تصميم‌گيران ريلي در بريتانيا
ساختار مسووليت در اين كشور به گونه‌اي است كه چند نهاد براي صنعت حمل‌ونقل ريلي آن تصميم‌گيري مي‌كنند. وزارت حمل‌ونقل يكي از مهم‌ترين تصميم‌گيران در اين عرصه است. اين نهاد سمت و سوي استراتژيك شبكه ريلي اين كشور را تعيين مي‌كند و با شركاي مختلفي كار مي‌كند تا پروژه‌هاي اساسي را به انجام برساند. اين وزارت همچنين مسوول مشخص كردن و مجاز دانستن شركت‌هاي عملياتي ريلي براي ارائه خدمات مسافري در انگلستان و خدمات بين‌شهري در اسكاتلند و ولز است. در چارچوب مديريت ريلي بريتانيايي، اين نوع حمل‌ونقل برون‌شهري در اسكاتلند نيز به‌عهده يك سازمان دولتي اسكاتلندي است كه به خدمات ريلي ارائه شده در اين كشور رسيدگي مي‌كند. به‌طور كلي شركت‌هاي ريلي در بريتانيا مسوول ارائه خدمات روزانه و مديريت بيشتر ايستگاه‌هاي موجود در مسيرشان هستند.
دفتر مقررات ريلي در اين كشور نيز وظيفه قانون‌گذاري اقتصادي و ايمني را بر عهده دارد و از دولت مستقل است. اين دفتر مسوول اطمينان بخشيدن به تمام سازمان‌هايي است كه با خطوط ريلي كار مي‌كنند مبني بر اينكه خطوط ريلي داراي شرايط سلامت و ايمني لازم هستند. اين دفتر علاوه‌بر اين موارد بر عملكرد شبكه ريلي نظارت مي‌كند تا مطمئن شود مديريت زيرساخت‌هاي ريلي به نحوي كارآمد و ايمن صورت مي‌گيرد. «شعبه تحقيق و بررسي حوادث ريلي» نيز سازمان مستقلي در مورد تحقيق و بررسي حوادث ريلي در بريتانيا است كه رابطه نزديكي با دفتر مقررات ريلي دارد. پليس حمل‌ونقل بريتانيا نيروي پليسي است كه در خطوط ريلي فعاليت مي‌كند و براي ايمني خطوط ريلي و مسافران در سراسر انگلستان، ولز و اسكاتلند خدمت مي‌كند. يك نهاد ديگر به نام «پسنجر فوكوس» نيز وجود دارد كه مستقل بوده و ناظر بر مصرف‌كنندگان است. اين نهاد علاوه‌بر اين، از منافع مسافران ريلي بريتانيا حمايت مي‌كند.
چگونه در مورد خدمات ريلي تصميم‌گيري مي‌شود؟
اكثر قريب به اتفاق خدمات مسافري ارائه شده در بريتانيا تحت قانون خطوط ريلي مصوب سال ۱۹۹۳ انجام مي‌گيرد. با اين حال، تعداد اندكي از خدمات ريلي ارائه‌شده نيز به‌عنوان اپراتورهاي «دسترسي آزاد» در نظر گرفته مي‌شوند. اين دسته از خدمات ريلي بازار جديدي در اين كشور محسوب مي‌شوند. تحت قوانين ريلي بريتانيا، شركت‌هاي ريلي بايد درگير يك فرآيند رقابتي شوند تا حق عملياتي كردن شبكه‌هاي خاص خود را در اندازه‌هاي مختلف و براي دوره‌هاي مشخصي در دست بگيرند. اين سيستم به اين دليل طراحي شده است تا دولت و ماليات‌دهندگان را از انجام كارآمد خدمات مطمئن كند و به دولت اجازه مي‌دهد ريسك‌هاي مالي تامين خدمات ريلي را بيش از اينكه خود دست به اداره مستقيم آنها بزند، مديريت كند.
وزارت حمل‌ونقل بريتانيا، به مشاوره با سهامداران مي‌پردازد و الزاماتي را تعيين مي‌كند كه شركت‌هاي ريلي بايد نسبت به برآورده كردن آنها اقدام كنند. وزارت حمل‌و نقل كه بيشتر نقش نظارتي در حمل‌ونقل ريلي دارد، حداقل خدماتي را كه شركت‌هاي ريلي بايد برآورده كنند، مشخص مي‌كند؛ شركت‌ها را وادار به ارائه سفرهاي ايمن و قابل اطمينان براي مسافران مي‌كند؛ اطلاعاتي در مورد زمان‌هاي عبور و مرور قطارها و تاخير يا لغو آنها تهيه مي‌كند و سطحي براي خدماتي كه مسافران بايد در سفرهاي ريلي داشته باشند و نيز حقوق آنها تنظيم مي‌كند.
مزاياي خصوصي‌سازي و سازوكارهاي ريلي بريتانيايي در درآمدها
در بريتانيا، با توجه به سازوكارهايي كه در نظر گرفته شده است، انگيزه‌اي قدرتمند براي شركت‌هاي ريلي وجود دارد تا مسافران بيشتري را براي دستيابي به درآمد حداكثري جذب كنند. از زمان خصوصي‌سازي ريلي در اين كشور، اپراتورهاي ارائه‌كننده اين خدمات، ۶۰ درصد بيشتر مسافر جذب كرده‌اند و ۲۲ درصد بيشتر باز انتقال داده‌اند. با اين حال، شركت‌هاي ريلي باور دارند كه بهبود هر چه بيشتر اين روند، موجب مي‌شود نوآوري و سرمايه‌گذاري بيشتري در اين حوزه صورت گيرد و از اين طريق مزاياي بيشتري نيز به مسافران برسد.
تصميم‌گيرنده افزايش بهاي بليت
بهاي بليت در بريتانيا عمدتا در نتيجه سياست‌هاي دولتي تعيين مي‌شود. حدود نيمي از بليت‌ها مستقيما براساس فرمولي كه مبتني بر نرخ تورم است، تنظيم مي‌شود. نيم ديگر را نيز شركت‌هاي ريلي تنظيم مي‌كنند، زيرا آنها با توافق با دولت مشاركت‌هاي مالي در خصوص توسعه صنعت ريلي را در اختيار دارند.
محبوبيت سيستم ريلي در بريتانيا
از سوي ديگر، سيستم ريلي بريتانيا، قديمي‌ترين و در عين حال يكي از كارآمدترين سيستم‌هاي ريلي در جهان به‌شمار مي‌رود. درحالي‌كه اولين خط لكوموتيو اين كشور نزديك به ۲ قرن پيش فعاليت خود را آغاز كرد، هم‌اكنون با وجود اينكه برخي خطوط به چهار خط افزايش پيدا كرده‌اند شاهد تراكم جمعيت در ايستگاه‌ها و قطارها هستيم. با وجود تلاش‌هايي كه براي توسعه اين خطوط كه طي يك قرن اخير صورت گرفت و آنها را به رتبه هجدهم بزرگ‌ترين سيستم ريلي دنيا تبديل كرده، شبكه ريلي بريتانيا يكي از شلوغ‌ترين شبكه‌ها در جهان به شمار مي‌رود به‌طوري‌كه با انجام ۵/ ۴ ميليون سفر در روز، ميزان جابه‌جايي مسافر در اين كشور ۲۰درصد بيشتر از فرانسه، ۶۰ درصد بيش از ايتاليا و بيشتر از كشورهاي اسپانيا، سوئيس، هلند، پرتغال و نروژ است.
آمارها نشان مي‌دهد طي ۲۰ سال گذشته تعداد متقاضيان سفر ريلي بيش از دو برابر شده و آنها در رتبه پنجم بيشترين استفاده از سيستم ريلي در جهان قرار دارند. عامل اصلي اين رشد تقاضا براي قطار در نتيجه تراكم در جاده‌ها و افزايش قيمت بنزين بوده است. البته ارزان‌تر شدن قيمت بليت و در نتيجه به صرفه‌تر بودن سفر ريلي نسبت به گذشته نقش بسزايي در اين امر داشته به طوري كه مديران سيستم حمل‌ونقل كشور با تصميم خود هزينه سفر ريلي را به كمترين ميزان طي ۱۰ سال گذشته رساندند. استقبال گسترده مردم از سفر ريلي به‌رغم مزاياي فراواني كه براي حمل‌ونقل و كاهش آلودگي‌هاي زيست‌محيطي در بريتانيا داشته، چالش‌هاي زيادي براي مسوولان شبكه ريلي ايجاد كرده است به طوري كه آنها قصد دارند براي رفع مشكل تراكم و ازدحام جمعيت كه مهم‌ترين چالش سيستم ريلي به‌شمار مي‌رود، با سرمايه‌گذاري ۴۰ميليارد يورويي (۳۴ ميليارد پوندي) در يك برنامه ۵ ساله كه از سال ۲۰۱۴ شروع شده و تا ۲۰۱۹ ادامه دارد به توسعه خطوط ريلي جديد، برقي كردن برخي خطوط و استفاده از قطارهاي پرسرعت اقدام كنند.
در سال ۲۰۱۶ كه سال دوم برنامه ۵ ساله توسعه شبكه ريلي است بيش از ۵/ ۶ ميليارد پوند در توسعه شبكه هزينه شده كه ۴/ ۳ ميليارد پوند آن براي توسعه پروژه‌هاي زيربنايي و افزايش ظرفيت و ۲ ميليارد پوند براي پروژه‌هاي مربوط به احيا و نوسازي ناوگان ريلي هزينه شده است. مابقي آن نيز براي بهبود تكنولوژي‌ها و مديريت اطلاعات هزينه شده است. در حال حاضر «سازمان شبكه ريلي» بخش بزرگي از حدود ۱۶هزار كيلومتر خط ريلي اين كشور را اداره مي‌كند. آنها در واقع يك شركت دولتي هستند كه مالك و ارائه‌دهنده خدمات به زيرساخت‌هاي ريلي شامل قطارها، ايستگاه‌ها، راه‌ها، تونل‌ها، پل‌ها و گذرگاه‌ها هستند و در عين حال مديريت و زمان‌بندي حركت قطارها را در انگليس، اسكاتلند و ولز انجام مي‌دهند. آمارها نشان مي‌دهد در سال ۲۰۱۶ مجموع درآمدهاي شركت ۶۰۹۸ ميليون پوند و در مقابل هزينه‌هاي عملياتي آن ۲۷۱۲ ميليون پوند بوده است. ۷۰ درصد درآمدهاي شركت از سوي وزارت حمل‌ونقل كشورهاي عضو پرداخت مي‌شود، ۲۵ درصد آن را عوارض دريافتي از قطارهاي باري و بهاي بليت قطارهاي مسافري تشكيل مي‌دهد و ۵درصد مابقي از تبليغات در ايستگاه‌ها و قطارها تامين مي‌شود.
نكته قابل تامل اين است كه به‌دليل كاهش قيمت بليت قطارها، سود خالص شركت با كاهش قابل ملاحظه به ۴۱۱ ميليون پوند رسيده است. اين رقم براي سال گذشته، ۵۰۶ ميليون پوند بوده است. با وجود بروز ركود و بيكاري گسترده در كشورهاي اروپايي، برنامه‌هاي توسعه ۵ ساله خطوط ريلي بريتانيا زمينه‌هاي اشتغال گسترده‌اي را فراهم كرده است. «سازمان شبكه ريلي» در سال ۲۰۱۶ به‌طور مستقيم براي بيش از ۱۴۰ هزار نفر اشتغال ايجاد كرده است كه اين رقم حكايت از افزايش ۳۷۴۸۱ نفري نسبت به سال گذشته دارد. با توجه به متوسط دستمزد پرداختي سالانه ۴۴۸۰۰ پوند براي هر كارگر، پروژه توسعه خطوط «سازمان شبكه ريلي» هزينه‌اي ۱۹۲۹ ميليون پوندي را بابت نيروي كار خود در سال ۲۰۱۶ پرداخت كرده كه نسبت به سال گذشته افزايشي ۱۰ ميليون‌پوندي را نشان مي‌دهد.
آغاز به كار اولين راهآهن جهان در انگلستان
نخستين راه‌هاي ريلي با ريل‌هاي چوبي ساخته مي‌شد و واگن‌هاي اسبي روي آنها حركت مي‌كرد. در قرون ۱۷ و ۱۸ ميلادي اين قطارها براي حمل زغال سنگ و سنگ معدن به كار مي‌رفت. در قرن هجدهم كه مخترعان انگليسي، فرانسوي و آمريكايى مشغول آزمايش لكوموتيوهاي بخار شدند، ريل‌هاي چُدَني جايگزين ريل‌هاي چوبي شد. استفاده از ريل‌هاي چدني، دامنه به كارگيري راهآهن را وسيع‌تر كرد و به كارهاي غيرمعدني نيز كشيده شد. با كشف نيروي بخار، نخستين راهآهن براي حمل مسافر و كالا كه با نيروي بخار كار مي‌كرد در ۲۷ سپتامبر سال ۱۸۲۵م. در انگلستان به كار افتاد. راهآهن به سرعت در اروپا رواج يافت و كشورهاي گوناگون از آن بهره بردند.
