اخبار رسيدن پوشش اينترنت استارلينك به مرزهاي ايران زماني فضاي مجازي ايران را تحت تاثير گذاشت كه مجلس بررسي طرح «صيانت از كاربران در فضاي مجازي» در كميسيون تخصصي بر اساس اصل ۸۵ را تصويب كرد و برخي كاربران به اين گمان رسيدند كه استفاده از استارلينك و پوشش ماهوارهاي اينترنت آن مي تواند استفاده كنند و گزينهاي باشد در مقابل اينترنت رسمي كه در ايران در اختيار كاربران فضاي مجازي قرار ميگيرد اما واقعيت اين است كه هنوز تا رسيدن استارلينك به ايران زمان زيادي باقي مانده است.
هر چند ابوالحسن فيروزآبادي، رئيس مركز ملي فضاي مجازي در يك مصاحبه تلويزيوني زماني كه موضوع فيلترينگ اينترنت مطرح شد اعلام كرده بود كه اينترنت بهزودي از طريق هوا به ايران ميرسد و فيلترينگ مفهوم خود را از دست خواهد داد و بدون اينكه اشارهاي به نام استارلينك كند گفته بود كه هماكنون تهران تحت پوشش اين ماهواره قرار دارد. نقشههاي فعاليت اينترنت ماهوارهاي استارلينك نيز نشان ميدهد منطقه خاورميانه و ايران نيز تحت پوشش اين ماهواره قرار گرفتهاند اما هنوز سرويسدهي در اين مناطق آغاز نشده است چرا كه براي آغاز سرويسدهي نياز به ايجاد مراكز زميني و در نتيجه كسب مجوز از كشورهاي مختلف است.
از ميان كشورهاي آسيايي استارلينك تنها گامهاي اوليه براي پوشش اينترنت در هند را برداشته شده است و ثبت نام اوليه خود را در برخي مناطق هند آغاز كرده و قرار است چندين منطقه اين كشور را تا سال ۲۰۲۲ تحت پوشش قرار دهد.
استارلينك جايگزيني براي يك پروژه شكست خورده
استارلينك در حال حاضر يكي از بزرگترين ارائه دهندگان اينترنت ماهوارهاي در جهان است كه از سال ۲۰۱۵ آغاز به كار كرده و خدمات خود را كه البته هنوز در مرحله آزمايشي است از سال ۲۰۲۰ ابتدا در آمريكا و كانادا آغاز كرده و در حال حاضر ۱۱ كشور جهان را پوشش ميدهد.
اين پروژه طبق آخرين آمار مربوط به اواسط سال جاري ميلادي بيش از ۱۸۰۰ ماهواره را به مدار پاييني زمين ارسال كرده و فعلا مجوز ارسال ۱۱ هزار و ۹۴۳ ماهواره را از كميسيون ارتباطات فدرال (FCC) دريافت كرده است. استارلينك ابراز اميدواري كرده است كه براي پوشش كامل سطح زمين ۴۲ هزار ماهواره را به مدار پاييني زمين ارسال كند كه البته مسيري طولاني تا رسيدن اين هدف در پيش دارد.
مسيري كه استارلينك و ايلان ماسك، مديرعامل اسپيساكس شركت مادر اين پروژه آغاز كرده است را شركتهاي بزرگي مثل مايكروسافت دو دهه پيش با اهدافي مشابه در پيش گرفته بودند اما به دليل هزينههاي بالا و عدم سوددهي شكست خوردند. در دهه ۱۹۹۰ در حالي كه اينترنت تازه يكي از داغ ترين موضوعات دوران خود بود مايكروسافت شركت تلدسيك (Teledesic) را با هدف ارائه اينترنت به سراسر جهان آغاز كرد.
شبكه تلدسيك كه توسط بيل گيتس، يك شاهزاده عربستاني و بوئينگ پايهگذاري شد قرار بود دسترسي به اينترنت و ديگر خدمات ديجيتال را با سرعتي تا سرحد ۷۲۰ مگابيت بر ثانيه فراهم كند.
در اولين طرحي كه اين شركت براي اينترنت ماهوارهاي ارائه كرد قرار بود تا ۸۴۰ ماهوره فعال به مدار پاييني زمين و فاصله ۷۰۰ كيلومتري ارسال شوند. اين شركت به دليل هزينه سرسام آور ۹ ميليارد دلاري اين پروژه از طرح خود عقب نشيني كرد و بعدها طرح محدودتري با ۲۸۸ ماهواره در فاصله ۱۴۰۰ كيلومتري ارائه كرد و مجوز كار اين شركت در ۲۶ ژانويه سال ۱۹۹۸ صادر شد.
پروژه «اينترنت در آسمان» كه تلديسك قصد داشت به واسطه آن جهان اينترنت را متحول كند با شكست روبهرو شد. پس از دوازده سال و صدها ميليون دلار سرمايهگذاري اين شركت در بيانيهاي اعلام كرد كه به دليل «هزينههاي بالاي ساخت و ارسال ماهواره با توجه به ضرب الاجل FCC و ITU (اتحاديه بين المللي مخابرات) قادر به ادامه كار نيست.»
اما با گذشت بيش از دو دهه و رشد بازار مالي و صنعت ارتباطات شايد شرايط تغيير كرده باشد؛ اينترنت ماهوارهاي استارلينك اميدوار است كه با وجود هزينه بالا بتواند پروژه خود را نهايي كند و به گفته ايلان ماسك فعلا فرار از ورشكستگي به تنهايي يك پيروزي براي اين پروژه محسوب ميشود.
هزينه بالا و محدوديت سخت افزاري
استارلينك در حال حاضر تنها در يازده كشور(آمريكا، كانادا، انگلستان، آلمان، نيوزلند، استراليا، فرانسه، اتريش، هلند، بلژيك، ايرلند، دانمارك، شيلي و مكزيك) عمدتا پر درآمد فعال است و يكي از دلايل آن هزينه بالاي تجهيزات و البته اشتراك ماهيانه خدمات اين شركت است كه باعث شده كشورهاي كم درآمد و البته ايران هدف مناسبي براي اين خدمات نباشند.
استارلينك براي خدمات اينترنتي خود فعلا اشتراك ماهيانه ۹۹ دلار را در نظر گرفته است. يعني براي كاربران ايراني چيزي بيش از ۲ ميليون تومان ماهانه هزينه دارد كه البته اين تنها هزينه استفاده از اينترنت ماهوارهاي نيست و بايد تجهيزات گران قيمت اين شركت به قيمت حدود ۵۰۰ دلار نيز خريداري شود. ايلان ماسك در مصاحبه با بيزنس اينسايدر اعلام كرد كه اين تجهيزات در حال حاضر براي آنها حدود هزار دلار هزينه دارد و اين شركت در واقع با قيمت حال حاضر ضرر ميدهد و آنها در تلاشند هزينه ساخت اين تجهيزات را در نسخههاي جديدتر كاهش دهند.
در شرايط فعلي در مناطقي كه تحت پوشش اينترنت اين شركت قرار دارند، براي ارائه سرويس به كاربران نهايي بايد پايگاههاي زميني احداث شود هر چند كه مهندسان اين شركت اميدوارند ماهوارههاي جديد را به سيستم ليزري مجهز كنند تا ديگر لزومي به وجود يك پايگاه زميني در منطقه تحت پوشش نباشد.
پوشش جهاني و موانع قانوني
شركت اسپيسايكس در قالب پروژه استارلينك تا به امروز ۱۸۰۰ ماهواره را به مدار پرتاب كرده و گوين شاتول، نماينده استارلينك، در مصاحبهاي با رويترز مدعي شد كه با استقرار و فعال شدن همين تعداد ماهواره در مدار زمين، پوشش سراسري تا ماه سپتامبر يعني يك ماه ديگر محقق ميشود.
البته شاتول اعلام كرد كه استارلينك حالا بايد وارد مرحله بعدي و كسب مجوز از رگولاتوريهاي هر كشور شود. تقريبا تمامي سطح زمين تحت پوشش ماهوارههاي استارلينك قرار دارد اما اين شركت براي فعاليت و خدمترساني در هر شركت بايد مراحل قانوني كسب مجوز را طي كرده و در آنجا پايگاه زميني احداث كند.
اين شركت در حال حاضر تلاش ميكند تا براي فعاليت در هند مجوز بگيرد، طبق اعلام اسپيسايكس تا اواسط سال ۲۰۲۱ مراحل سخت افزاري خدمات رساني به پايان رسيده و در سال ۲۰۲۲ خدمت رساني در بخشهاي محدودي از اين كشور آغاز ميشود. بهعلاوه اين شركت در تلاش است كه به بازار ژاپن دسترسي پيدا كند و فيليپين، نيجريه، آفريقاي جنوبي، آرژانتين، برزيل و كلمبيا مقاصد بعدي استارلينك محسوب ميشوند.
اسپيسايكس براي دسترسي به بازار برخي كشورها از جمله ايران، چين و روسيه مسير دشواري دارد. هماكنون به دليل تحريمها امكان فعاليت شركتهاي آمريكايي در ايران ميسر نيست هر چند طبق برخي از گزارشها هر كدام از پايگاههاي زميني ايجاد شده براي ارائه سرويس اينترنت استارلينك مي توانند در حدود ۵۰۰ مايل را پوشش دهند در اين صورت اگر حتي در ايران نيز امكان ايجاد پايگاه براي اين شركت فراهم نشود اگر بتواند اين شركت در دو كشور همسايه ايران پايگاه ايجاد كند ميتواند به صورت كامل ايران را تحت پوشش قرار دهد.
از سويي چين نيز به فعاليت شركتهاي آمركايي رويي خوش نشان نميدهد. براي مثال ديديم كه تسلا ديگر شركت ايلان ماسك چندي پيش مجبور شد تا سايت ويژهاي را براي ذخيره اطلاعات خودروهاي خود در چين تاسيس كند و معروف ترين تاكسي اينترنتي چين به دليل عرضه سهام در آمريكا و احتمال درز اطلاعات ترافيكي و رفت و آمد از سوي پكن به شدت تحت فشار قرار گرفت. دولت چين به شدت روي اطلاعات جمعآوري شده از دوربينها و حسگرهاي اين خودروها حساس است و بنابراين انتظار نميرود كه اين كشور از نظارت روي اينترنت عقب نشيني كرده و با شرايط فعلي اجازه فعاليت شركتي مثل استارلينك را در اين كشور صادر كند و البته اين شركت هم به همين دليل هنوز اقدامي براي فعاليت در بزرگترين بازار جهان انجام نداده است.
اينترنت ماهوارهاي پايگاه زميني
با اينكه اينترنت استارلينك از طريق ماهواره در اختيار كاربران قرار ميگيرد و همانند ديگر انواع اينترنت نيازي به سيم كشي يا آنتنهاي متعدد نيست اما بازهم يك واسطه ميان كاربران و ماهواره وجود دارد.
پايگاههاي زميني در واقع رابطه ميان ماهواره و مراكز داده اينترنتي در زمين محسوب مي شوند كه زيرساخت فيبر فعلي را به شبكه استارلينك متصل ميكنند. از همينرو استارلينك بدون اتصال به شبكه جهاني اينترنت تنها يك شبكه خالي و بدون خدمات است كه چيزي براي عرضه نخواهد داشت. پايگاههاي زميني استارلينك اطلاعات اينترنت را گرفته و به هركدام از ماهوارهها منتقل ميكنند و اين ماهواره نيز اطلاعات را به گيرندهاي كه كاربران روي زمين نصب ميكنند منتقل خواهد كرد.
درحال حاضر ماهوارههاي استارلينك امكان ارتباط با يكديگر را ندارند و هركدام از آنها بايد به صورت مجزا اطلاعات خود را از يك پايگاه زميني دريافت كنند اما استارلينك قصد دارد ماهوارههاي خود را به سيستم ليزري مجهز كند. با استفاده از اين سيستم ديگر نيازي به پايگاه زميني در سراسر جهان نيست و از لحاظ تئوري دادههايي كه به يك ماهواره منتقل شود از طريق ليزر به ديگر ماهوارهها نيز منتقل خواهد شد و تمام شبكه به سادگي به شبكه جهاني اينترنت متصل ميشوند.
اينيگو دل پورتيلو باريوس ( Íñigo del Portillo Barrios)، فارغالتحصيل دانشگاه MIT، شبكه ماهوارهاي استارلينك را در تحليلي كه وبسايت CNBC منتشر كرد بررسي كرده و ميگويد كه استارلينك به شدت به پايگاههاي زميني وابسته است زيرا ماهوارههاي فعلي برخلاف برنامه ريزي اين شركت امكان ارتباط ليزري با ماهوارههاي مجاور را ندارند. از آنجايي كه اين قابليت به جز براي ۱۰ ماهواره كه در ماه ژانويه براي پوشش اينترنت آلاسكا به فضا پرتاب شد وجود ندارد، استارلينك بايد آنتن كاربران را مستقيما به يك درگاه متصل كند و به همين دليل محدوده تحت پوشش به ۵۰۰ مايل محدود ميشود.
ايلان ماسك در توييتي پس از ارسال ماهوارههايي كه قرار بود سطح آلاسكا را پوشش دهند گفت از سال آينده يعني ۲۰۲۲ تمام ماهوارههاي ارسالي اين شركت به سيستم ليزري مجهز خواهد شد.
البته استارلينك حتي با ارسال ماهوارههاي مجهز به ليزر نيز مسيري طولاني براي تكميل شبكه ماهوارهآي يك پارچه در پيش دارد. تعداد ماهوارههاي جديد و مجهز به ليزر بايد به حدي برسد كه تمام سطح زمين را پوشش بدهد و يا به نحوي بتوان ماهوارهها قبلي كه را نيز به اين سيستم مجهز كرد. تيم فرار، نماينده اتحاديه TMF، كه يك موسسه تحقيقاتي ماهواره و تلكام است ميگويد در شرايط فعلي: «نقاط كور بزرگي در ميانه اقيانوسها و برخي كويرها خواهيم داشت. آنها بايد به رگولاتوري كشور مراجعه كنند و بگويند لطفا بگذاريد پايگاهي در كشور شما احداث كنيم.»
پس با اينكه ماهوارههاي استارلينك عملا سراسر كره خاكي را پوشش ميدهند اما اگر در يك منطقه جغرافيايي مثلا خاورميانه پايگاه زميني وجود نداشته باشد امكان ارائه اينترنت نيز وجود نخواهد داشت.