تصويري كه ۲۹ آبان ماه از خط ۴ متروي تهران در شبكه‌هاي اجتماعي دست به دست مي‌شد، خيلي‌ها را به صرافت انداخت كه حالا حالاها سراغ مترو نروند و عطايش را به لقايش ببخشند. مي‌پرسيد كدام تصوير؟ همان فيلم حدوداً ۵۰ ثانيه‌اي از دختر جواني كه با چكش به جان شيشه قطار مترو افتاده بود و بالاخره موفق شد تا قهرمان آن روز متروي تهران شود.
روزنامه ايران/ مسافراني كه آن روز كلافه و نگران حدود ۳۰ دقيقه در يك واگن بسته شلوغ گرفتار شده بودند و البته ترس و همهمه موجب شده بود تا در كنار از كار افتادن تهويه قطار، وضعيتي عجيب و غريب رقم بخورد. از يك سو خبري از مأموران قطار براي راه انداختن دوباره مترو نبود و از طرفي فضاي بسته و شلوغ واگن، خطر خفگي را بالا برده بود. آن روز البته بعد از حدوداً ۳۰ دقيقه و شكستن يك شيشه تمام شد اما اظهارات رسمي و غيررسمي بعد از آن كه البته پيش از آن هم تكرار شده بود، باعث شد تا برخي‌ها كه پيگير اخبار رسانه‌ها هستند، ترس سوار شدن بر مترو هم به ديگر ترس هايشان اضافه شود.
اظهاراتي مثل اينكه بايد هر ماه ۲ الي ۳ قطار براي اورهال از خط خارج شود اما در ۴ سال گذشته نهايتاً يك قطار خارج شده و اورهالي در كار نبوده است؛ يا استفاده بيش از حد از ظرفيت قطارها براي رعايت فاصله اجتماعي، ترديد جدي از ايمني آنها پيش روي شهروندان گشوده است. مردم مي‌پرسند چرا در ۴ سال گذشته حتي يك قطعه براي مترو خريداري نشده و با اين وضعيت كه تحريم هم بر مشكلاتمان افزوده، آيا مي‌توانيم با خيال راحت سوار مترو شويم؟! مسافراني كه تا ديروز براي سوار شدن به هواپيما دست به دعا مي‌شدند كه بالاخره پروازشان به سلامت انجام مي شود يا نه، حالا با هر بار سوار شدن مترو از خودشان مي‌پرسند آيا اين سفر به سلامت به مقصد مي‌رسد يا نه؟!
متروي تهران حالا روزانه حدوداً يك ميليون و ۲۰۰ هزار نفر مسافر دارد كه اگر بخواهيم با دوران پيش از كرونا مقايسه كنيم، حدوداً ۶۰۰ تا ۸۰۰ هزار نفر كمتر شده كه آن هم ظاهراً تا پايان سال و با عادي شدن كامل شرايط و البته برگشت محدوديت‌هاي ترافيكي و آلودگي هوا به حول و حوش همين عدد برمي‌گردد؛ اين در حالي است كه اگر حركت قطارها افزايش يابد، ظرفيت پذيرش ۳ ميليون مسافر وجود دارد، اما تا زماني كه بحث اورهال كردن قطارها و ورود واگن‌هاي جديد اتفاق نيفتد، اين انتظار چندان منطقي نيست! متروسواران البته به حرف‌هاي اغراق‌آميز و ترسناك بي‌اعتبار گوش نمي‌دهند، چراكه آمار مسافران مترو كه در دوران كرونا به ميانگين ۶۰۰ هزار نفر رسيده بود حالا تقريباً دو برابر شده است.
«تقريباً ۴ -۳ سال پيش بود كه در خط يك، قطار يك دفعه ايستاد و همه چراغ‌ها خاموش شد، فكر كنم حدوداً نيم ساعت طول كشيد. من آن زمان باردار بودم. تهويه‌ها هم از كار افتاده بود. آنقدر ترسيده بودم كه نمي‌توانستم از جايم تكان بخورم. بعد از آن تقريباً يك سال طول كشيد تا دوباره سوار مترو شوم. محل كارم در طرح است. مجبورم از مترو استفاده كنم.» اين را خانم فراهاني مي‌گويد. كسي كه مشتري دائمي خط يك است.
«هرچه قدر هم كه اتفاق بيفتد وقتي ناچار باشي دوباره سوار مي‌شوي. من در اين ۷-۶ سال شايد يكبار آن هم متروي كرج دچار مشكل شدم كه آن هم قطار با تأخير حركت كرد و باعث شد دير به محل كارم در تهران برسم. الان كرايه تاكسي از كرج در تهران ۴۶ هزار تومان است خب با يك بليت مترو كه ماهانه شارژ مي‌كنم برايم به صرفه تر است كه اين تأخيرها و نقص فني را تحمل كنم.» علي محمدي، كارمند يك شركت نيمه خصوصي است كه روزانه دو بار از مترو استفاده مي‌كند.
زهره احمدي، دانشجويي است كه حداقل هفته‌اي ۴-۵ بار از مترو (قيطريه) استفاده مي‌كند، مي‌گويد: چون آسم دارم هميشه اين ترس كه اگر قطار خراب شود مخصوصاً بين تونل‌ها چه كنم آزارم مي‌دهد. چند هفته پيش دو نفر از خانم‌ها به خاطر نزدن ماسك يكي از مسافران با هم بحث شان شد، ما تقريباً ۱۰ بار از هر سه واگن، دكمه اضطراري را فشار داديم اما دريغ از اينكه حتي يكبار پاسخ داده شود. خب اگر شرايط خطرناكي پيش آمده بود، چه؟ همين باعث شد كمتر از مترو استفاده كنم.»
مهدي شايسته اصل، مديرعامل متروي تهران به «ايران» مي‌گويد: فارغ از مسائل سياسي و حاشيه‌اي كه مطرح مي‌شود، مترو يك حمل‌ونقل پاك است و ما براي كاهش ترافيك و آلودگي هوا چاره‌اي جز توسعه آن نداريم. متروي تهران و حومه هم اكنون سه استان را پوشش مي‌دهد، البته تا كرج پيش رفته، اما قرار است بزودي تا آبيك قزوين هم كشيده شود. الان بخش زيادي از نيروي كار از كرج با مترو به تهران سفر مي‌كنند.
او درباره وضعيت فعلي متروي تهران مي‌گويد: ما هم اكنون به مرحله اورهال يا تعميرات اساسي مترو رسيده‌ايم. اما اينكه مثلاً بگوييم آيا همه قطعات به اين مرحله رسيده‌اند يا نه بستگي به عمر مفيد قطعاتي دارد كه استفاده شده، چون بخشي از تجهيزات كه كيفيت بالاتري دارند بعد از ۱۰ -۱۲ سال به اين مرحله مي‌رسند و بخشي ديگر كه از شرق يا چين تهيه شده بعد از ۶ سال به اورهال نياز دارند.
او با تأكيد بر اينكه نياز به اورهال از دوره قبل هم وجود داشت اما ظاهراً به علت بار مالي به اين دوره منتقل شد، مي‌گويد: ما دو راهبرد را در دستور كار قرار داده‌ايم. اقدام فوري اول، تأمين قطعات راهبردي است كه كشورهاي مختلف اعلام آمادگي كرده‌اند. ما براي رسيدن به شرايط ايمني در مترو نياز فوري به تأمين اين قطعات راهبردي داريم كه حدود ۵۰۰ ميليارد تومان هزينه دارد. طبق برآوردها اگر بخواهيم رام قطار را هم وارد چرخه كنيم بايد تا سال ۱۴۰۲ از ۱۷۰ رام موجود به ۲۰۹ رام برسيم. اما براي كاهش سرفاصله قطارها حتماً بايد پايانه داشته باشيم. هم اكنون خطوط ۳، ۶ و ۷ فاقد پايانه هستند و بنابراين امكان كاهش سرفاصله در اين خطوط وجود ندارد؛ البته مذاكراتي با شركت بهره‌برداري مترو براي ساخت پايانه انجام شده است تا بعد از آن قطارها وارد اين خطوط شود.
چرا از توان متخصصان ايراني در اين حوزه استفاده نمي‌كنيم؟
شايسته اصل مي‌گويد: «بخش زيادي از شركت‌هاي دانش بنيان ايراني در صنايع خيلي پيشرفته و صنايع متوسط براي همكاري با شركت مترو اعلام آمادگي كرده‌اند. مكاتباتي هم البته از قبل وجود داشته اما تاكنون به مرحله اجرا درنيامده است؛ البته بخشي از اين غفلت به چرخه معيوب در حوزه استانداردسازي برمي‌گردد كه برعهده شركت‌هاي اروپايي است كه به علت تحريم‌ها اين بخش دچار وقفه شده است و از آنجا كه قطعه داخلي بايد براي بيمه نشان استاندارد بگيرد، خب تا وقتي قطعه تأييد نشود عملاً بيمه‌اي هم در كار نيست.
به گفته او، تا پايان امسال بايد قطعات راهبردي مثل چرخ قطار، سيستم سيگنالينگ و اورهال پله‌هاي برقي انجام شود كه اين فارغ از نوسازي كلي و خريد قطار است. خوشبختانه رئيس‌جمهور در ديداري كه اخيراً با مسئولان شهري داشتند وعده دادند تا سهم دولت از محل ماده ۱۲ پرداخت شود. ما هم اكنون به ۱۵۰۰ تا ۲ هزار ميليارد تومان نياز فوري داريم تا رام‌هاي جديد قطار را به ناوگان اضافه كنيم. شركت‌هاي خارجي هم اعلام آمادگي كرده‌اند تا از محل دارايي‌هاي بلوكه شده يا از تهاتر نفتي، قطعات تأمين شود.
ناصر اماني، عضو شوراي شهر تهران هم با بيان اينكه مديران فني مترو تا از ايمني و ضمانت حركت قطارها اطمينان حاصل نكنند، اجازه حركت نمي‌دهند به «ايران» مي‌گويد: ضمن آنكه قطارهاي مترو در توقفگاه‌ها به طور مداوم چك مي‌شوند و اگر يكي- دو بار اتفاقي افتاده هم نبايد فكر كنيم كه متروي تهران ايمن نيست. متروي تهران يكي از امن‌ترين متروهاي دنياست، حتي در متروهاي پيشرفته دنيا مثل مسكو، انگليس و فرانسه هم نقص فني وجود دارد.
او مي‌افزايد: در چند سال گذشته كه در تهران سيل آمد و در مترو آب جمع شد مديران شهري توانستند وضعيت را خوب كنترل كنند و در حوادث اخير هم اگرچه مردم دچار اضطراب و ترس شدند اما مشكلي براي شهروندان به‌وجود نيامد. البته زمان اورهال برخي قطارها رسيده است و ما با مشكل تعمير و بودجه مواجهيم. از سال ۹۶ هيچ واگن جديدي به تهران اضافه نشده است. اورهال نيز نياز به قطعات دارد. بخش عمده حدود ۶۰ درصد نيازهاي متروي ما از خارج از كشور تأمين مي‌شود. الان قطعات در اختيار نيست تا كار بازسازي انجام شود خب وقتي اورهال انجام نشود از ظرفيت قطارها كم مي‌شود. البته مذاكراتي با وزارت كشور و وزارت نفت براي بحث خريد واگن انجام شده است.