی، فضولات دام و …, نزدیک محل‌های تغذیه آبخوان‌های کارستی تخلیه شوند، ممکن است به سرعت وارد آب شوند و در آبخوان گسترش پیدا کنند.

این پژوهشگر حوزه آب با بیان این‌که برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی باعث کاهش آبدهی آبخوان‌های کارستی شده است، تصریح کرد: هنگامی که می‌گوئیم با بحران آب مواجه شده‌ایم، این مشکل گریبانگیر تمام منابع آب از جمله آبخوان‌های آبرفتی، کارست و …، است.

هاشمی درباره برداشت آب از آبخوان‌های کارستی گفت: در حال حاضر برداشت آب از این آبخوان‌ها در کشور به طور گسترده به ویژه تأمین آب شرب برخی شهرهای کشور انجام می‌شود و در بسیاری از مناطق تعادل میان تغذیه و تخلیه آن‌ها برهم خورده است که این موضوع لزوم توجه به حفاظت این آب‌ها را دو چندان می‌کند.

"بحران آب" تهدیدی گریبان‌گیر کشور

علی بیت‌اللهی، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی به مناسبت روز جهانی آب در یادداشتی نوشته است: مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۱۹۹۲ روز ۲۲ مارس (دو فروردین) را روز جهانی آب نامگذاری کرده است. شعار سال ۲۰۲۲ روز جهانی آب، (GROUNDWATER - MAKING THE INVISIBLE VISIBLE)،"آب‌های زیرزمینی، آشکار کردن آنچه که نهان است" انتخاب شده است. شعار امسال روز جهانی آب، برای ما که با بحران آب و کسری فزاینده مخازن آب‌های زیرزمینی مواجه هستیم و با افت مستمر سطح آب سفره‌های زیرزمینی پدیده "فرونشست زمین" را در گستره سرزمینی خود، تجربه می‌کنیم، بس مهم و شایان توجه ویژه است.

شعار امسال روز جهانی آب، شعار گویایی است؛ آب‌های زیرزمینی و وضعیت آن به‌وضوح آشکارکننده چگونگی مدیریت منابع آبی در کشور است و آب‌های زیرزمینی و کیفیت و کمیت و روند تغییرات آن، آشکارا، عیان‌کننده میزان توجه ما به حفظ محیط زیست است.

آب‌های زیرزمینی و وضعیت آن، گویای نحوه رعایت الگوی مصرف، میزان صرفه‌جویی و درجه اهمیت ما به این مایه حیات است. روند تغییرات کیفیت و کسری مخزن آب‌های زیرزمینی در کشور، آئینه تمام نمای پیروی ما از الگوی توسعه پایدار است و به‌طور کلی و در یک عبارت ساده که جامعه جهانی به آن توجه کرده است، آب‌های زیرزمینی، آشکار کردن آنچه که نهان است، هستند.

بر همگان آشکار شده است وضع آب در کشور بحرانی است و از نظر من این بحران در کشور ما از دیرباز شامل ۴ حیطه عمده بوده است: کمیت آب، کیفیت آب، محیط زیست، مدیریت و سیاست‌زدگی آبی

تغییرات اقلیمی و خشکسالی‌های ممتد، استفاده بی‌رویه منابع آبی سطحی، افت سطح آب‌های زیرزمینی، و کاهش حداقل ۵۰ درصدی روان‌آب‌ها در کشور نسبت به متوسط دراز مدت آن (از حدود ۸۰ میلیارد مترمکعب به حدود ۴۵ میلیارد مترمکعب و کاهش بارش حدود ۱۱ درصدی در همین دوره) و سیاسی کردن موضوع فنی و کارشناسی آب از جمله شاخص‌هایی است که "بحران آب " را در ایران زمین به‌وجود آورده است.

کاهش حجم آب‌های زیرزمینی کشور که از سال ۱۳۵۵ در کشور به‌طور محسوس شروع شده با گذشت ۴۵ سال، میزان کسری آن به ۱۳۵ کیلومترمکعب رسیده است. افت سطح آب در تمامی حوضه‌های آب‌ریز کشور محسوس و به تبع آن "فرونشست زمین" در تمامی استان‌های کشور در حال رخ دادن است. نسبت به سال ۱۳۵۵ و دهه ۵۰، تعداد چاه‌های آب در ایران بیش از ۱۷ برابر شده است و از ۴۵ هزار حلقه به بیش از ۸۰۰ هزار رسیده است.

با افت سطح آب‌های زیرزمینی، این آب‌ها از افق‌های عمقی پایین‌تر استحصال می‌شود، جایی که به‌دلیل شوری و ملحیت بالا، آب سنگین‌تر قرار دارد. چنین امری باعث شده است که EC (شوری) متوسط آب‌های زیرزمینی کشور در مدت ۴۰ سال اخیر از ۲۳۰۰ میکروموس بر سانتیمتر به دو برابرمقدار متوسط قبلی خود یعنی به بیش از ۴۵۰۰ برسد.

تعداد دشت‌های ممنوعه و بحرانی از ۲۲ دشت در سال ۱۳۴۵ به ۴۰۵ دشت (۲۷۰ دشت ممنوعه و ۱۳۵ دشت ممنوعه بحرانی، گزارش شرکت مدیریت منابع آب فروردین ۱۳۹۸) در آخر سال ۱۳۹۷ رسیده است. پیش‌بینی می‌شود که برداشت سالانه ۵۰ میلیارد متر مکعبی آب زیرزمینی که ۸۹ درصد آن در کشاورزی است، تعداد دشت‌های ممنوعه و بحرانی در کشور را به‌طور مستمر بیشتر و شامل کلیه دشت‌های کشور کند.

اثرات کاهش منابع آبی سطحی و زیرزمینی در ۴۵ سال گذشته، افت سطح آب زیرزمینی و فرونشست زمین، کم‌آبی و خشکی رودها، افت کیفیت آب‌های زیرزمینی، افزایش هزینه استحصال آب، خشکی دریاچه‌ها و تالاب‌ها، بیابان‌زایی، فرسایش خاک، افزایش ریزگردها، بیکاری کشاورزان و کاهش قدرت خرید آن‌ها، مهاجرت به شهرها و توسعه حاشیه‌نشینی و بروز منازعات آبی بوده است.

با وجود اینکه بر اساس آمار و اطلاعات رسمی بخش آب کشور، کاهش بیش از ۵۰ درصدی روان آب‌های کشور و ۱۳۵ کیلومترمکعب کسری مخزن آب‌های زیرزمینی وضعیت آبی کشور را با بحران مواجه ساخته است، همچنان، مکان‌یابی صنایع آب در نواحی خشک و نیمه خشک کماکان اجرا می‌شود، کشت محصولات آب بر در استان‌های با مشکل کم آبی ادامه دارد و توسعه کشت گلخانه‌ای تنها بین ۱۵ تا ۲۰ درصد از مقدار مساحت پیش‌بینی شده تحقق پیدا کرده است.

روند مسلوب‌المنفعه کردن چاه‌های غیرمجاز به‌دلیل مشکلات اجرایی و حقوقی و اجتماعی آن کند بوده و کماکان به‌دلیل نیاز به آب شرب و در برخی مناطق دیگر حفر چاه، کف‌شکنی و نیز حفر چاه غیرمجاز انجام می‌شود. تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها در دشت‌هایی که امکان اجرایی کردن آن‌ها را داریم به‌طور محسوس عملیاتی نشده است.

بهره‌وری آب کماکان نازل و سیاست‌های مصرف آب در تولید انواع محصولات با بازدهی محصولات منطبق نیست. آب مجازی و اهمیت آن در کشور به‌طور شایسته مورد توجه قرار نگرفته و محصولات آب‌بر با هزینه کمتر از آب شیرین زیرزمینی مصرف شده به پای آن‌ها صادر می‌شود که باید میزان تقریبی پرتی ۳۰ درصدی محصولات و هدر رفت منابع آب زیرزمینی بسیار بالا را نیز بر آن اضافه کرد.

شیوه‌های آبیاری هدر رفت آب، کشت محصولات آب‌بر، تبخیر بیش از ۳ برابری نسبت به متوسط جهانی و بارندگی کمتر از یک سوم متوسط جهانی و فرونشست زمین در تمامی استان‌های کشور، همه و همه بیانگر شرایط سخت و سنگینی است که الزام اجرا برنامه سختگیرانه مدیریت منابع آب کشور را گوشزد می‌کنند.

دبیرخانه روز جهانی آب در سال ۲۰۲۲ نظر به اهمیت آب‌های زیرزمینی به عنوان مهمترین منابع آب‌های شیرین در دسترس بشر، در سایت خود چنین متنی را آورده است: آب‌های زیرزمینی، عیان کردن نهان‌ها، آب‌های زیرزمینی نامرئی هستند، اما تأثیر آن در همه جا قابل مشاهده است، دور از چشم، زیر پای ما، آب‌های زیرزمینی گنج پنهانی است که زندگی ما را غنی می‌کند، تقریباً تمام آب‌های شیرین جهان را آب‌های زیرزمینی تشکیل می‌دهند.

اهمیت آب خاکستری در کاهش مصرف آب

سیدحسین هاشمی، استاد دانشگاه شهید بهشتی در رابطه با آب خاکستری، گفت: آب خاکستری بخشی از فاضلاب است که شامل فاضلاب تولیدی در آشپزخانه، حمام، ظرفشویی، لباسشویی، روشویی و مشابه آن‌ها، به‌جز فاضلاب حاوی مدفوع می‌شود.

وی تصریح کرد: در حال حاضر در کشور ما آب خاکستری همراه با فاضلاب مدفوعی جمع‌آوری تصفیه و یا در چاه‌های جذبی تخلیه و وارد آب‌های زیرزمینی می‌شود. در برخی مناطق نیز به آب‌های سطحی تخلیه می‌شود.

استاد دانشگاه بهشتی بیان کرد: بحث در مورد امکان یا لزوم جداسازی آب خاکستری از فاضلاب مدفوعی در دنیا مطرح است که بیشتر بر سهولت استفاده مجدد و ایمن از آب خاکستری در ساختمان‌ها تکیه دارد. برای مثال در برخی کشورها روشویی‌هایی وجود دارد که آب ناشی از شستشو را به جای اختلاط با سایر آب‌ها و فاضلاب مدفوعی در فلاش‌تانک توالت ذخیره و استفاده می‌کند یا سامانه‌هایی برای تصفیه و بازچرخش آب مصرفی هنگام دوش گرفتن ابداع شده است.

هاشمی در رابطه با ظرفیت‌های استفاده درست از این آب در کشور ادامه داد: جمع‌آوری و تصفیه جداگانه و متمرکز یا نیمه متمرکز آب خاکستری و فاضلاب مدفوعی در گستره‌های بزرگ مانند یک شهر کاری بسیار پرهزینه و احتمالاً فاقد توجیه اقتصادی است اما استفاده از آب خاکستری در مقیاس یک ساختمان یا مجتمع یا گستره‌های کوچک می‌تواند مورد توجه قرار گیرد و به طور قطع بر کاهش مصرف آب مؤثر خواهد بود.

وی با اشاره به این‌که استفاده از آب خاکستری می‌تواند بر کاهش تقاضا برای آب شهری مؤثر باشد، توضیح داد: با توجه به این‌که کشور ما با کمبود آب، به‌ویژه آب شرب، مواجه است، به احتمال زیاد در سال‌های آینده ما نیز به سمت بازچرخش و استفاده آب خاکستری به خصوص در داخل ساختمان‌ها حرکت خواهیم کرد.

استاد دانشگاه شهید بهشتی به بُعد فرهنگی استفاده از این آب اشاره و خاطرنشان کرد: جدا از مسائل فنی و اقتصادی استفاده از آب خاکستری، توجه به جنبه‌های فرهنگی در این زمینه مهم است؛ برای مثال ممکن است برخی افراد احساس خوشایندی هنگام بازچرخش و استفاده از آب خاکستری در داخل ساختمان نداشته باشند که این مورد نیاز به فرهنگ‌سازی دارد.

کاهش تخریب محیط‌زیست با توسعه دانش‌بنیان قابل تحقق است

علی سلاجقه رئیس سازمان محیط زیست در حاشیه نخستین جلسه هیئت دولت در سال ۱۴۰۱، اظهار کرد: امسال با توجه به اینکه رهبر معظم انقلاب شعار سال را تولید دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین نامگذاری کرده‌اند، امیدواریم تخریب محیط زیست هم کاهش پیدا کند.

وی ادامه داد: اسفند ۱۴۰۰ بود که رهبر معظم انقلاب فرمودند مسئله محیط‌زیست باید به عنوان مسئله درجه یک کشور مورد توجه قرار گیرد و در جلسه امروز هم آقای رئیسی رئیس جمهور بر این موضوع تاکید کرد و از تمام دستگاه‌های اجرایی خواست به محیط زیست اهمیت بیشتری داده شود و از مهمترین مسئله‌های جلسه امروز در هیئت دولت همین بحث محیط‌زیست بود.

رئیس سازمان محیط‌زیست افزود: در دنیای امروز می‌توان با استفاده از فناوری‌های جدید و نوین از تخریب هرچه بیشتر محیط زیست کشور جلوگیری کرد و این اتفاق با همراهی مردم و همه دستگاه‌های اجرایی در عمل و بدون از شعارزدگی میسر خواهد بود.

سلاجقه تاکید کرد: در سال جدید تلاش خواهیم کرد با برنامه‌ریزی دقیق و حرکت به سمت دانش‌بنیان شدن، در حوزه محیط‌زیست، از تخریب محیط‌زیست جلوگیری و بسیار از بخش‌های محیط‌زیست کشور را احیا کنیم.