مرز ايران و ارمنستان ازمدتها پيش خبرساز شده است و حالا تصاوير ارسال تانك‌ها و نيروهاي ارتش ايران به مرز شمال غربي چند روزي است در فضاي مجازي دست به دست مي‌چرخد اما ماجرا چيست و چرا نوار باريك مرزي بين ايران و ارمنستان تا اين اندازه مهم و مناقشه‌برانگيز شده است؟
اقتصادآنلاين - مريم شكراني؛ ماجرا درست در موقعيت گوش‌هاي گربه نقشه ايران، اتفاق مي‌افتد. گوش سمت چپ گربه با نخجوان، ايالت خودمختار جمهوري آذربايجان هم مرز است. نخجوان 450 هزار نفري اما از سرزمين اصلي جدا افتاده و باريكه‌اي از كشور ارمنستان بين نخجوان و جمهوري آذربايجان حائل شده است. در اين باريكه استان ارمني سيونيك قرار دارد و ماجرا از همين جا شروع مي‌شود. نقطه‌اي كه با ايران هم مرز است و ارتباط زميني ايران و اروپا را رقم مي‌زند. طول اين نقطه فقط 35 كيلومتر بوده و يكي از كوتاه‌ترين مرزهاي جهان است.
جالب است كه بدانيد اين مرز كوتاه‌تر از فاصله تهران تا كرج است.
در جنگ اخير جمهوري آذربايجان و ارمنستان، يكي از مفاد آتش‌بس اين بود كه جمهوري آذربايجان بتواند با عبور از اين فاصله كوتاه به نخجوان دسترسي زميني داشته باشد و كنترل اين جاده به دست جمهوري آذربايجان باشد.
اين توافق روي نقشه مرز ايران و ارمنستان را تغيير نداد اما در عمل آن باريكه كوچك مرزي بين ايران و ارمنستان را حذف كرد و كنترل آن را به دست جمهوري آذربايجان سپرد.
پس از اين اتفاق جمهوري آذربايجان شروع به سختگيري به كاميون‌هاي ايراني كرد. روزي مرز را بست و روز ديگر دو راننده ايراني را به دليل تخطي از مرزها دستگير كرد. حالا باكو و شخص الهام علي‌اف، رئيس‌جمهوري دولت آذربايجان مدعي شده است كه كاميون‌هاي ايراني بارها به صورت غيرقانوني وارد قره‌باغ شده‌اند و از اين پس بايد عوارض و ماليات بپردازند.
از آن سمت و برخلاف كنوانسيون خزر، جمهوري آذربايجان، تركيه و پاكستان در شمال غربي ايران مانور نظامي برگزار كرده‌اند. كنوانسيون خزر به صراحت اعلام كرده كه هيچ كشوري جز همسايگان خزر حق برگزاري مانور نظامي در اين منطقه را ندارند.
حالا كه حرف از تركيه شد، به نقش تركيه در معادلات ترانزيتي اين منطقه بپردازيم. تركيه كه در سال‌هاي اخير روي توسعه حمل و نقل و ترانزيت خود سرمايه‌گذاري‌هاي سنگيني انجام داده است، در حال حذف ايران از نقشه راه ابريشم منطقه قفقاز است. اين منطقه به حدي براي تركيه اهميت دارد كه خط كوچكي مرز بين تركيه و نخجوان ايجاد كرده است. طول مرز تركيه و نخجوان فقط 12 كيلومتر است و تركيه تلاش كرده با همين مرز بسيار كوچك دسترسي خود را به شرق درياي خزر و از طريق جمهوري آذربايجان حفظ كند.
پس از جنگ جمهوري آذربايجان و ارمنستان، توافق براي كنترل مرز ايران و ارمنستان، رخداد نگران‌كننده‌اي را رقم زد. اينكه تركيه از طريق نخجوان به جمهوري آذربايجان متصل شود و از آنجا به شرق درياي خزر دست پيدا كند. منطقه قفقاز از آن جهت بسيار مهم است كه دروازه ورود انرژي به اروپا به شمار مي‌آيد و حالا تركيه با اين اتفاقات ترانزيتي توانسته است نقش ايران را براي ترانزيت و صدور انرژي در منطقه به حاشيه براند و در واقع كشورهاي شرق خزر مي‌توانند از طريق جمهوري آذربايجان و تركيه به بازار اروپا دست پيدا كنند.
تركيه به همين مساله اكتفا نكرده و اتصال به چين را بدون نياز به مسير ايران ميسر كرده است و چين سال گذشته قطار باري خود را از مسير مورد نظر تركيه عبور داد.
از اين گذشته با تضعيف دسترسي ايران به ارمنستان، ايران در واقع مسير مستقيم ترانزيت به اروپا را از دست داده است. هرچند كه ارمنستان پيش از اين گفته بود مسير ديگري كه البته صعب‌العبور است براي گذر كاميون‌هاي ايراني مهيا مي‌كند اما حالا اتفاقات ديگري در جريان است و گويا جمهوري آذربايجان در حال رايزني با دولت ارمنستان است تا استان ارمني سيونيك را بگيرد و در عوض منطقه قره‌باغ شمالي را به ارمنستان واگذار كند. اين اتفاق در واقع از بين رفتن مرز ايران با ارمنستان روي نقشه است و جمهوري آذربايجان را به ايالت جدامانده خود يعني نخجوان وصل مي‌كند.
اين رخداد هرچند از نظر اقتصادي براي ايران خيلي اهميت دارد اما آنچه جمهوري اسلامي را به واكنش واداشته است بيشتر به نظر مي‌آيد بحث مانور نظامي جمهوري آذربايجان، تركيه و پاكستان در اين منطقه باشد. همچنين اينكه اسرائيل به عنوان شريك استراتژيك جمهوري آذربايجان به شمار مي‌آيد و اين مساله براي جمهوري اسلامي قابل قبول نيست.