سامانه های پدافندی که ترکیبی از تجهیزات شناسایی، تسلیحات و بخش‌های پردازشی و ارتباطی هستند، امروزه نقش پررنگی را در نبردها ایفا می کنند. نگاهی به جنگ‌ها و تهدیدات گذشته و جاری در دنیا نشان می‌دهد که از ابعاد مختلف عملیاتی و روانی، سامانه های پدافندی در مرکز توجه ها قرار داشته اند.

در جمهوری اسلامی ایران نیز همواره بر اولویت داشتن پدافند هوایی و قرارداشتن آن در خط مقدم دفاع از کشور تاکید شده است تا جایی که فرمانده معظم کل قوا در این خصوص گفتند: «قرارگاه پدافند هوایی خط مقدم دفاع از حیثیت و موجودیت کشور است».

یکی از راهبردهای فرمانده معظم کل قوا در بحث پدافند هوایی، تاکید ایشان بر متحرک سازی سامانه های پدافندی است و روند طی شده در سال های گذشته توسط نیروهای مسلح در زمینه طراحی، ساخت و بهسازی سامانه های پدافندی حاکی از اجرایی شدن این راهبرد در بعد عملیاتی است.

۱- سامانه پدافندی «اس-۲۰۰»

امیر فرزاد اسماعیلی فرمانده قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء(ص) دی ماه ۱۳۹۱ در مراسم گرامیداشت شهید ستاری با اشاره به دیدار با فرمانده معظم کل قوا در ۱۴ آبان ماه همان سال، گفته بود: مقام معظم رهبری در این دیدار بر متحرک‌سازی سامانه موشکی اس-۲۰۰ تأکید کردند.

هفت ماه پس از ارائه این راهبرد از سوی رهبر انقلاب، نخستین سامانه موشکی اس-۲۰۰ متحرک رونمایی شد. اس-۲۰۰ از جمله سامانه های بردبلند و سنگین موجود در تسلیحات پدافندی جمهوری اسلامی ایران است که قادر است اهداف هوایی را در فاصله ۲۵۰ تا ۳۰۰ کیلومتری مورد اصابت قرار دهد.

سامانه اس-۲۰۰ که از جمله موشک های پدافندی خریداری شده پس از دوران دفاع مقدس است، طولی برابر با ۱۱ متر، وزنی معادل ۷ تن و سرجنگی آن حامل ۲۱۷ کیلوگرم مواد منفجره است که به صورت ترکشی در هنگام اصابت عمل می کند.

با توجه به وزن زیاد و جثه بزرگ این موشک، متحرک سازی این سامانه شامل رادار، موشک و سامانه کنترل آن امری پیچیده و دشوار است که توسط متخصصین کشورمان انجام شد و در رزمایش پدافندی مدافعان آسمان ولایت۵ با موفقیت مورد تست و ارزیابی قرار گرفت.

۲- سامانه بومی «سوم خرداد»

تجمیع تمام بخش‌های مهم و اساسی یک سامانه پدافندی اعم از موشک، اتاق فرماندهی و کنترل آتش و رادار ردگیر از جمله مهمترین قابلیت های منحصر به فرد این سامانه است.

قابلیت تحرک این سامانه که بر روی یک خودروی سه در سه قرار گرفته است باعث می‌شود تا محل شلیک سامانه با کمترین تهدید روبرو شود و این امکان قدرت پدافندی را افزایش داده و باعث می‌شود محل استقرار و استراتژی دفاعی تغییر کرده و سناریوی عملیات علیه دشمن در اختیار دشمن قرار نگیرد.

رادار ردگیر این سامانه نیز همانطور که در تصاویر  مشخص است از نوع آرایه فازی بوده و احتمالا با توجه به برد حدود ۹۰ کیلومتری آن برای جنگنده و بمب افکن، دارای قابلیت ردگیری اهدافی با سطح مقطع راداری پایینی است.

این سامانه می تواند همزمان ۴ هدف را رهگیری و ۸ موشک را شلیک کنید. به نظر، تاکتیک مورد نظر فرماندهان ایرانی برای استفاده از این سامانه به دلیل تحرک بالا و تجمیع تمام سامانه ها بر روی یک شاسی در راستای بحث " شلیک کن – فرار کن " است.

اما نکته بعدی در مورد موشک های به کار رفته در این سامانه است، زیرا در این سامانه از موشک های طائر ۲ ب استفاده شده است.این موشک‌ها شباهت زیادی به موشک‌های سام-۶ و سامانه‌های بوک روسی دارند که البته نسبت به آنها دارای مزایایی هستند که طراحی بهینه بال و دم نمونه آن است.

۳- سامانه پدافندی «تلاش»

سامانه موشکی پدافندی «تلاش» که مخصوص بردهای بلند و ارتفاع درگیری متوسط به بالا طراحی شده است، همزمان قادر به جستجو و ردگیری اهداف متنوعی است که سرانجام توسط موشکی از خانواده «صیاد» هدف را مورد اصابت قرار می‌دهد.

این سامانه از چهار بخش موشک و لانچر، رادار جستجو و رهگیری، کابین کنترل آتش و فرماندهی و بخش‌های مانیتورینگ تشکیل شده است.

موشک «صیاد-۳» که در تیرماه سال گذشته خط تولید انبوه آن به بهره برداری رسید، آخرین عضو از خانواده موشک های صیاد تاکنون است که قابلیت شلیک از سامانه موشکی تلاش را دارد. این موشک برد بلند قابلیت درگیری با اهداف ارتفاع بالا و حتی موشک های بالستیک را دارد.

۴- «کمین-۲» جدیدترین سامانه پدافندی متحرک ایران

سامانه موشکی کمین-۲ بعنوان جدیدترین سامانه موشکی کشورمان در جریان رژه روز ارتش سال جاری در تهران رونمایی شد. این سامانه که در واقع نمونه قابل حمل و ارتقا یافته سامانه موشکی «مرصاد» است، قابلیت درگیری با انواع پرنده های بدون سرنشین و با سرنشین را در ارتفاع کم دارد.

سامانه پدافندی «مرصاد» که از چهار بخش اساسی لانچر، رادارهای جستجوگر،ردگیر اپتیکی و قسمت کنترل و فرماندهی تشکیل شده است، قابلیت شناسایی اهداف از فاصله ۱۵۰ کیلومتری و رهگیری اهداف از فاصله ۸۰ کیلومتری را دارد.

این سامانه دارای موشک توانمندی بنام شاهین است که قادر به انهدام اهداف در فاصله ۴۵ تا ۵۰ کیلومتری است و سیستم هدایت این موشک اصطلاحا «بزن و فراموش کن» است.

تمام اجزاء سامانه «مرصاد» به صورت قابل حمل در سامانه پدافندی «کمین-۲» وجود دارد.

در کنار سامانه های پدافندی فوق که مهمترین تسلیحات پدافندی کشور با قابلیت تحرک پذیری و جابجایی محسوب می شوند، سامانه های دیگری چون سامانه پدافندی رعد، طبس، حرز نهم، تور ام-۱ و ... نیز با قابلیت تحرک در سازمان رزم پدافند هوایی کشور موجود است.

با توجه به گسترش روز افزون تسلیحات ضد تشعشع هواپایه در دنیا، تحرک پذیری سامانه های پدافندی جهت دفاع موثر از آسمان و محفوظ ماندن از حملات ضد پدافند (SEAD) بسیار حائز اهمیت است.