به گزارش مهر، محمد شیریجیان، کارشناس مدیریت قراردادهای نفت و گاز درباره شرایط شکل گیری بورس نفت در ایران گفت: تمام بورس‌های دنیا که امروزه حجم تبادل مالی بالایی دارند از جمله بورس‌های نایمکس که بورس دبی شعبه ای از آن به شمار می‌رود و همچنین سایر بورس هایی که نفت خام را به صورت فیزیکی یا کاغذی خرید و فروش می‌کنند، در یک فرایند بلند مدت ایجاد شدند و کار یک سال و دو سال نبوده است. این بورس‌ها هم نوساناتی را پشت سر گذاشته‌اند برای مثال در یک مقطع حجم معاملاتی که داشته‌اند کم بوده و به تدریج بیشتر شده است. همچنین شکل معاملات در ابتدا آنجا به صورت فیزیکی بوده و سپس معامله کاغذی بر سر نفت خام شکل گرفته است.

وی در ادامه افزود: بنابراین این مساله که برخی عنوان می‌کنند آنچه در ایران آغاز به کار کرده، اسمش بورس نیست و بورس‌های دنیا کاغذی هستند، درست نیست. در واقع ما دو نوع بورس داریم: فیزیکی و کاغذی که همان بورس‌های کاغذی هم یک پیش زمینه عرضه فیزیکی داشته‌اند. پس در ابتدا باید یک تعریف درست از بورس داشته باشیم و بعد قائل به این باشیم که بورس‌های فعلی دنیا با حجم معاملات بالا، در یک بازه زمانی یک یا دوساله به این مرحله نرسیدند. بلکه برای رسیدن به این نقطه زمان گذاشته شده، قوانین زیرساختی تعریف شده و الزاماتی برای پایداری آن در سیستم‌های قانون‌گذاری آن کشورها به تصویب رسیده است.

شیریجیان با بیان اینکه در همین راستا لازم است قوانینی برای وجود بلند مدت این نهاد تصویب شود که در ایران، مجلس شورای اسلامی می‌تواند به این حوزه ورود کند، اظهار داشت: این قوانین باید به مرور محک بخورند و اصلاح شوند. نکته دیگر آنکه مخاطبین این نهاد باید نسبت به پایداری آن اطمینان پیدا کنند.

ضرورت ثبات عرضه نفت در بورس برای ایجاد هاب نفتی منطقه

این کارشناس مدیریت قراردادهای نفت و گاز با اشاره به اینکه مخاطبین این بازار چه کسانی هستند توضیح داد: اولین مخاطب سازمان بورس است. این سازمان برای ورود به ایجاد زیرساخت ها، فراهم کردن امکانات سخت افزاری و نرم افزاری، نیاز به این دارد که نسبت به چشم انداز بلند مدت بورس نفت مطمئن شود. بنابراین متولی این بازار سرمایه، تنها در صورت وجود اطمینان خاطر شروع به ایجاد و طراحی الزامات قانونی، نرم افزار و سخت افزار می‌کند. همچنین فعالین این بازار یعنی طرف عرضه کننده و طرف متقاضی هم باید نسبت به بازار مطمئن باشند.

به گفته وی فعلا شرکت ملی نفت، به عنوان طرف عرضه کننده انحصار این حوزه را در اختیار دارد. اما امیدواریم بورس نفت ما تبدیل به هابی شود که عرضه کنندهای دیگری هم پیدا شوند. شاید در بلند مدت کشورهای منطقه عرضه نفت خام خودشان را از طریق بورس ما انجام دهند، اما باید برای این چشم انداز که ما عرضه کنندگان دیگری هم خواهیم داشت، لازم است نگاه بلند مدتی وجود داشته باشد. وجود ثبات دراز مدت، امکان ورود عرضه کنندگان دیگر را فراهم می‌کند. از طرفی خریداران داخلی و خارجی هم باید نسبت به تامین نفتشان از این بازار مطمئن باشند.

شیریجیان تصریح کرد: با توجه به اینکه خریدار می‌خواهد قراردادی با تقاضای نهایی پیدا کند که برای مثال به مدت ده‌ سال نفت خام موردنیاز مشتری‌اش را از بورس نفت ایران بخرد، باید نسبت به آینده این بورس اطمینان یابد. زیرا پالایشگاه‌هایی که نفت‌شان قرار است از ایران تامین شود باید زیرساخت‌های‌شان متناسب با ویژگی نفت ایران طراحی شود. پس برای اینکه اساسا خریدار بتواند در بازار جهانی حضور طولانی داشته باشد باید از تداوم عرضه نفت در بورس اطمینان خاطر پیدا کند. علاوه بر این، خود خریدار برای اینکه بیاید در این حوزه سرمایه‌گذاری کند و شبکه مالی با توجه به شرایط تحریمی ایران طراحی کند، نیاز به اطمینان مذکور دارد.

این کارشناس مدیریت قراردادهای نفت و گاز افزود: براین اساس کسی که می‌خواهد شبکه مالی یا تجاری در بازار بین المللی بیابد و دنبال زیرساخت هایی برای حمل و نقل، بارگیری، ذخیره سازی و حمل نفت به بازارهای هدف است، لازم دارد که به بورس نگاه بلند مدتی وجود داشته باشد. در این میان، خریدار خارجی هم برای تضمین تهیه نفتش از بازار بورس ایران باید مطمئن شود که شرایط تحویل و تسویه بورس کشور ما جذاب است. مضاف بر این‌ها، مصرف کننده نهایی به عنوان یک بازیگر غیرمستقیم که می‌تواند پالایشگاهی در آمریکای جنوبی، اروپا یا آفریقا باشد، باید نسبت به جریان دریافت نفت از بورس ایران مطمئن باشد. پس برای اینکه ما در بازار بورس نفتمان تعدد خریدار داشته باشیم، باید هم بورس و هم سازوکارهایش یک ثبات بلند مدت داشته باشند.

شفافیت موجود برای نهادهای نظارتی

شیریجیان درباره بحث ارزان فروشی و ایجاد فساد از طریق فروش نفت در بورس که رسانه‌های خارجی به آن پرداخته اند گفت: برای پاسخ به این مساله در ابتدا لازم است بدانیم شرایط کشور چگونه است. ما باید در مسیرهای فروش که می‌تواند بورس، امور بین الملل شرکت ملی نفت و یا راه‌های دیگر باشد با تساهل و تسامح برخورد کنیم و جذابیت هایی برای بازار هدف به وجود بیاوریم. نکته آنکه فروش نفت از مسیری غیر از بورس تاکنون باعث ایجاد مشکلات در نقدپذیری پول شده است. اما با عرضه نفت در بورس یکی از مهمترین ضعف‌ها که بحث نقدپذیری پول است، حل می‌شود. به این صورت که بخش قابل توجهی از پول نفت را می‌توانیم در همان ابتدا نقد کنیم و برای تسویه مابقی هم ضمانت نامه هایی از خریدار بگیریم.

این کارشناس مدیریت قراردادهای نفت و گاز ادامه داد: ضمن آنکه در فروش غیر از روش بورس، امور بین الملل خودش هزینه‌های حمل را می‌پردازد اما در بورس شرکت ملی نفت تعهدی برای پرداخت هزینه حمل ندارد و خریدار خود مسئول این کار است. نکته دیگر اینکه در اطلاعیه عرضه مکانیزم قیمت گذاری و تعیین قیمت پایه مشخص شده است یعنی در یک فرایند رقابت پذیری، قیمت تعیین می‌شود. همچنین مشخص است که تحویل گیرنده نفت چه کسی است. ضمن آنکه بر اساس ذات بازار، در شرایط رونق قیمت افزایش و در زمان رکود قیمت کاهش می‌یابد. بنابراین نمی شود گفت قیمت به صورت تخفیفی است.

جذابیت بیشتر در گروی مشتری بیشتر

وی در ادامه خاطر نشان کرد: طبیعتا هرچه خریداران بیشتری پیدا شود و هرچه جذابیت بازار را بیشتر کنیم، شرکت ملی نفت در قدرت چانه زنی بالاتری قرار می‌گیرد. از سویی شفافیت این بازار باعث می‌شود که خریدارها برای نهادهای ناظر مشخص باشند. در حالی که پیدا شدن افرادی مثل بابک زنجانی محصول معامله نفت در اتاقی بسته با شرایط، قیمت، تسویه و رانت نامشخصی بود. اما اطلاعیه عرضه تمام مسائل مثل نحوه تسویه، نحوه تخفیف، قیمت پایه و مکانیزم تعیین قیمت نهایی را مشخص کرده است. یک نکته دیگر اینکه باید توجه داشته باشیم قیمت نهایی آن قیمتی نیست که در بورس معامله بر روی آن انجام می‌شود. قیمت نهایی در یک بازه زمانی پنج روزه نسبت به زمان تحویل نهایی مشخص می‌گردد. در این صورت اگر تا زمان تحویل، قیمت جهانی افزایش یافت شرکت ملی می‌تواند قیمت را بالا ببرد و اگر پایین رفت خریدار از این فرصت منتفع می‌شود.

شیریجیان در پایان درباره احتمال شناسایی خریداران در فضای شفاف بورس اظهار داشت: در بازار بورس هر خریدار یک کد دارد که تنها نهادهای نظارتی می‌توانند به این کد دسترسی داشته باشند. بنابراین نگرانی از بابت شناسایی و احتمال تحریم خریداران نباید داشت.