به گزارش پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، عصر چهارشنبه ۲۱ شهریورماه ماه سالجاری (۹۷) اعضای انجمن توسعه حیات شهر در نشستی با محمدسعید ایزدی دبیر شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران خواستار حفظ ۲۵۰۰ هکتار باغستان سنتی قزوین شدند. این انجمن فعال محیط‌زیستی در نشستی که در ساختمان دادمان وزارت راه و شهرسازی برگزار شد اجرای طرح‌های توسعه شهری را  در سالیان گذشته از دلایل عمده نابودی بخشی از این باغستان که دور تا دور شهر قزوین را احاطه کرده است عنوان کردند و خواستار توقف طرح‌هایی شدند که به نام توسعه، خاک، اب، محیط زیست، زندگی ساکنان بومی و گونه‌های گیاهی منطقه را آسیب می‌زند.

به گفته شکوه کرمانشاهی دبیر انجمن توسعه حیات شهر، تاکنون طرح‌های کوچک و بزرگ متعددی علیرغم مخالفت دلسوزان، کارشناسان و خبرگان باغستان سنتی قزوین، بدون ملاحظه توسعه پایدار و بدون در نظر گرفتن عواقب مخرب آنها و با وجود مخالفت‌های تشکل‌های آگاه و متخصص مردمی در حوزه باغستان سنتی اجرا یا تصویب شده است.

کرمانشاهی ادامه می دهد: این بار فاز دوم پروژه پل امام رضا، بخشی از باغستان سنتی قزوین و درختان کهن و خاکی را که قیمتی بر آن نمی‌توان گذاشت، تنها به بهانه سرعت بیشتر ماشین‌ها از بین می برد. این در حالی است که کارشناسان و حتی بسیاری از مدیران شهری اذعان دارند که همین تکه پل در مدت زمان بسیار کوتاهی تبدیل به یک گره ترافیکی جدید خواهد شد.

دبیر انجمن توسعه حیات شهر خاطرنشان می‌کند: در این میانه ارزش اکولوژیک، ارزش فرهنگی و تاریخی و ژنتیکی و خاکی که تا عمق ۱۴ متر حاصلخیز و درجه یک است و ارزش آبی که باغستان با تکیه بر مدیریت بومی آب و جمع آوری آبهای سطحی به مخزن فقیر آبهای قزوین سرازیر می کند،   به کل نادیده گرفته می‌شود.  

بر اساس این گزارش، باغستان سنتی قزوین با قدمت بیش از هزار سال و با وسعت حدود ۲۵۰۰ هکتار از سه طرف شهر قزوین را در برگرفته سات. باغستان سنتی مجموعه‌ای است بسیار زیبا از باغات در هم تنیده و بی حصار که درختان بادام، پسته و بهترین بوته‌های انگور را در خود جای داده است. باغستان سنتی مهمترین شاخصه محیط‌زیستی استان قزوین است که تاثیری فرااستانی دارد و یک تنه در برابر هجوم ریزگردها و آلودگی های صنعتی ایستاده است.

بنا بر مطالعه‌ای که انجمن توسعه حیات شهر انجام داده است شهر قزوین تا چند دهه پیش در حلقه سبزی از انبوه درختان بادام و پسته و بوته های انگور قرار داشت. باغستان سنتی که قدمت آن به استناد تاریخ مکتوب به بیش از هزار و صدسال و به گمان بسیاری به دوران ساسانی می رسد به وسعت حدود ۴۰۰۰ هکتار شهر را در برگرفته بود.

شکوه کرمانشاهی دبیر انجمن توسعه حیات شهر و عضو هیات علمی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) در همین رابطه به خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی می‌گوید: اهمیت باغستان سنتی آنقدر است که اکوسیستم منطقه و تمدن در شهر قزوین بر پایه باغستان شکل گرفته است. اما متاسفانه باغستان به دلیل نگرش و سیاست‌های غلط در دهه‌های اخیر با تخریب نگران‌کننده‌ای مواجه بوده است و بخشی از این تخریب نیز به دلیل آن است که با ورود پول‌های نفتی، باغستان از محوریت اقتصادی شهر خارج شد.

عضو هیات علمی دانشگاه بین المللی امام خمینی در بیان مشکلاتی که برای باغستان وجود دارد، یادآوری می کند: متاسفانه همچنان در توسعه شهری، محیط زیست مورد بی توجهی قرار گرفته است. شاهدیم که بخش های شرق و غرب باغستان با انواع تغییر کاربری ها از جمله احداث بزرگراه ها و پل های غیرضروری به تکه های کوچک تر تبدیل شده اند و راه آب بعضی قسمت ها نیز قطع شده است و بسیاری از باغات، حاشیه و رها شده اند.

وی در عین حال می افزاید: اگرچه شهر به توسعه نیاز دارد و باغستان نیز برای ادامه حیات با مشکلاتی مواجه است اما این که در هر چالشی درخیان کهن، پایداری اکوسیستم و میراث هزارساله را فدا کنیم ناشی از رویکرد ماشین محور و اتخاذ سیاست های مقطعی در مدیریت شهری است که امیدواریم در این دوره از شورای عالی شهرسازی و معماری شاهد آن نباشیم.

کرمانشاهی با تاکید بر اینکه باغستان هنوز در تامین شرایط زیستی در قزوین، نقش حیاتی دارد، می افزاید:  نقشه ای که از شهر قزوین و باغستان در سال ۱۹۱۵ میلادی ترسیم شده، نشان میدهد که ۱۰۰ سال پیش مساحت باغستان در گرداگرد قزوین حدود ۶ برابر مساحت شهر بوده است. این درحالی است که بر اثر توسعه بدون برنامه و نامتوازن شهر، جمعیت قزوین در دهه های اخیر چندین برابر شده و وسعت باغستان تقریبا به نصف، نقلیل یافته است.

به گفته این محقق، باغستان سنتی قزوین به عنوان اساسی‌ترین عنصر اکوسیستم قزوین، رفتار انسان‌ها را در این منطقه شکل داده و هویت اجتماعی مردمان قزوین را رقم زده است و به همین اعتبار در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و در فهرست ثبت جهانی قرار دارد.

خانم دکتر شهبازی از دیگر اعضای انجمن توسعه حیات شهر و عضو هیات‌علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی ایران نیز تبدیل تهدید سیلاب به فرصت زندگی از طریق شیوه ای منحصر به فرد از آبیاری سیلابی را از ویژگی های باغستان سنتی قزوین برمی‌شمارد و می‌گوید: یکی از مهمترین شاخصه باغستان، شیوه مدیریت آب است که دانش بومی آب را در قزوین شکل داده است. شیوه آبیاری باغستان به تایید متخصصان داخلی و خارجی منحصر بفرد است.

شهبازی در عین حال خاطرنشان می‌کند: قزوین به دلیل قرار گرفتن در حاشیه البرز همواره در معرض سیلاب های فصلی قرار داشته است و گذشتگان ما با هوشمندی این تهدید را با احداث باغات دور تا دور شهر تبدیل به یک فرصت ارزشمند کرده است.

به گفته وی، باغات باغستان به صورت حوضچه هایی در کنار هم قرار گرفته اند و با کرت (مرز) هایی به ارتفاع ۰.۵ تا ۱.۵ متر از هم جدا می شوند.

عضو هیات علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی ایران ادامه می‌دهد: باغات در فصل بارندگی به نوبت تا ارتفاع کرت‌ها پر از آب می‌شوند و این آب به مرور در خاک نفوذ می کند. درختان باغستان و بوته های انگور با همین یکبار آبیاری به حیات خود ادامه داده و بهترین محصولات را به بار می آورند.

وی می افزاید: علاوه بر این نفوذ تدریجی آبی که می‌توانست هدر برود سفره‌های زیرزمینی را تغذیه می‌کند. همچنین، سیلاب، مواد غنی کوهپایه را به باغستان هدایت می‌کند و خاک باغستان، دائما بازسازی می‌شود.

دکتر رضایی عضو هیات‌علمی دانشگاه گرگان و فوق دکترای محیط‌زیست نیز در این باره به خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی نقش باغستان در شاخص هوای پاک را یادآور می‌شود و می‌گوید: با توجه به قرار گرفتن قزین در کنار شهرک‌های آلاینده از یک سو و کانون‌های تولید ریزگرد از سوی دیگر، باغستان سنتی مهمترین عامل محافظتی شهر در برابر این تهدیدها به شمار می‌رود.

به گفته این متخصص، باغستان، کمربند سبزی است که قزوین را در برگرفته و ریه شهر قزوین به حساب می‌آید.

وی می افزاید: منطقه بویین زهرا از مهمترین کانون های تولید ریزدگرد در استان قزوین است. خوشبختانه بخش جنوب باغستان، آبادترین قسمت آن بوده و مانند سپری دفاعی در برابر این بخش از ریزگردها ایستاده است. بدین معنا اگر باغستان سنتی به روند تخریب خود ادامه دهد به زودی قزوین مکانی امنی برای زندگی نخواهد بود و مردم شهر و شهرهای اطراف در معرض انواع تهدیدها از نظر سلامتی قرار خواهند گرفت.

رضایی تاثیر باغستان در دمای منطقه را مهم برمی شمارد و می گوید: طبق برآوردها، ۲۵۰۰ هکتار باغات سنتی در سه طرف شهر، دمای شهر را حدود ۴ تا ۶ درجه کاهش می دهد. در فصل گرم این میزان کاهش درجه حرارت می تواند اثر بسیار مهمی در کاهش مصرف انرژی برای وسایل سرمایشی داشته باشد.

پوریا کاکاوند کارشناس ارشد عمران و کارشناس باغداری نیز در بیان اهمیت باغستان سنتی قزوین به باغستان به عنوان ذخیره ژنتیکی گونه‌های گیاهی اشاره می‌کند و می‌افزاید: در باغستان سنتی، ژرم پلاسم غنی از بادام، پسته و انگور وجود دارد. این تنوع ژنتیکی در طول صدها سال به وجود آمده است و از این منظر، باغستان قزوین، میراث کشاورزی و موزه تنوع زیستی به شمار می‌رود.

به گفته این عضو انجمن توسعه حیات شهر از دیگر ویژگی‌های باغستان سنتی قزوین درختان مقاوم به تنش خشکی هستند که به عنوان یکی از فرصت‌های سبز قابل بقا در بحران آب شناخته می‌شوند. بسیاری از باغات بدون حتی یک نوبت آبیاری در سال زنده و بارآور هستند.

کاکاوند تصریح کرد: در شرایطی که ما بحران جدی آب مواجه هستیم و امکان به بار نشاندن نهال های گوناگون جهت ایجاد فضای سبز و باغات میوه در سطح وسیع تقریبا غیرممکن است حفظ درختان کم توقع باغستان بسیار ضروری است.

خانم دکتر میرحسینی دکترای جامعه‌شناسی نیز در بیان ویژگی‌های باغستان سنتی قزوین به عنوان میراث تاریخی، فرهنگی و اجتماعی گفته است:یکی از نمونه‌های زیبای رفتار اجتماعی در باغستان نوبت دهی آبیاری بر اساس طومار آب است که قرن ها رعایت شده است. از دست رفتن باغستان سبب م ی شود این نوع منحصر بفرد از زیستن اجتماعی در تاریخ گم شود که امیدواریم با حمایت های وزارت راه و شهرسازی این میراث حفظ شود.