زندگی شهرنشینی باعث شد تا انسان برای آسایش و راحتی خود دست به اختراعات زیادی بزند که در ابتدا دلچسب و لذتبخش بودند اما به مرور پیامدها از فوایدش پیشی گرفت؛ یکی از این اختراعات خودرو است، طبق اسناد تاریخی، خودرو با طراحی اولیه، اولین بار در سال ۱۵۷۸ توسط پدر فردیناند فربیست مبلغ مسیحی بلژیکی در چین طراحی و ساخته شد که با کمک نیروی بخار کار می‌کرد و برای سرگرمی امپراتور چین ساخته شده بود.

اولین خودروی واقعی با نیروی بخار که برای جابجایی انسان و بار به کار گرفته شد در سال ۱۷۶۷ توسط نیکلاس جوزف کان فرانسوی طراحی و ساخته شد، موتور احتراقی در سال ۱۸۶۰ میلادی به‌ وسیله یک بلژیکی به نام اتین لونوار اختراع شد. پس از آن، روند تکامل صنعت خودروسازی تداوم یافت و در بین سال‌های ۱۸۶۰ تا ۱۹۷۰ میلادی در اروپا اختراعات مختلفی به وسیله چند تن از مهندسان انجام گرفت.

سال ۱۸۸۶ به عنوان سال تولد خودروهای مدرن امروزی شناخته می‌شود و بعد از آن شاهد تولید خودروهایی پیشرفته در دنیا هستیم و حتی امروزه صحبت از خودروهای بدون راننده و یا پرنده می‌شود؛ اما سوال اینجاست که آیا این اختراعات با این شتاب و سرعت به نفع انسان بوده است؟ امروزه شاهد حجم زیادی از آلودگی هوا و صوتی ناشی از تردد خودروها در شهرهای بزرگ دنیا هستیم که مشکلات زیادی را برای بشریت ایجاد کرده است.

تنبل کردن انسان‌ها و زیاد شدن انواع بیماری‌ها یکی دیگر از عوارض مصرف نادرست خودرو است، در واقع افزایش تعداد خودرو در جهان در راستای راحت‌طلبی انسان به مرور مشکلات زیادی به بار آورد و کار را به جایی رساند که در سال ۱۹۹۴ به پیشنهاد یک فعال محیط‌زیست آمریکایی‌تبار مقیم فرانسه یک روز به عنوان «روز جهانی بدون خودرو» آغاز و در سال ۲۰۰۰ با ورود اتحادیه اروپا و سازمان ملل در ابعاد گسترده‌تر گرامی داشته شد و ۲۲ سپتامبر (۳۱ شهریورماه) روز جهانی بدون خودرو نام گرفت.
در راستای حمایت از این روز جهانی، هر سال یکی از شهرهایی که بهترین عملکرد را داشته باشند تشویق می‌شوند و جایزه می‌گیرند، در سال ۲۰۰۰ شهردار بوگوتا پایتخت کلمبیا جایزه ویژه گرفت و اکنون نیز بیش از هزار و ۵۰۰ شهر جهان این روز را گرامی می‌دارد و هر سال هم بر تعداد شهرهایی که از روز جهانی بدون خودرو حمایت می‌کنند اضافه می‌شود.

در واقع هدف این رویداد این است که مردم دست‌کم برای یک روز خودروهای خود را در خانه بگذارند و با استفاده از روش‌های عبور و مرور جایگزین به مقصد برسند و اگر خوب بود تکرار کنند. به نظر می‌رسد اجرای چنین کمپینی برای کشورهایی که استاندارد خودروهای آنها چندان قابل قبول نیست و یا خودروهای فرسوده زیادی دارند الزامی‌تر است، به عنوان مثال بررسی‌های کارشناسی درباره کلان‌شهر تهران نشان می‌دهد که وسایل نقلیه به‌ عنوان بزرگ‌ترین منبع انتشار ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون، حدود ۶۵ درصد در انتشار آلاینده اصلی هوای این شهر نقش دارند، با توجه به اینکه خودروهای کاربراتوری حدود ۲۰ برابر خودروهای یورو ۴ آلودگی ایجاد می‌کنند، سهم خودروهای کاربراتوری در آلودگی هوا که فقط ۹ درصد از کل خودروهای سواری را تشکیل می‌دهد، ۵۰ درصد است.

این در حالی است که در مجموع ۲۰ میلیون و ۷۰۰ هزار خودرو در کشور وجود دارد؛ بر اساس آمار سال ۱۳۹۷، یک میلیون و ۶۵٣ هزار خودرو یعنی هفت درصد از کل خودروهای کشور فرسوده‌اند که در این میان ۴۰ درصد کامیون‌ها ۲۳ درصد وانت‌ها و ۴۰ درصد اتوبوس‌های برون‌شهری فرسوده هستند، این در حالی است که روزانه هفت تن ذرات معلق در هوای تهران منتشر می‌شود که ۵۷ درصد آن از وسایل نقلیه است که اگر این تعداد خودروی فرسوده نوسازی شوند این میزان به چهار و سه دهم تن کاهش می‌یابد، ضمن اینکه انتشار بیش از ۱۳۰ میلیون تن گاز گلخانه‌ای نیز کاهش خواهد یافت.

مساله این است که شاید در کشوری مانند ایران به علت شرایط کنونی تحریم‌ها و وضعیت اقتصادی امکان نوسازی این حجم خودروی فرسوده وجود نداشته باشد حال باید چه کنیم؟ در این شرایط یا می‌توان از همین خودروها به حالت عادی استفاده و موجبات بیماری خود و فرزندان خود را فراهم کنیم یا با احساس مسئولیت بیشتر و جدی گرفتن روزهای مناسبتی مانند روز جهانی بدون خودرو سعی کنیم برای تردد روزانه از خودروی شخصی استفاده نکنیم و تا حد امکان از وسایلی مانند دوچرخه که هیچ آلودگی نیز ندارند بهره ببریم.

البته ایران با وجود اینکه دیرتر به حرکت «روز جهانی بدون خودرو» پیوسته اما با ابتکار یک جوان اراکی به نام کوروش بختیاری تنها کشور در جهان است که هر هفته از شهروندان خود می‌خواهد یک روز بدون خودرو را تجربه کنند به عنوان «سه‌شنبه‌های بدون خودرو»، که امسال وارد چهارمین سال این پویش مردمی می‌شویم که در بیش از ۲۰۰ شهر ایران اجرا می‌شود. این یک امتیاز بسیار ارزشمند برای ایرانیان است در حالی که مردم جهان فقط یک روز در سال را به عنوان روز جهانی بدون خودرو گرامی می‌دارند یا در جایی مانند فرانسه، یک روز در ماه این اتفاق می‌افتد، ایرانی‌ها یک روز در هفته برای این حرکت ارزشمند اختصاص داده‌اند.

علاوه بر این یک سری قوانین در راستای کاهش آلودگی هوا تدوین شده که نصب فیلتر دوده بر روی کامیون‌ها و اتوبوس‌ها یکی از آنهاست که چندی است زمزمه‌هایی از سوی برخی صنایع شنیده می‌شود که به علت تحریم و نداشتن قطعات فیلتر دوده، پس نصب آن متوقف شود که معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست معتقد است حذف نصب فیلتر دوده غیر قانونی است.

عده‌ای تحریم را بهانه کرده‌اند 

معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست روز یکشنبه در گفت‌وگو با ایرنا افزود: خودروها سهم زیادی در آلودگی هوا به ویژه در کلان‌شهرها دارند که در این میان سهم اتوبوس‌ها و کامیون‌ها ۷۰ درصد است از این رو یک سری قوانین در راستای استاندارد قطعات در این خودروها تدوین شده که نصب فیلتر دوده یکی از آنهاست.

مسعود تجریشی با اشاره به اینکه برخی از صنایع مدعی شده‌اند که نصب فیلتر دوده حذف شود، افزود: این کار غیر قانونی است، اینکه تحریم را بهانه کرده‌اند باید بگویم زمانی که تحریم هم نبودیم برای وسایل حمل و نقل عمومی اهتمام زیادی به خرج ندادیم، مثلا بچه‌ها باید به مدرسه و افراد سر کار بروند آنها همه نیاز دارند تا از یک وسیله نقلیه استفاده کنند وقتی وسیله نقلیه عمومی نباشد، بنزین ارزان باشد و فرهنگ استفاده صحیح از خودرو جا نیفتاده باشد کاری از پیش نخواهیم برد و یادآوری مناسبت‌هایی مانند روز بدون خودرو چندان تاثیرگذار نخواهد بود.

وی تاکید کرد: البته نوشتن در این باره خوب است و تداوم آن تاثیر خواهد داشت اما فرض بر این است که باید مترو داشته باشیم و از منزل در یک فاصله مشخصی به ایستگاه مترو یا اتوبوس برسیم، تمام اینها در طراحی کلان‌شهرها از جمله تهران در طرح حمل و نقل عمومی دیده شده اما هیچ کدام عملیاتی نشده است بنابراین اینکه سعی کنیم مردم کمتر از وسایل نقلیه شخصی استفاده کنند؛ بر می‌گردد به فرهنگ‌سازی، قیمت سوخت و اینکه جایگزینی برای خودروی شخصی داشته باشیم.

تجریشی اظهار داشت: البته در چند سال اخیر فرهنگ زیست محیطی مردم بالا رفته و عده واقعا می‌خواهند از حمل و نقل عمومی استفاده کنند اما می‌بینند که جایگزینی وجود ندارد که مثلا فرزندشان را به مدرسه برسانند بنابراین مجبور به استفاده از خودروی شخصی می‌شوند.

وی تصریح کرد: بنابراین اینکه برخی مدعی شده‌اند به علت تحریم، نصب فیلتر دوده حذف شود، کاملا غیر قانونی است و امکان‌پذیر نیست، یعنی طبق قانون باید از فیلتر دوده استفاده شود، بانک جهانی در ارزیابی خود روی تمام کشورهای دنیا، فیلتر دوده را به عنوان یکی از راهکارهای کاهش آلودگی هوا ارائه کرد بنابراین فیلتر دوده یکی از راهکارهایی است که اگر مثلا من یک کامیون یا اتوبوس دارم که در سطح شهر تردد می‌کند برای اینکه بتوانم دوده خروجی آن را به حداقل برسانم باید فیلتر دوده نصب کنم؛ در واقع مهم‌ترین مساله آلودگی هوا ذرات معلق است که از اگزوز این خودروها خارج می‌شود که با نصب فیلتر مانع خروج دوده از اگزوز آن به بیرون می‌شویم.

معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: بنابراین نمی‌توانیم بگوییم چون پول نداریم پس فیلتر دوده نصب نکنیم این شدنی نیست، بحث این است که اگر هر کسی بخواهد بگوید من قطعه هواپیما ندارم پس هواپیما نداشته باشیم که نمی‌شود، متاسفانه وقتی به محیط زیست می‌رسیم همه به سمتی می‌رویم که پول خرج نکنیم و در نتیجه، وزارت بهداشت و مردم باید هزینه انواع بیماری‌ها را تقبل کنند، این هم جزئی از هزینه‌های زندگی شهری و عوارضی است که باید پرداخت شود.

وی ادامه داد: یا به فرض اگر شهرداری بگوید پول ندارم پس زباله را جمع نمی‌کنم بعد از یک مدت چه تصوری می‌توان از زباله در سطح شهر داشت، بنابراین نمی‌شود گفت چون پول ندارم پس فیلتر نصب نمی‌کنم.