شانا_گروه مقاله، اهداف توسعه هزاره برای یکپارچه سازی اصول پایدار زیست محیطی، به سیاستها و برنامه های کشورها بستگی دارد و هر گونه بی توجهی در این بخش منجر به نتایج معکوس و خسارت های غیر قابل جبران زیست محیطی خواهد شد.

این که آیا جهان خواهد توانست به حفظ و بقای خود ادامه دهد تا حدود زیادی بستگی به رفتار بشر با محیط زیست و درستی مدیریت منابع طبیعی آن دارد. مواردی که شامل چگونگی استفاده از کالاهای زیست محیطی( جنگل، آب، زمین های قابل کشت، مواد معدنی و منابع انرژی) و تخریب ( آلودگی هوا، جنگل زدایی، از دست دادن زیست گاه  و از دست رفتن تنوع زیستی) است.

بررسی شاخص های توسعه نشان دهنده آن است که جمعیت و اقتصاد در حال رشد کشورهای جهان، برای رسیدن به رفاه بیشتر، خواسته های بیشتری از زمین، آب، جنگل ها، مواد معدنی و منابع انرژی دارند. هر چند استفاده از فن آوری های جدید، افزایش بهره وری و سیاستهای بهتر می تواند از تخریب های بیشتر در محیط زیست اطراف ما جلوگیری به عمل آورده و به رشد تصاعدی و غیر معقول کالاهای زیست محیطی روند معقول تری را حاکم کند.

افزایش روز افزون تعداد وسایل نقلیه موتوری و مصرف انرژی در بخش جاده ای از جمله شاخص های توسعه است که می توان  از آنها به عنوان برخی از عوامل موثر در تخریب محیط زیست زمین یاد کرد. تعداد خودرو ها در جهان هر روز بیشتر می شود و برای رسیدن به استانداردهای بالاتر رانندگی نیازمند تراکم جاده ای بیشتر هستیم که قاعدتا همراه است با جنگل زدایی، از دست دادن زیست گاه ها و از دست رفتن تنوع  های زیست محیطی و البته با غلظت ذرات معلق بیشتر در هوای شهرها.

در این بین، گویا محیط زیست کشورهای در حال توسعه، بیشتر از توسعه یافته هایی مانند امریکا و اروپا لطمه می بیند. چرا که کشورهای صنعتی، صادر کننده صنعت و محصولاتی هستند که در اکثر مواقع مواد اولیه آن از محل منابع طبیعی کشورهای در حال توسعه تامین می شود. محصولاتی که در بیشتر مواقع از استانداردهای روز مورد استفاده در کشورهای صنعتی برخوردار نبوده و این امر علاوه بر تخریب هر چه بیشتر محیط زیست ، به علت بهره وری پایین در مصرف انرژی و تولید بیش از استاندارد ذرات معلق، منجر به استفاده غیر بهینه از سوخت، شدت مصرف انرژی بالا و بیماریهای تنفسی در کشورهای در حال توسعه شده است که عمدتا مالکان عمده ذخایر انرژی و منابع طبیعی جهان هستند!. 

بررسی شاخص های جهانی مصرف سوخت

برابر آمار منتشره از سوی بانک جهانی (شاخص های توسعه جهانی / به روز شده در دوم جولای ۲۰۱۳)  در سال ۲۰۱۰، به ازای هر ۱۰۰۰ نفر در جهان، تعداد ۱۷۶ وسیله نقلیه موتوری وجود داشته که از این بین ۱۲۴ دستگاه خودرو سواری بوده است. به ازای هر ۱۰۰ کیلومتر مربع از مساحت سرزمینی کشورهای جهان ۲۸ کیلومتر راه ساخته شده و سرانه مصرف انرژی در بخش جاده ای ۲۶۲ کیلوگرم معادل نفت خام ] ۱۲۶ کیلو گرم دیزل / ۱۳۳ کیلو گرم بنزین [ بوده است که ۱۴ درصد از مجموع تقاضای انرژی جهان را به خود اختصاص داده است (با توجه به وزن مخصوص فراورده های نفتی که سبک تر از آب است، یک تن بنزین معادل حدود ۱۳۵۱ لیتر و یک تن گازوئیل معادل ۱۱۹۰ لیتر است).

همچنین برابر آمار منتشره، غلظت ذرات معلق در مناطق شهری جهان ( ذرات در اندازه ۱۰ میکرومتر PM۱۰ ) در طی سالهای ۱۹۹۰ تا پایان ۲۰۱۰ از ۷۸ میکرو گرم در هر متر مکعب به ۴۱ میکرو گرم کاهش یافته است.

بررسی شاخص های مصرف سوخت در ایران

برابر آمار منتشره از سوی بانک جهانی در دوم جولای ۲۰۱۳، در سال ۲۰۱۰ به ازای هر ۱۰۰۰ نفر در ایران، تعداد ۱۲۸ وسیله نقلیه موتوری وجود داشته که از این بین ۱۱۳ دستگاه خودرو سواری بوده است.

به ازای هر ۱۰۰ کیلومتر مربع از مساحت سرزمینی ایران ۱۱ کیلومتر جاده ساخته شده و سرانه مصرف انرژی در بخش جاده ای ۵۴۵ کیلوگرم معال نفت خام ( ۲۲۴ کیلو گرم دیزل / ۲۳۳ کیلو گرم بنزین ) بوده است که ۱۹ درصد از مجموع تقاضای انرژی این کشور را به خود اختصاص داده است.

همچنین، غلظت ذرات معلق در مناطق شهری ایران ( ذرات در اندازه ۱۰ میکرومتر PM۱۰ ) در طی سالهای ۱۹۹۰ تا پایان ۲۰۱۰ از ۹۴ میکرو گرم در هر متر مکعب به ۵۶ میکرو گرم کاهش یافته است که این امر نشاندهنده افزایش استانداردهای تولید سوخت و خودرو در ایران در طی سالهای مورد بررسی است.

ناگفته نماند که ذرات معلق موجود در فضای شهری ایران تنها به دلیل سوختن دیزل و بنزین برای حرکت خودرو ها نبوده و این امر به عوامل دیگری چون وجود صنایع آلوده کننده هوا در داخل و اطراف شهر ها و همچنین ساخت و سازهای غیر استاندارد در بخش ساختمان سازی در اطراف شهرهایی مانند تهران هم مربوط می شود. به عنوان مثال رشد بلند مرتبه سازی در شمال غرب و غرب تهران که محل اصلی جریان هوای عبوری از سطح تهران است در طی سالهای اخیر منجر به تغییرات عمده در جریان هوای سطح تهران شده و همین امر موجبات پایداری هوای ناسالم و در نتیجه افزایش بیشتر غلظت ذرات معلق را فراهم ساخته است.

بررسی وضعیت ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای کشور در سال ۱۳۹۰ نشان می‌دهد که در این سال ۱۲,۳ میلیون خودرو سواری و وانت، ۸.۷ میلیون موتورسیکلت، ۳۴۸ هزار دستگاه کامیون عمومی، ۱۸ هزار دستگاه اتوبوس عمومی (جاده‌ای) و ۳۳ هزار دستگاه مینی‌بوس عمومی (جاده‌ای) در کشور وجود داشته است.

بررسی میزان مصرف سوخت در کشور تا قبل از سهمیه‌بندی سوخت نشان دهنده آن است که مصرف سوخت کشور هر ۲سال یک‌بار دوبرابر می‌شود (در دنیا هر ۵۰سال یک‌بار مصرف سوخت دوبرابر می‌شود) ولی این روند رو به کاهش بوده و از ۷۴میلیون لیتر بنزین و ۶۰میلیون لیتر گازوئیل در سال ۱۳۸۴به ۶۰میلیون لیتر بنزین و ۵۵میلیون لیتر گازوئیل در سال ۱۳۹۰(همراه با دوبرابر شدن خودروها) رسیده است و می‌توان بیان کرد با توجه به افزایش سالانه ۷ درصد پیمایش و سفر در کشور، مقدار مصرف روزانه هر خودرو به نصف کاهش یافته است.

هرچند برخی از گزارشها نشان دهنده آن است که مصرف سوخت در ایران ۵ لیتر در روز به‌ازای هر خودرو است که در مقایسه با فرانسه با ۱,۹ لیتر، آلمان و ژاپن ۲.۵ لیتر و انگلیس ۳.۵ لیتر هنوز بالاست و باید کاهش یابد.

میانگین انتشار دی اکسید کربن خودروها

در اروپا بر طبق گزارش موسسه JATO میانگین انتشار دی اکسید کربن خودروها که در سال ۲۰۱۰ بطور متوسط ۱۴۰,۹ گرم در هر کیلومتر بوده در سال ۲۰۱۱ به ۱۳۶.۱ گرم در هر کیلومتر کاهش یافته است و هم چنین نرخ انتشار آلاینده ها در سال ۲۰۱۰ به نسبت ۴ درصد کمتر از سال ۲۰۰۹ بوده و به نسبت سال ۱۹۹۰ به میزان ۲۳ درصد کاهش داشته است. این در حالیست که در حال حاضر در حدود ۳۰ درصد از خودروهای فروخته شده در اروپا در طبقه بندی آلایندگی در گروه خودروهایی با انتشار آلودگی کم قرار می گیرند و همین امر می تواند عامل مهمی در این روند کاهشی باشد.

آژانس حفاظت از محیط زیست اروپا طبق استانداردهای تعیین شده یورو می خواهد تا سال ۲۰۱۵ به نرخ انتشار آلایندگی ۱۳۰ گرم در هر کیلومتر برای خودروهای خود دست یابد و هم چنین طبق این استاندارد تا سال ۲۰۲۰ می بایست حداکثر نرخ انتشار دی اکسید کربن خودروهای اروپایی حداکثر ۹۵ گرم در هر کیلومتر باشد. طبق برآوردهای اتحادیه اروپا دست یابی به نرخ انتشار آلایندگی ۹۵ گرم در هر کیلومتر به نسبت نرخ کنونی آن موجب صرفه جویی ۳۳ میلیارد دلاری در هزینه های سوختی خودروها می شود. از طرفی هم خودروسازان برآورد کرده اند که برای کاهش هر ۱ گرم انتشار آلودگی می بایست ۱۱۸ دلار برای هر خودرو هزینه کنند.

از طرف دیگر تهدیدات خطر آفرین آلاینده ها برای انسان ها عامل مهمی بر ضرورت کاهش آنها است. بطوریکه طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی در حال حاضر سالانه بیش از ۱۳۰۰۰ نفر در اروپا مستقیمأ در اثر آلاینده های خودروها جان خود را از دست می دهند و در صورت اجرای دقیق استاندارهای زیست محیطی تا سال ۲۰۱۵ می توان جلوی مرگ ۵۰۰۰ نفر از این تعداد را گرفت.

برابر آمار منتشره از سوی بانک جهانی در در دوم جولای ۲۰۱۳، متوسط غلظت ذرات معلق در مناطق شهری ( ذرات در اندازه ۱۰ میکرومتر) در ۱۲ کشور عضو کشورهای صادر کننده نفت ( اوپک) در سال ۲۰۱۰ حدود ۵۶,۹۲  میکرو گرم در متر مکعب بوده است. این در حالی است که در این سال متوسط غلظت ذرات معلق در مناطق شهری در ۲۸ کشور عضو اتحادیه اروپا    ۱۸,۳۶  میکرو گرم در متر مکعب گزارش شده است ؛ یعنی تقریبا یک سوم کشورهای عضو اوپک.   

ضمنا، برابر آمار منتشره از سوی اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده، متوسط سرانه مصرف بنزین، در سال ۲۰۱۰ در مجموع دوازده کشور عضو اوپک با جمعیتی بالغ بر ۴۰۷ میلیون نفر، حدود ۲۴۰ لیتر بوده است. این در حالی است که متوسط سرانه مصرف بنزین، در سال ۲۰۱۰ در مجموع ۲۸ کشور عضو اتحادیه اروپا با جمعیتی حدود ۵۰۷ میلیون نفر، حدود ۲۴۷ لیتر بوده است. یعنی اینکه سرانه مصرف بنزین هر فرد در کشورهای عضو اوپک  تقریبا  برابر است با کشورهای عضو اتحادیه اروپا. نتیجه اینکه با سرانه مصرف بنزین تقریبا مساوی، غلظت ذرات معلق در ۱۲ کشور عضو اوپک، سه برابر بیشتر از  ۲۸ کشور عضو اتحادیه اروپا است.

همچنین، در کشورهای عضو اتحادیه اروپا با جمعیتی حدود ۵۰۷ میلیون نفر در سال ۲۰۱۰، به ازای هر ۱۰۰۰ نفر  تعداد  ۵۱۷ وسیله نقلیه موتوری وجود داشته که از این مقدار ۴۴۰ دستگاه آن خودرو سواری بوده است، اما در این سال، در ۱۲ کشور عضو اوپک با جمعیتی حدود ۴۰۶ میلیون نفر، به ازای هر ۱۰۰۰ نفر تنها تعداد ۱۹۴ وسیله نقلیه موتوری وجود داشته که از این مقدار ۱۴۵ دستگاه آن خودرو سواری بوده است. یعنی علی رغم اینکه کشورهای عضو اتحادیه اروپا تقریبا سه برابر کشورهای عضو اوپک از وسایل نقلیه موتوری و خودرو استفاده می کنند، اما میزان آلایندگی آنها تقریبا یک سوم دوازده کشور صادر کننده نفت عضو اوپک است!.

اما چرا این اختلاف فاحش در بهره وری انرژی و ایجاد آلاینده ها در بین کشورهای عضو اتحادیه اروپا و اعضای کشورهای صادر کننده نفت اوپک به چشم می خورد:

کنترل مصرف سوخت و کاهش آلاینده ها

طی سالیان گذشته با بحران سوخت و افزایش هزینه ها و هم چنین آلودگی های زیست محیطی، خودروسازان با ارائه تکنولوژی های جدید سعی در اقتصادی تر کردن خودرو با هدف کاهش مصرف سوخت و حفظ محیط زیست (با انتشار کمتر آلودگی های زیست محیطی حاصل از سوخت خودروها) کرده اند. در این میان اروپا و آمریکا با وضع قوانینی هدفمند و با برنامه ریزی های منظم سعی دارند هر ساله اعداد و ارقام مصرف سوخت و انتشار آلاینده ها را به سمت بهبود آن ارتقا دهند.

بهره وری و راندمان سوخت و هم چنین اقتصادی بودن خودروها در حال حاضر بیش از هر زمان در جهان مطرح است و خودروهای کنونی بهترین راندمان و مصرف سوخت را دارند.

محققان انستیتو حمل و نقل دانشگاه میشیگان آمریکا می گویند در حالیکه آمریکا تلاش بسیاری برای کاهش مصرف سوخت خودروها انجام داده اما با این حال بر اساس گزارش ها و تحقیقات شرکت جاتو داینامیک (JATO) خودروها و کامیون هایی که در حال حاضر در اروپا فروش می روند به نسبت خودروهای فروخته شده در آمریکا پاک و اقتصادی تر می باشند و این مقیاس بر اساس میزان انتشار آلاینده دی اکسید کربن خودروها بدست آمده است.

آژانش حفاظت از محیط زیست آمریکا میزان استاندارد مصرف سوخت برای خودروها را تا سال ۲۰۱۶ معادل ۳۵,۵ مایل بر گالن (۵.۱ لیتر در هر کیلومتر) تعیین کرده و خودروها می بایست تا سال ۲۰۱۶ به این میانگین مصرف دست یابند و این در حالیست که اروپا استانداری مشابه را برای خودروهای خود وضع کرده اما سال رسیدن به آن را سال ۲۰۱۵ تعیین کرده است و این نشان دهنده برتری نسبی اروپا در کاهش مصرف سوخت و به تبع آن انتشار آلاینده ها است.

رشد بهره وری سوخت در امریکا و اروپا

در کنار اهرم قیمت سوخت و جریمه های سنگین برای آلوده کردن محیط زیست که تولید کنندگان و مصرف کنندگان خودرو  را ترغیب به تولید و استفاده از خودروهای کم مصرف تر و با استانداردهای زیست محیطی بالا تر می کند،  دلایل مختلف دیگری هم وجود دارند که شتاب بیشتر روند رو به رشد بهره وری سوخت در آمریکا و اروپا را نسبت به کشورهای در حال توسعه توضیح می دهد.

از این جمله است :

-    در چند سال گذشته تعداد خودروهای کار، خودروهای کلاس پیک آپ وانت و کامیون ها و خودروهای باربر به نسبت کاهش یافته و حالا ۱۲ درصد از ترکیب خودرویی در آمریکا را تشکیل می دهند و این در حالیست که در اوایل دهه گدشته میزان این خودروها در ترکیب خودروهای آمریکا بیش از ۱۴ درصد بوده است و اینها همگی خودروهایی پرمصرف می باشند که کاهش تعداد آنها به کاهش مصرف سوخت نیز کمک می کند.

-    در همین مدت خودروسازان با ارائه تکنولوژی های جدید سعی در کاهش حجم موتورها و مصرف آنها با سعی در حفظ و حتی افزایش قدرت آنها داشته اند. به گونه ای که می توان موتورهای ۴ و ۶ سیلندری را امروزه پیدا کرد که معادل یک موتور ۸ سیلندر یک دهه گذشته قدرت و گشتاور تولید می کنند. از همین رو خودروهای کلاس SUV که همگی خودروهای پر مصرفی هستند و در گدشته از موتورهای بزرگ و پر مصرف ۸ سیلندر استفاده می کردند حالا به موتورهای کوچک تر ۴ و ۶ سیلندر جدید با قدرت و توانایی بیشتر و البته مصرف سوخت کمتر مجهز شده اند.

-    ارائه تکنولوژی های در موتورها و سیستم های انتقال قدرت مانند سیستم تزریق سوخت مستقیم، سیستم های انتقال قدرت ۷ سرعته و ۸ سرعته اتوماتیک و هوشمند و سیستم های ترکیبی هیبریدی که به طور قابل ملاحظه ای مصرف سوخت در خودروها را هدفمند کرده و باعث افزایش راندمان سوخت  می شوند. هم چنین استفاده از سیستم های نظیر سیستم غیرفعال کردن موتور در حالت توقف که در رانندگی های شهری و ترافیک های طولانی و ممتد این سیستم از درجا کار کردن موتور و اتلاف انرژی آن جلوگیری می کند و به هنگام توقف موتور را کاملأ خاموش می کند.

-    استفاده از مواد کامپوزیتی و فیبرکربنی سبک وزن در سازه خودروها و قطعات داخلی آنها که با کاهش وزن، مصرف سوخت را نیز کاهش می دهد و بهره گیری بیشتر از طراحی های آیرودینامیکی بدنه خودروها به منظور کاهش نیروی پسار (درگ) ناشی از جریان باد که این نیروی جربان باد عاملی مزاحم در حرکت رو به جلوی خودرو بوده و باعث افزایش مصرف سوخت می شود.

-    بهره گیری از انرژی اتلافی خودروها در سیستم های هیبریدی، مانند انرژی حاصل از ترمز و شتاب گیری خودرو که با ارائه تکنولوژی های جدید می تواند از این انرژی ها در جهت تولید نیرو در خودروها استفاده کرد.

-    تعریف دقیق تر خودرو در کلاس های مختلف، که بسته به کاربرد خودرو و نیازهای خریدار، سیستم های خودرو ،نوع موتور، سیستم انتقال قدرت، سطح تجهیزات رفاهی آن تعریف می شوند و هر فرد بسته به سلیقه و کارایی مورد نیاز خودروی مورد نظر خود را انتخاب می کند که این افزایش دامنه انتخاب تاثیر بسیاری در راندمان اقتصادی خودروها داشته است.

در اینجا سیستم حمل و نقل عمومی نیز بی تاثیر نبوده، چراکه با افزایش هزینه های نگه داری خودروها، و در مقابل افزایش کیفیت و گستردگی سیستم حمل و نقل عمومی، افراد به استفاده از ناوگان عمومی حمل و نقل بیشتر علاقه نشان می دهند که خود عاملی مهم در کاهش استفاده شخصی از خودروها می شود و به تبع آن سرانه مصرف سوخت در خودروهای شخصی کاهش می یابد.

پیمان جنوبی