ترافيك بي‌سابقه دوشنبه‌شب تهران، ۷ متهم دارد كه همه يا تعدادي از آنها باعث «توقف شبانه شهروندان تا بامداد» در خيابان‌ها شدند. شهروندان دو شب پيش براي بازگشت به خانه (از محل كار) ۲ تا ۴ ساعت در معابر مملو از خودرو ماندند؛ به‌طوري‌كه با تبديل شدن خيابان‌ها به پاركينگ، «وقت‌كشي عجيب ترافيكي» در پايتخت رقم خورد. روايت تهراني‌ها حاكي است «حالت نامتعارف چراغ‌هاي راهنمايي» در كنار «همزماني بارندگي با ترددهاي شب‌عيد» از جمله عوامل قفل‌شدگي خيابان‌ها بود.
به گزارش سلام نو به نقل از دنياي اقتصاد، ازدحام بي‌سابقه خودرو در خيابان‌هاي تهران در دوشنبه‌اي كه گذشت باعث شد «سفرهاي كاري صبح» شهروندان با «يك‌ساعت زمان اضافه» انجام شود و از آن بدتر، «مدت زمان برگشت از كار به منزل در دوشنبه‌شب» براي اكثر تهراني‌ها حداقل دو برابر و براي ساكنان مناطقي از شمال پايتخت تا 6 برابر هميشه، افزايش يابد.
اين «وقت‌كشي» عجيب در معابر تهران، 7 متهم دارد كه همه يا بخشي يا يكي از آنها عامل «تبديل خيابان‌هاي شهر به پاركينگ شبانه» بوده است. تهراني‌ها ديروز، «تردد در پريروز» را اين‌طور روايت كردند: «اگر از محل كار، پياده به سمت منزل رفته بوديم زودتر مي‌رسيديم.» شبيه چنين واقعه‌اي، يك‌بار در آذر ماه سال 95 -هفتم ماه- در پايتخت رخ داد كه البته شدت آن به مراتب كمتر از دوشنبه گذشته بود. روايت شهروندان تهراني از ترافيك دوشنبه تهران حاكي است، از ساعت 6 عصر دوشنبه تا بامداد سه‌شنبه، معابر اصلي و خيابان‌هاي فرعي در مناطقي از شهر «قفل» شد به‌طوري‌كه افراد در خودروهاي خود در برخي معابر حداقل يك‌ساعت به صورت كامل «متوقف» بودند. برخي شهروندان طول يك خيابان كمتر از 5 كيلومتر را -كه در حالت «تردد طبيعي (ترافيك نسبي) ساعات شب»، حدود 5 دقيقه از آن عبور مي‌كنند- در دوشنبه‌شب به مدت يك‌ساعت در آن گير افتادند. آنچه دو شب پيش در تهران به عنوان يك «رخداد بي‌سابقه ترافيكي» به ثبت رسيد، «ايست چندساعته خودروها» در معابر بود. شهروندان اين اتفاق را عجيب و در عين حال «غيرطبيعي» توصيف كردند. وگرنه «سختي تردد خودروها در ساعات شبانگاهي» و «طول ترافيك در خيابان‌ها» موضوع جديدي در تهران نيست.
اما چرا خيابان‌هاي پايتخت دو شب پيش، ناگهان پاركينگ شد؟
تحقيقات ميداني و همچنين بررسي‌هاي «دنياي اقتصاد» درباره اين «اتلاف وقت بي‌سابقه شهروندان در ترافيك تهران» 7 علت را شناسايي كرده است.
ذكر نام اين متهمان البته مبتني بر «اطلاع‌رساني رسمي» عوامل مديريت ترافيك شهر، صورت نگرفته است؛ هر چند، هم شهروندان تهراني و هم كارشناسان حوزه ترافيك بر «اثرگذاري اين عوامل بر شدت ترافيك و قفل خيابان‌ها» مهر تاييد مي‌زنند. نخستين عامل «قفل دوشنبه‌شب خيابان‌هاي تهران» همان عاملي است كه «مشاهدات شهروندان در جريان عبور و مرور از معابر در همان ساعات پاياني دوشنبه» تاييد مي‌كنند؛ نبود عوامل راهنمايي و رانندگي در برخي يا اغلب خيابان‌هاي شهر. معمولا در زمان بارندگي و افزايش سفر با خودروي شخصي، اين عوامل هدايت‌كننده جريان ترافيك، حضور بيشتر از قبل در خيابان‌ها دارند. اما دوشنبه شب، مطابق روايت شهروندان، دست‌كم در معابري كه قفل شد، خبري از آنها نبود يا تعداد آنها حداقل بود.
«تبديل شدن چراغ‌هاي راهنمايي از حالت طبيعي (سبز و قرمز) به حالت چشمك‌زن»، عامل ديگري است كه باعث «بي‌نظمي در ترددها و سپس، گره و توقف ترافيكي در برخي معابر» شد. زماني كه چراغ‌هاي راهنمايي و رانندگي از حالت هميشگي به وضعيت چشمك‌زن تغيير مي‌كند، معمولا «حق تقدم» توسط خيلي از خودروسوارها رعايت نمي‌شود و در تقاطع‌ها و به دنبال آن، در خيابان‌هاي منتهي به تقاطع، بار ترافيكي از حالت جريان حركتي به ايست خودرويي تبديل مي‌شود.
عامل سوم نيز به نوبه خود، «وزن قابل توجهي» در ترافيك شبانه تهران در دوشنبه داشت. همزماني باران در ساعات عصر و شب و خريدهاي شب عيد باعث شد «حجم استفاده از خودروي شخصي در دوشنبه» نسبت به روزهاي قبل و حتي «شب عيد دو سال قبل» افزايش يابد. اسفند سال گذشته و سال قبل از آن به دليل «محدوديت‌هاي تردد مربوط به كرونا» و «چشم‌انداز تاريك مسافرت‌هاي نوروزي و حتي رفت و آمدهاي عيد»، تردد در شهر و ميزان استفاده از خودروي شخصي تقريبا نصف اسفند امسال بود.
برخي مديران ترافيكي ديروز اعلام كردند، حجم سفرهاي درون‌شهري در دوشنبه گذشته در تهران، دست‌كم 35 درصد نسبت به روزهاي قبل افزايش پيدا كرده بود. اين، تاييدي بر «افزايش بار تردد شهروندان» در دوشنبه‌اي كه گذشت، است. پريروز، طول ترافيك خودروها در تهران به‌ويژه در ساعات پاياني شب، 41 درصد نسبت به قبل افزايش پيدا كرد كه از نگاه عوامل ترافيكي تهران، كم‌سابقه بوده است. تهراني‌ها در اين روزها، «دوركاري مجاز» را كنار گذاشته‌اند و آنهايي كه طي ماه گذشته و قبل از آن مي‌توانستند بدون مراجعه فيزيكي به محل كار، فعاليت كنند هم‌اكنون براي هماهنگي و انجام كارهاي آخر سال، رفت و آمد شغلي در شهر انجام مي‌دهند. اين عامل فرعي به عنوان عامل چهارم، در كنار سه عامل گفته شده، خود محركي براي «ازدحام بيشتر خودرو» در خيابان‌ها و در نتيجه، «قفل حركتي» در دوشنبه تهران شد.
عامل پنجم نيز يك عامل كم‌وزن در مقايسه با سه عامل اول است كه همزماني آن با سه عامل اصلي ابتدايي، «نيروي اصلي را براي به‌هم زدن جريان ترافيك شبانه تهران در دوشنبه» به وجود آورد. كارشناسان حوزه ترافيك پايتخت مي‌گويند، معمولا «بار سفرهاي درون‌شهري در دوشنبه‌هاي هر هفته، بيشتر از روزهاي ابتدايي و انتهايي هفته» است. اين موضوع به خاطر آن است كه معمولا جلسات كاري، قرارهاي كاري بيرون از محل كار اصلي، بازديدها و در كل، رفت و آمد شاغلان در شهر، در روز دوشنبه با حجم بيشتري نسبت به شنبه و يكشنبه صورت مي‌گيرد. ضمن آنكه در روزهاي پاياني هفته، اين جريان سفرهاي درون‌شهري (از ناحيه شاغلان) كاهش محسوس پيدا مي‌كند. دوشنبه باراني، آن هم در هفته پاياني سال باعث شد اين وضعيت وسط هفته به عاملي براي اتفاق بي‌سابقه ترافيكي در شهر بدل شود.
عامل ششم، يكسري «كنده‌كاري در برخي معابر اصلي» است كه طبق گزارش‌هاي ميداني شهروندان، در اين روزهاي پرتردد شب عيد، باعث شده يك لاين از برخي خيابان‌هاي اصلي و بزرگراه‌ها به اشغال فعاليت‌هاي عمراني دربيايد و باعث سرريزشدن ترافيك در خيابان‌هاي پسين و پيشين شود. مثلا در بخشي از بزرگراه حكيم-شرق به غرب- يك عمليات عمراني بعد از تونل رسالت باعث كاهش سرعت تردد خودروها شده كه اين موضوع در دوشنبه‌شب، سنگين‌تر از قبل گزارش شد.
عامل هفتم نيز «تكميل لب به لب ظرفيت معابر خودرويي شهر تهران» است.
حميد ميرزاحسين، كارشناس ارشد برنامه‌ريزي حمل و نقل در اين باره به «دنياي اقتصاد» اعلام كرد، هزينه پايين استفاده از خودروي شخصي در كلان‌شهر تهران در كنار «ازدحام مسافر در اتوبوس و مترو» دست به دست هم داده تا «ترددها در پايتخت عمدتا با خودروي شخصي» انجام شود. اين مساله باعث شده همه ظرفيت خيابان‌ها در ساعت پيك صبح (كار به منزل) و پيك شب (زمان برگشت به خانه)، مورد استفاده قرار بگيرد. در نتيجه، يك «اتفاق غيرمنتظره» مثل همين همزماني باران با سفرهاي شب عيد، باعث مي‌شود «سختي تردد به ايست خودروها» تبديل شود و براي شهروندان، غيرقابل تحمل شود.
شهروندان تهراني در مواجهه با ترافيك بي‌سابقه دوشنبه گذشته، درباره «مورد مصرف دوربين‌هاي ترافيكي سطح شهر» سوال كردند.
اينكه، چرا مديريت ترافيك به موقع و در جهت حل بحران ترافيكي، به شكل منطقي براي حل مساله از دوربين‌هاي ترافيكي بهره نمي‌برد؟
ساده‌ترين اقدامي كه مي‌توانست از طرف عوامل ترافيكي انجام شود، «اعلام وضعيت هشدار تردد در شهر» از طريق پيامك سراسري توسط شهرداري بود. شهرداري تهران در سال اول كرونا، چنين حركتي را انجام داد. در آن زمان، پيامك‌هاي روزانه به شهروندان با مضمون «پرهيز از تردد در شهر براي رعايت فاصله اجتماعي» ارسال مي‌شد و حتي تهراني‌هايي كه در ساعات غيرمجاز تردد در شهر در دوره «قرنطينه كرونايي» توسط دوربين‌هاي ترافيكي رويت مي‌شدند، بلافاصله يا دقايقي بعد، به تلفن همراه آنها پيامك ارسال مي‌شد تا از اين اقدام خود پرهيز كنند. اگر مديريت ترافيك، بعد از مشاهده «ازدحام و طول ترافيك صبحگاهي دوشنبه»، براي كنترل ترافيك شبانه پايتخت، دست به «اطلاع‌رساني پيامكي» مي‌زد چه‌بسا «بخشي از شهروندان ساعت خروج از محل كار را به تاخير مي‌انداختند و همين مساله مي‌توانست مانع از تبديل «ازدحام ترافيكي» به «قفل ترافيكي» شود. مديريت شهري تهران از اطلاعات دوربين‌هاي ترافيكي براي تهيه روزانه «نقشه آنلاين ترافيكي شهر تهران» استفاده مي‌كند اما حلقه آخر اين بهره‌برداري كليدي از اطلاعات لحظه‌اي ترافيكي پايتخت كه همان «اعلام شرايط بحراني يا غيرطبيعي» به شهروندان براي «جلوگيري از افزايش شدت بحران» است، دست‌كم در «اتفاق بي‌سابقه دوشنبه شب» رخ نداد. كارشناسان شهري توصيه مي‌كنند، مديريت شهري بايد به فوريت دو دسته سياست ترافيكي فوري و ميان‌مدت را براي «اصلاح وضع موجود» اتخاذ كند.سياست اول، «به‌كارگيري ظرفيت‌هاي فعلي همچون دوربين‌هاي سطح شهر» براي مهار بحران‌هاي ترافيكي است. سياست دوم نيز «توسعه حمل و نقل عمومي» به نفع «سفرهاي سبز» و كاستن از ترافيك، وقت‌كشي شهروندان و آلودگي هوا است.
روز گذشته احمد صادقي، رئيس كميته شفافيت و شهر هوشمند پارلمان شهري تهران نيز نسبت به ترافيك بي‌سابقه پريشب در تهران واكنش نشان داد و آن را يك فاجعه مديريتي خواند. صادقي خاطرنشان كرد: درباره ترافيك روزهاي باراني بارها بحث شده و ضرورت چاره‌انديشي براي آن به مديران اجرايي گوشزد شده اما تا امروز نه تنها اين مساله حل نشده، بلكه پيچيده‌تر شده است. به گفته وي، ترافيك دوشنبه تهران، يك فاجعه مديريتي بود كه باعث آزردگي شهروندان شد.
صادقي درباره عدم آمادگي مديريت شهري و سوء‌مديريت ترافيكي در شرايط بحراني مثل هنگام وقوع زلزله ابراز نگراني كرد و گفت: وقتي با ريزش اندكي باران كه از روزهاي گذشته، پيش‌بيني شده بود، شهر دچار اين بي‌نظمي و ترافيك غيرقابل كنترل مي‌شود، به‌طور حتم در شرايط بحراني كه مسيرهاي اصلي شهر دچار آسيب شده‌اند و مردم نگران هستند، با فاجعه ترافيكي روبه‌رو خواهيم بود.
رئيس كميته شفافيت و شهر هوشمند شوراي شهر تهران افزود: تذكر من به شهردار تهران اين است كه بارش باران و برف اين روزها بايد يك مانور و تمرين براي دستگاه‌ها باشد تا آنها را براي روزهايي كه تهران با بحران‌هاي احتمالي ناشي از بلاياي طبيعي روبه‌رو مي‌شود، آماده‌تر كند؛ نه اينكه خود تبديل به بحران شود. در اين روزها ضرورت مديريت يكپارچه شهري و هوشمندسازي اداره شهر بيش از پيش احساس مي‌شود.
صادقي افزود: در روزهاي باراني و شرايط خاص، امكان فراخوان تمام دستگاه‌ها در قالب «مانور ساعت صفر» به‌عنوان تمريني براي مديريت يكپارچه و تقسيم يك كار هماهنگ بين دستگاه‌ها وجود دارد؛ اما معمولا صرفا چند بخش شامل معاونت خدمات شهري شهرداري و پليس راهور وارد عمل مي‌شوند. وي معتقد است همان‌طور كه در زمان وقوع بحران ستاد ويژه تشكيل مي‌شود، در زمان بروز چنين شرايط ويژه‌اي در ترافيك شهري نيز بايد ستادي براي هماهنگي همه دستگاه‌ها وارد عمل شود.
اين عضو شوراي شهر تهران به موضوع شناورسازي ساعت كار ادارات دولتي در زمان بارندگي نيز به‌عنوان يك راه‌حل كارآمد براي كاهش بار ترافيك عصرگاهي اشاره كرد؛ موضوعي كه نه فقط براي روزهاي باراني، بلكه با هدف كاهش تراكم ترافيك در نيمه دوم سال پيشنهاد شده، اما نسبت به اجراي آن مقاومت وجود دارد و اغلب دستگاه‌هاي اجرايي به آن تن نمي‌دهند.
صادقي معتقد است استفاده از ابزار «قيمت‌گذاري» در روزهاي باراني مي‌تواند نقش مهمي در كاهش تقاضاي سفر با خودروي شخصي ايفا كند. پيشنهاد او نيم‌بها كردن بليت حمل‌ونقل عمومي در شرايطي نظير موقعيت دوشنبه بود تا شهروندان به استفاده از حمل‌ونقل عمومي تشويق شوند. هرچند اين پيشنهاد در جاي خود قابل مطالعه بوده و محدوده اثر مشخصي نيز دارد، اما ابزار قيمت‌گذاري مي‌تواند به شكل افزايش عوارض طرح‌هاي ترافيكي در رينگ داخلي و بيروني معابر مركزي شهر نيز در كاهش تقاضاي سفر با خودروي شخصي در شرايطي كه معابر شهر حتي بيش از ظرفيت با اشباع خودرو روبه‌رو هستند، مي‌تواند به مراتب موثرتر باشد. البته اجراي اين قبيل برنامه‌ها نيازمند اطلاع‌رساني قبل از وقوع شرايط بحراني است و شهروندان بايد از محدوديت‌هاي احتمالي تردد در اين شرايط مطلع باشند تا تصميمات ترافيكي در روز باراني، واجد بازدارندگي كافي از سفر با خودروي شخصي باشد.