سلامت نيوز:اين روزها در حالي مسئولان نسبت به كمبود و احتمال جيره بندي آب در ده­ها شهر كشور هشدار مي­دهند و خواهان صرفه جويي شهروندان در مصرف آب شرب هستند كه متاسفانه بخش كشاورزي همچنان بيش از90 درصد آب استحصالي كشور را مي­بلعد. معضلي كه به اعتقاد كارشناسان كشاورزي تنها با تغيير الگوي كشت قابل حل است.

به گزارش سلامت نيوز دكتر مهدي اسدي لور عضوء هيات علمي دانشگاه آزاد اسلامي و متخصص در زمينه آبياري و زهكشي طي يادداشتي به سلامت نيوز نوشت : در اين ميان تغيير الگوي كشت گياهان با نياز آبي بالا و جايگزيني گياهان سازگار با كم آبي در بسياري از اين مناطق در جهت كاهش ميزان برداشت آب امري ضروري است و مي­تواند بحران بي آبي را تا حدي كنترل نمايد و انتخاب الگوي كشت بهينه براساس نيازآبي كه در آن علاوه بر داشتن شرط حداكثر درآمد ممكن براي كشاورز به استفاده صحيح و اصولي از منابع نيز توجه شود ضروري است.

استان خوزستان اين روزها به خطرات مشكلات زيست محيطي پساب هاي نيشكر، همچنين آلايندگي اين محصول با سوزاندن در زمان برداشت و حتي بوي نامطبوع از كارخانه الكل سازي و در نهايت تغييرات جبران ناپذير كشت آن بر اكوسيستم آبي منطقه به دليل نياز آبي بالاي اين محصول مواجه است.

حدود 20 سال پيش توجهات به نيشكر در استان خوزستان آن قدر زياد مي شد كه نه كم كم بلكه يكباره كارخانه هاي فرآوري چغندرقند درخوزستان تعطيل و اين محصول بومي و بسيار سود ده كم كم به فراموشي سپرده مي شود. خداحافظي خانواده كشاورزي خوزستان از چغندر كه به جرات مي توان هم ازلحاظ بهره وري و هم از لحاظ زيست محيطي آن را در مقابل نيشكر قرار داد، سبب شد عده زيادي با ترك زمين ها و شغل كشاورزي به مركز استان كوچ كرده و عملا به شغل هاي كاذب روي آورند.

اراضي هفتگانه توسعه نيشكر با مساحتي بالغ بر 66300 هكتار و برداشت متوسط 31100 متر مكعب بر هكتار در سال در شرايط موجود (سال 1393)، سالانه بالغ بر 066/2 ميليارد متر مكعب از منايع آب سطحي رودخانه كارون برداشت مي نمايند.

با ادامه اين وضعيت و افزايش طرح هاي توسعه منابع آب در پايين دست رودخانه كارون، تامين منابع آب اراضي كشاورزي و شهري از نظر كمي و كيفي با مشكلات عديده اي مواجه خواهد شد. شايد مهمترين تبعات ناشي از كاهش آبدهي رودخانه كارون را مي توان افزايش شوري، كاهش كيفيت آب رودخانه كارون، پيشرفت آب دريا به سمت رودخانه و بازخوردهاي اجتماعي آن دانست.

نياز آبي بالاي گياه نيشكر به دليل كشت اين گياه در ماه هاي گرم سال از اواسط مردادماه تا اواسط مهرماه باعث كاهش ميزان آبدهي رودخانه كارون شده است. يكي از مهمترين راهكارهاي حل اين مشكل تغيير الگوي كشت در اراضي موجود و كشت گياهان با نياز آبي كمتر خواهد بود.

از آنجايي كه تيپ پاييزه چغندر قند در خوزستان در فصل پاييز كشت و در اوايل فصل بهار برداشت مي شود به دليل تداوم بارش ها در اين فصل و نيز نياز پايين اين محصول در فصل پاييز به آب، كشت آن در خوزستان توجيه بسيار بالايي از نظر اقتصادي دارد. يكي ديگر از مزاياي اين نوع محصول اثر مثبت آن روي كشت هاي بعدي و تناوب توليد است.

متاسفانه در ساليان اخير كارخانه هاي قند به دلايل نامشخص و بيشتر مسايل غير فني و بي ارتباط به كشاورزي به مدت طولاني تعطيل شدند كه توقف كامل چغندر قند را در خوزستان به دنبال داشت.

ضريب استحصال در دو گياه نيشكر و چغندر قند نشان مي­دهد كه با توجه به بيشتر بودن ضريب استحصال شكر در چغندرقند نسبت به نيشكر، به طور متوسط به نسبت هر10 كيلوگرم گياه نيشكر 1 كيلوگرم شكر توليد مي­شود اين در حالي است كه همين مقدار شكر از 6 كيلوگرم چغندرقند بدست مي­آيد.

در مطالعاتي كه بر اساس همين ايده توسط تيم تحقيقاتي و با استفاده از به روز ترين مدل هاي منابع و مصارف (مدل WEAP) انجام شد، سعي گرديد با تغيير الگوي كشت از نيشكر به چغندر قند با نياز آبي سالانه 13500 متر مكعب بر هكتار به عنوان كشت جايگزين در چهار سناريو تغيير الگوي كشت شامل تغيير 25، 50، 75 و 100 درصدي مساحت اراضي توسعه از نيشكر به چغندر قند، تاثير آن بر ميزان آبدهي رودخانه كارون و برداشت آب توسط شركت هاي توسعه نيشكر بررسي شد.

با توجه به ميزان آبدهي رودخانه كارون و ميزان برداشت­هاي هر واحد كشت و صنعت و همچنين مصارف ديگر در حوضه­ي رودخانه كارون، هماهنگي ميان عرضه و تقاضا منابع آب با استفاده از مورد بررسي قرار گيرد. همچنين اين بررسي شامل مقايسه بين كشت نيشكر و ميزان برداشتي با توجه به نياز آبي اين گياه، با گياه چغندرقند مي­باشد و تاثير آن بر ميزان منابع رودخانه كارون ارزيابي مي­گيرد.

بر اساس نتايج تحقيقات به دست آمده در شرايط بهره برداري از طرح هاي توسعه منابع آب از جمله طرح 550 هزار هكتاري در اراضي كشاورزي جنوب اهواز و طول رودخانه كارون، ميزان برداشت به 7/5 ميليارد متر مكعب افزايش خواهد يافت. در اين ميان اراضي توسعه نيشكر با برداشت 6/2 ميليارد متر مكعبي نقش بسزايي در برداشت آب از رودخانه كارون خواهد داشت. در اين شرايط ميزان آبدهي متوسط رودخانه در ورودي شهر خرمشهر بطور متوسط به 356 متر مكعب بر ثانيه كاهش پيدا خواهد نمود.

در صورتي كه 25 درصد از اراضي توسعه نيشكر به كشت چغندراختصاص يابد ميزان برداشت آب از رودخانه كارون به4/5 ميليارد متر مكعب كاهش مي يابد اين كاهش ميزان برداشت باعث افزايش متوسط آبدهي رودخانه كارون در ورودي شهر خرمشهر به 361 متر مكعب بر ثانيه خواهد رسيد.

با تغيير الگوي كشت 50 درصد از اراضي توسعه نيشكر به چغندر قند ميزان برداشت از منابع آب رودخانه كارون به 1/5 ميليارد متر مكعب كاهش و آبدهي رودخانه كارون به 367 متر مكعب بر ثانيه افزايش مي يابد همچنين با تغيير افزايش سطح زير كشت چغندر قند به 75 درصد از اراضي طرح توسعه ميزان برداشت ها به 9/4 ميليارد متر مكعب و آبدهي رودخانه 374 متر مكعب بر ثانيه افزايش مي يابد.

براساس مطالعات صورت گرفته و نتايج خروجي از مدل هاي منابع و مصارف آب برداشت آب از رودخانه كارون در صورت جايگزيني كامل چغندر قند به جاي نيشكر در اراضي طرح توسعه ميزان برداشت ها از رودخانه كارون به 6/4 ميليارد متر مكعب كاهش يافته و آبدهي رودخانه كارون به 382 متر مكعب بر ثانيه افزايش مي يابد.

نتايج حاصل از مطالعات تغيير الگوي كشت نشان مي دهد با اعمال الگوي كشت از نيشكر به چغندرقند علاوه بر كاهش نياز آبي كشاورزي، مي­تواند باعث جا به­جايي تقاضاي آبياري ازفصول گرم سال به فصول پربار شود و در نتيجه محصول اين امكان را خواهد داشت تا از نزولات آسماني براي تأمين بخشي از نياز آبي خود بهره بگيرد­.

اگرچه نتايج مطالعات نشان داده است كه تغيير الگوي كشت گياهان پر مصرف مانند نيشكر و تخصيص آن به گياهان كم مصرف و سازگار با كم آبي تأثير قابل ملاحظه­اي بر ميزان نياز آبي و ميزان آبدهي در بخش انتهايي حوضه خواهد داشت.

به نظر مي رسد كشت و توسعه چغندر قند با توجه به كمبود منابع آب رودخانه كارون و مشكلات زيست محيطي كاشت نيشكر به عنوان يك ضرورت براي خوزستان است.

پس از انتشاراين يادداشت در سلامت نيوز شركت توسعه نيشكر خوزستان با ارسال جوابيه اي با عنوان نيشكر صنعتي با پتانسيل‌هاي بي‌شمار خواستار درج آن در سلامت نيوز شد كه متن كامل ان را در زير ميخوانيد:

سردبير محترم پايگاه خبري سلامت نيوز
با سلام
احتراماً، اخيراً در مطلبي تحت عنوان " ضرورت تغيير الگوي كشت نيشكر در خوزستان" موضوعات متعددي در خصوص صنعت نيشكر در آن رسانه منتشر شده كه توضيحات ذيل جهت روشن شدن ابعاد بحث ارائه مي‌گردد.

1- نخست اينكه به لحاظ تاريخي و تمدني نيشكر تنها گياهي در خوزستان است كه آن را انحصاراً مي‌توان بومي خوزستان دانست چراكه در هيچ نقطه‌اي از ايران امكان كاشت و توسعه تجاري نيشكر وجود ندارد و علاوه بر تطبيق شرايط اقليمي خوزستان با نيشكر (خاستگاه اصلي نيشكر مناطق گرمسيري و خاستگاه چغندر قند بيشتر مناطق سرد و سرد معتدل است)، به لحاظ وجه تاريخي نيز نيشكر قدمتي چندين هزار ساله در خوزستان دارد و همچنان كه مي‌دانيم وجه تسميه نام خوزستان به معناي شكرستان از همين جايگاه تاريخي نيشكر مايه مي‌گيرد.

بنا به مستندات تاريخي، نيشكر بيش و پيش از هر محصول و هر گياه ديگري استحقاق آن را دارد كه بومي خوزستان قلمداد شود و هر اقدامي براي ناديده گرفتن آن بيشتر شبيه شوخي با تاريخ است تا يك واقعيت عيني قابل لمس، لذا در اين زمينه، آموزگارمان تاريخ بهترين داوري را پيش روي ما قرار داده است.

2- صنعت نيشكر و پتانسيل‌هاي مثال زدني و بي مانند گياه نيشكر نشان مي‌دهد كه حداقل بيش از ده‌ها محصول صنعتي با ارزش افزوده‌ي اقتصادي قابل توجه، از اين گياه حاصل مي¬شود كه مي‌توان گفت: سرمايه اقتصادي كه صنعت نيشكر در زنجيره¬ي بي پايان توليدات خود ايجاد مي¬كند قابل مقايسه با صنايعي همچون پتروشيمي است در اين زمينه درخت محصولات نيشكر (پيوست) بخوبي نشانگر اين مسئله است كه حداقل از نيشكر مي‌توان بيش از صد محصول اقتصادي توليدكردكه اين محصولات جايگاه نيشكر را بعنوان محصولي پايه¬اي و مادر معرفي مي-كند.

3- در خصوص ميزان مصرف آب نيشكر بايد گفت: كه در بررسي وضعيت توليد هر محصول كشاورزي، نخست بايد نگاهي جامع به مجموعه نهاده‌ها و پارامترهاي مهم و تأثير گذار در توليد آن محصول انداخت و سپس مجموعه توليدات آن گياه را با توجه به مصرف پارامترها ارزيابي و نتيجه‌گيري كرد و اگر به آمار اتكا مي‌كنيم بايد تحليل آماري خود را متكي به بررسي همه پارامترهاي تاثيرگذار بدانيم، اگر ميزان مصرف آب تنها متغير ماست بايد مجموعه متغيرهاي وابسته خود را نيز تعريف كنيم آنگاه است كه مي‌توان معادله سود و زيان خود را بر مبناي درستي استوار كنيم لذا اگر ما ميزان مصرف آب نيشكر را مطالعه كنيم متوجه خواهيم شد توليدات حاصل از نيشكر بطور معناداري قابل مقايسه با ساير توليدات كشاورزي نيستند.

مطالعه علمي كه در خصوص ميزان مصرف آب در الگوي كشت كشاورزي خوزستان شده، نشان مي‌دهد كه به ازاي هر متر مكعب آب مصرفي، نيشكر بيش از 2/1 (يك و دو دهم) كيلوگرم ماده خشك توليد ‌ميكند. در حالي كه در متوسط الگوي كشت محصولات استان خوزستان به ازاي هر متر مكعب آب مصرفي تنها حدود 487/0 (چهارصد و هشتاد و هفت هزارم) كيلوگرم ماده خشك توليد مي‌شود لذا توليد ماده خشك نيشكر به ازاي هر واحد آب مصرفي 8/2 (دو و هشت دهم) برابر ساير محصولات استان خوزستان است.پس اگر هدف از مصرف بهينه آب رسيدن به بيشترين راندمان توليد است اين مورد در خصوص نيشكر به وجهي غيرقابل مقايسه محقق مي شود از سوي ديگر از نظر ارزش اقتصادي مجموعه توليدات حاصل از نيشكر نيز غير قابل رقابت است.

4- در خصوص جايگاه نيشكر در كشاورزي استان خوزستان نيز بايد گفت: از مجموع بالغ بر 14 ميليون تن محصولات زراعي و باغي استان خوزستان (كه باعث شده اين استان در صدر توليد كنندگان كشاورزي كشور قرار بگيرد) بيش از 7 ميليون تن آن نيشكر است يعني نيشكر به تنهايي نيمي از محصولات زراعي استان خوزستان را تشكيل مي‌دهد.

و همچنان كه يادآوري شد ارزش اقتصادي صنعت نيشكر(علاوه بر جايگاهش در كشاورزي خوزستان) تنها به شكر خلاصه نمي‌شود بلكه توليد بيش از 33 ميليون ليتر الكل طبي در كشور، توليد بالغ بر 8 هزار تن خميرمايه، توليد حدود 97 هزار متر مكعب MDF و بيش از 50 هزار تن خوراك دام، توسعه نيشكر را بعنوان بزرگترين توليد كننده شكر، الكل و خميرمايه در كشور قرار مي‌دهد.

لذا با چنين ظرفيتي اگر نگوييم ابعاد اقتصادي صنعت نيشكر در كشور بي نظير است دستكم كم نظير مي تواند باشد. البته موارد ياد شده بغير از پتانسيل و ظرفيت‌هاي صنايع پايين دستي نيشكر است.

5- اگر نگاه منصفانه‌اي به صنعت نيشكر داشته باشيم در مي‌يابيم نيشكر گياهي به شدت چند ساحتي و چند بعدي است كه ظرفيت‌هايش قابل چشم پوشي نيست و فقط مقايسه توليد شكر كشور، بخوبي ابعاد اين صنعت را نشان مي‌دهد چراكه صنعت نيشكر خوزستان به تنهايي نيمي از شكر توليدي كشور را تامين مي‌كند، اين در حالي است كه تمامي توليدكنندگان شكر چغندري در سراسر كشور و در مناطق بسيار مستعد كشت چغندر قند در مجموع همگي آنها روي هم رفته، توليدي برابر با صنعت نيشكر خوزستان دارند حال اگر ساير توليدات صنعت نيشكر را به شكر اضافه كنيم خواهيم ديد مزيت‌هاي اين صنعت تا چه حد است.

6- در خصوص توصيه به كشت چغندر نيز بايد گفت: بدون شك چه در زمينه كشت اين محصول و يا ساير محصولات كشاورزي ديگر، بايد از همه پتانسيل‌هاي استان خوزستان استفاده كرد و نسبت به توسعه كشاورزي خوزستان و افزايش بهره‌وري آن با توجه به مقوله حسابداري آب و صلاح و صرفه اقتصادي و مزيت‌هاي نسبي اقدام كرد و اين اقدام هيچ منافاتي با هيچ محصولي در خوزستان ندارد.

7- خوشبختانه شركت توسعه نيشكر با داشتن يكي از مهمترين دپارتمان‌هاي علمي، تحقيقاتي منحصربه‌ فرد در كشور و مجموعه مديريت مطالعات كاربردي مستقر در واحدهاي نيشكري با بهره‌گيري از صدها نفر محقق و متخصص نيشكر با تحصيلات كارشناسي ارشد و دكترا تلاش‌هاي مداومي براي بهره‌وري نيشكر در همه بخش‌ها انجام داده و خواهد داد و در راستاي استفاده حداكثري از تمام ظرفيت‌ها و بهبود راندمان آبياري نيز با توجه به اينكه ميانگين راندمان آبياري در كشور بين 35 تا 40 درصد است توانسته به راندمان بين 50 تا 55 درصد برسد و همچنين تلاش‌هاي قابل توجهي در جهت كاهش مصرف آب انجام داده و طرح‌هاي تحقيقاتي متعددي در اين زمينه را در حال انجام دارد تا شرايط را مرتباً بهبود بخشد چراكه شرط پويا بودن و زنده بودن هر مجموعه توليدي در گرو تحقيقات مداوم علمي در آن حوزه است.

بدون شك مديريت و بهره‌برداري از منابع و ثروت ملي همچون آب امري لازم و حياتي است و در اين خصوص و در ساير زمينه‌هاي اين صنعت، شركت توسعه نيشكر علاوه بر تلاش‌ها و پژوهش‌هاي موسسه تحقيقات و آموزش نيشكر، همچنان خود را علاقمند به همكاري با نخبگان و دانشگاهيان دانسته و مي‌داند و خوشبختانه همكاري‌هاي موثري نيز با دانشگاه‌ها داشته و خواهد داشت و از اين همكاري همواره استقبال كرده و خواهد كرد.

سلامت نيوز: ضرورت تغيير الگوي كشت نيشكر در خوزستان/جوابيه