بررسی روند تغییرات کرایه حمل بار ریلی به نسبت جاده‌ای/ هماهنگی ریل و جاده در تعیین تعرفه حمل بار

صما-تعرفه حمل همواره یکی از چالش های جدی است که ذینفعان بازار حمل‌ونقل با آن دست به گریبان است. جدا از سیاست‌های حمایتی که ممکن است دولت ها نسبت به یک شیوه حمل ونقل داشته باشند اما رقابت بر سر تعیین تعرفه حمل بین مدهای مختلف حمل‌ونقل همواره وجود داشته است.

به گزارش «صما» براساس آمارهای انجمن صنفی شرکت‌های حمل ونقل ریلی و خدمات وابسته در سال‌های پس از خصوصی سازی ریلی متوسط تعرفه حمل جاده‌ای وریلی به نرخ ثابت روندی کاهشی و نسبتاً همگن داشته اند و البته همواره سطح متوسط تعرفه ریلی در مقایسه با جاده‌ای در دوره مورد بررسی کمتر بوده است. این امر اولا نشان از حرکت کند تر افزایش تعرفه ریلی و جاده‌ای در مقایسه با روند افزایشی تورم بوده است و ثانیا حاکی از فشاربیشتر بازار بر بخش ریلی به منظور کاهش تعرفه بوده است.

در این دوره متوسط سالیانه تغییرات تعرفه ریلی و جاده‌ای یکسان و معادل ۲,۱۳ درصد رشد داشته است که نشان از هماهنگی ریل و جاده در تعیین تعرفه حمل است.

با مشاهده نمودار زیر، لازم است این نکته هم موردتوجه قرار گیرد که بخشی از تعرفه حمل ریلی بابت دسترسی به شبکه ریلی به دولت پرداخت می‌شود که در طول دوره زمانی ۹۰ تا ۹۵ به‌طور متوسط سالیانه ۴۱.۴ درصد سهم راه‌آهن از تعرفه حمل بوده است از ۵۶.۸ درصد در سال ۹۰ به ۲۸ درصد در سال ۹۵ کاهش‌یافته است، این در حالی است که بخش جاده‌ای حداکثر ۳ درصد از تعرفه حمل را بابت عوارض به دولت پرداخت می‌نماید. درنتیجه برای یکسان‌سازی تعرفه واقعی حمل ریل و جاده لازم است در حالتی دیگر تعرفه حمل ریلی بدون حق دسترسی به شبکه با تعرفه حمل جاده‌ای مقایسه گردد. در این حالت ملاحظه می‌شود که فاصله تعرفه ریل و جاده به‌مراتب بیشتر شده به‌طوری‌که متوسط نسبت تعرفه ریلی به جاده‌ای در بازه زمانی سال‌های ۹۰ تا ۹۵ در حالت تعرفه ریلی با حق دسترسی ۷۲ درصد و در حالت کسر حق دسترسی به ۴۱ درصد کاهش می‌یابد. درمجموع می‌توان چنین نتیجه‌گیری کرد که در بازه زمانی سال‌های ۹۰ تا ۹۵ متوسط تعرفه جاده‌ای در حالتی که شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی به دولت حق دسترسی بپردازند ۳۹ درصد بیشتر از ریل و در حالتی که در بخش ریلی نیز مشابه جاده حق دسترسی پرداخت نشود تعرفه جاده‌ای به‌طور متوسط بیش از دو برابر ریلی است.

در جدول زیر هم می‌توانید نرخ متوسط کرایهٔ حمل هر تن- کیلومتر بار (ریال) مشاهده کنید.

درمجموع نسبت متوسط تعرفه ریلی به متوسط تعرفه جاده‌ای روندی نسبتاً کاهشی داشته است به‌طوری‌که از ۸۶ درصد در سال ۸۸ به ۷۱ درصد در سال ۹۵ رسیده است. این شاخص با حذف حق دسترسی از تعرفه ریلی به حدود ۵۱ درصد در سال ۹۵ بالغ می‌گردد که در این صورت حمل‌ونقل ریلی علاوه بر برخورداری از مزیت‌های بارزی نظیر کاهش هفت برابری مصرف سوخت و ایمنی بالا و سازگار با محیط‌زیست، از حیث متوسط تعرفه نیز حدود یک‌دوم متوسط تعرفه جاده‌ای است.

روند افزایشی تعرفه ریلی در طول سالیان اخیر همواره پائین تر از رشد متوسط سطح عمومی قیمت‌ها بوده است. به عبارتی سهم بخش حمل‌ونقل ریلی در قیمت تمام‌شده کالاها و خدمات کاهنده بوده و کمتر از سایر عوامل در افزایش قیمت‌ها نقش داشته است، سیاست‌های دولت در یکسان‌سازی تعرفه دسترسی به شبکه ریلی و جاده‌ای در بین سال‌های ۹۰ تا ۹۳ با تأکید بیشتری بر کاهش تعرفه دسترسی به شبکه ریلی انجام‌گرفته است درحالی‌که بین سال‌های ۹۴ و ۹۵ این سیاست با شیب کندتری ادامه یافته است.

نظر به اینکه بالغ‌بر ۷۰ درصد از لکوموتیوهای فعال در اختیار و مالکیت شرکت راه‌آهن قرار دارد افزایش سهم لکوموتیو از تعرفه حمل بار در سال‌های اخیر جای تأمل و بررسی بیشتری دارد. این سیاست را می‌توان به‌عنوان جبران بخشی از کاهش تعرفه دسترسی به شبکه ریلی تلقی نمود.